Ποιοι δικαιούνται να γράφουν ποίηση; Το ερώτημα, εκφρασμένο αρνητικά – μα ισοδύναμα – εμπεριέχει τον υπαινιγμό ότι υπάρχουν κάποιοι που δεν δικαιούνται να εκφράζονται μέσω της ποίησης. Πέραν από την αμφισβήτηση της ελευθερίας της έκφρασης, μια τέτοια θέση συνιστά απειλή και για την ίδια την αυθεντικότητα της ποίησης: Αν τεθούν δεοντολογικές προϋποθέσεις που οριοθετούν το δικαίωμα στην ποίηση, τότε αυτή προσφέρεται βορά στην ηθικολογία. Κι ανοίγει διάπλατα η κερκόπορτα της Τέχνης στην υποκρισία του καθωσπρεπισμού…
Γράφω αυτές τις σκέψεις με αφορμή τον σκεπτικισμό με τον οποίο κάποιοι ιδεολογικοί κύκλοι υποδέχθηκαν την έκδοση της ποιητικής συλλογής «ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ». Οι ενστάσεις δεν είχαν λογοτεχνική αφετηρία, αφού η ποιητική αξία του έργου είναι αδιαμφισβήτητη.
Το πρόβλημα ήταν αλλού: Στο κατά πόσον ένας υψηλόβαθμος εκπρόσωπος ενός κατά τεκμήριο σκληρού κι ανταγωνιστικού συστήματος, ένας άνθρωπος που με ένα του νεύμα μπορεί να προσλαμβάνει ή να απολύει – μα που κι ο ίδιος, με τη σειρά του, είναι εξίσου ευάλωτος απέναντι στο ίδιο αυτό αμείλικτο σύστημα – «δικαιούται» να εκφράζεται μέσω μιας Τέχνης που (εξ ορισμού, υποτίθεται) αποτελεί μονοπώλιο εκείνων που πρόθυμα θυσιάζουν τη λογική στο βωμό του συναισθήματος!
Η αφέλεια που αναδεικνύει η δεοντολογική αυτή προσέγγιση στην Τέχνη έγκειται στη γραμμική και μονοδιάστατη αντίληψη του ανθρώπινου χαρακτήρα. Υιοθετείται, έτσι, μια μορφή ηθικού διπολισμού που χωρίζει απλοϊκά τους ανθρώπους σε δύο απόλυτα διακριτές κατηγορίες: τους ιδεολόγους αισθηματίες και τους ασυναισθηματικούς πραγματιστές. Παραβλέπεται, όμως, η σύνθετη και πολυεπίπεδη δόμηση της ανθρώπινης προσωπικότητας που είναι δυνατό να συνδυάζει, διαλεκτικά, τα πιο αντίθετα και φαινομενικά ασύμβατα, μεταξύ τους, χαρακτηριστικά!
Οι ίδιοι οι στίχοι στο «ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ» μαρτυρούν, με αυτοσαρκαστική γενναιότητα που σοκάρει, την επίγνωση αυτού του σχεδόν «σχιζοφρενικού» διχασμού που οδηγεί στα πρόθυρα μιας οδυνηρής εσωτερικής σύγκρουσης χωρίς «νικητές» και «ηττημένους»:
Όλες οι ιδέες μας συνθήματα σε τοίχους
χρόνισαν, βρώμισαν και κρύφτηκαν σε στίχους…
(«Γενιά μοιραία») Θα λέγαμε πως η ποίηση εδώ ξεφεύγει από τα όρια μιας «απλής» τέχνης και διεκδικεί έναν υψηλότερο και ευγενέστερο ρόλο: Γίνεται εξομολογητής ανεκπλήρωτων οραμάτων και καθαρτήριο ψυχών και συνειδήσεων!
Προσωπικά, δεν μου είναι καθόλου δύσκολο να φανταστώ ότι ένας άνθρωπος του «συστήματος» ή του «κατεστημένου» (εκφράσεις-κλισέ που κυριαρχούν στο καθημερινό μας λεξιλόγιο) είναι δυνατό να διαθέτει και ευαίσθητες πλευρές, τις οποίες το (απόλυτα θεμιτό) αίσθημα της αυτοσυντήρησης του επιβάλλει να κρατά κλεισμένες σε στεγανά όπου μόνο η ποίηση μπορεί να διεισδύσει.
Η ποίηση, απ’ τη μεριά της, δεν μπορεί να αποτελεί δικαίωμα, αφού τα δικαιώματα είναι εξ ορισμού διαπραγματεύσιμα. Και η Τέχνη – σε αντίθεση, π.χ., με την πολιτική – δεν υπόκειται σε διαπραγμάτευση, αφού η ίδια της η ύπαρξη προϋποθέτει ένα ασυμβίβαστο αίσθημα ελευθερίας. Κι αυτό δικαιούνται (εδώ ταιριάζει η λέξη!) να το φέρουν ακόμα και οι εκπρόσωποι του «συστήματος» τις στιγμές όπου τίθενται ενώπιοι ενωπίοις, τότε που οι οδύνες της εσωτερικής διαλεκτικής αναζητούν διέξοδο μέσα απ’ τη δημιουργία του ωραίου…
Κλείνω το σημείωμα με ένα ταπεινό ποιητικό σχόλιο σ’ αυτά που ειπώθηκαν παραπάνω:
Κατά λάθος…
Σαδιστικά, ανελέητα
ο Brahms σφυροκοπάει τις αισθήσεις!
Λες και με δόλο βάλθηκε να ξετρυπώσει
μία παλιά, μια ξεχασμένη απόδειξη
που αν έβγαινε στο φως
θα σ’ έκανε να ντρέπεσαι:
πως κάποτε ήσουν κι εσύ
ανάμεσα στους τιποτένιους, τους περιφρονημένους
που ειρωνικά λέγονταν «άνθρωποι»!
Κάποτε που μπορούσες χωρίς φόβο να δακρύζεις
σ’ ένα κρεσέντο απελπισμένο της ορχήστρας,
ν’ αναριγάς όταν τρεμόπαιζαν οι βιόλες και τα τσέλα
στην εκπνοή ενός θλιμμένου adagio
(«τέτοιες αδυναμίες ανεπίτρεπτες
είναι που θα σε καταστρέψουν»
σου ‘λεγαν πάντα, και σωστά, ώσπου
το μάθημά σου πια στο μάθανε καλά…).
Τι προδοσία απ’ την τέχνη αυτή που λάτρεψες!
Γι’ αυτό σου λέω, σταμάτα τον το δίσκο…
Να, κοίτα στον τοίχο το ρολόι, πάει τέσσερις,
σε λίγο πρέπει και ν’ ανοίξεις το γραφείο.
Κι αυτοί που θάρθουν θέλουν να σε δούνε δυνατό
κατά πώς λέει κι η διαφήμιση: «εμπιστοσύνη!».
Κι αυτό το δίσκο που από λάθος σου ‘δωσαν
σίγουρα θα τον θέλουν πίσω.
Αύριο πρωί ζήτα εκείνον που χρειάζεσαι
με τα αρχεία για τους ισολογισμούς…
(Ντίνος Πυργιώτης, ΜΕΤΑ ΤΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ…)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου