Πέμπτη 25 Οκτωβρίου 2018

Hitler and Stalin on the moral balance of History


Author: Costas J. Papachristou

1. Introduction: Who was the most evil?

My friend Aristidis always has a counter-argument up his sleeve even for ideas he agrees with, in principle! A few days ago, during a conversation on historic matters, I made a remark about Hitler’s crimes, in particular, the Holocaust. “Right”, said Aristidis, “but don’t forget that Stalin killed many more!”

For a moral evaluation of the two biggest criminals of the twentieth century, I’m not sure how much it matters which one wins the contest with regard to the number of murders. And, speaking of murders, I don’t refer to those killed on the battlefields but to civilians, especially the victims of racist, national or ethnic cleansing. Until relatively recently, the dominant opinion was in accord with that of Aristidis; that is, “Stalin killed many more”. A prominent American historian, however, came to dispute this view.

Timothy D. Snyder (b. 1969) is a Professor of History at Yale University, specializing in the History of Central and Eastern Europe as well as in matters related to the Holocaust. His fluency in eleven (!) European languages allowed him to study original archive sources located in countries of the former eastern block, which (sources) began to be openly available in the decade of the 90s, after the dissolution of the Soviet Union. His best-known book “Bloodlands” [1] is based on the information he collected.

We found a synopsis of his research in his interesting article “Hitler vs. Stalin: Who was worse?” [2]. In this article we see the overturn of two popular myths:

1. The myth of the “less evil Stalin”, compared to Hitler who was responsible for the racist crime of the Holocaust. As Snyder concludes, the corresponding crimes of Stalin don’t differ much from the moral point of view, since the underlying goal was mass cleansing of civilian populations on the basis of national or ethnic criteria.

2. The myth of the “less murderous Hitler” since, allegedly, Stalin killed “over 20 million people”. Access to former Soviet archives has made it possible to count the victims of Stalin’s national or ethnic policy with relative accuracy. Snyder’s research has clearly demonstrated that the number of victims is definitely smaller compared to Hitler’s crimes of the same nature.

Below we summarize the main conclusions of this research.

2. Famine and terror under Stalin before the war

Many compare Stalin’s Gulag [3] to the Nazi concentration camps. The truth is, however, that, as Snyder mentions, the majority of those who entered the Gulag left alive. The total number of people who died in the Gulag is estimated to be between 2 and 3 million (a number comparable, of course, to the death toll in Nazi concentration camps). On the other hand, the number of victims of Stalin’s “Great Terror” (see below) does not exceed 1 million or even less.

The greatest human loss of the Stalinist period occurred in the famine of 1930-33, where more than 5 million people died from starvation. From these, the 3.3 million inhabitants of the Soviet Ukraine that perished in 1932 and 1933 were victims of a premeditated Stalinist policy with purely ethnic motivation. Specifically, Stalin requisitioned Ukrainian grain although it was certain that such an action would kill millions. Then, accusing the Ukrainians for the failure of his own policy, he ordered a series of measures (such as the sealing of the Ukrainian border) that were bound to cause yet more mass death.

In 1937 Stalin began the policy of the so-called Great Terror, which predominantly targeted Soviet citizens of Polish and Ukrainian origins. In the operation of 1937-38 against the Kulak [4] some 387,000 people were executed. The remaining “enemies” killed by this policy (about 247,000) belonged to national minorities related to countries bordering the Soviet Union. In particular, in the “Polish Operation” that began in 1937, some 111,000 people where accused of “espionage” for Poland and were executed. Overall, the number of victims of the Great Terror comes close to (but does not reach) 1 million.

3. Unarmed victims of war

Up to the beginning of the Second World War the Stalinist regime had absolute superiority in murdering civilians, compared to the Nazi regime. Nazi Germany began murdering on equal scale only after the 1939 Molotov–Ribbentrop Pact and the joint German–Soviet invasion of Poland in September of that year. From 1939 to 1941, some 200,000 Polish civilians lost their lives, the two regimes being equally responsible for these deaths. Among the victims were members of the elite of the Polish society killed by the Soviets in the Katyn Massacres of 1940.

The Nazis' policy of starvation caused 4.2 million deaths in the Soviet Union. Among the victims were 3.1 million Soviet prisoners of war, as well as 1 million civilians during the siege of Leningrad. (Snyder does not examine the question of victims of famine in areas outside of the Soviet Union.)

In reprisals for actions of resistance, the Germans killed about 700,000 civilians (mostly Poles and Belarusians) in mass executions. (Again, Snyder confines this part of his study to the areas of Poland and the Soviet Union.)

Of course, the greatest German mass crime was by far the Holocaust, in which 5.7 to 6 million Jews perished. To the victims of this racist atrocity one must add more than 100,000 Roma.

Overall, the Germans murdered about 11 million civilians. This number could exceed 12 million if one includes deaths from various causes (such as hunger or diseases) in concentration camps. The corresponding figures for the Soviets in the Stalinist period (both before and after the war) are 6 to 9 million. As is obvious, the victims of Stalin’s murderous fury don’t even approach the alleged number of 20 million!

Let us note here that Snyder does not count battlefield casualties or civilians who lost their lives during bombardments or other actions of war. His study confines itself to the victims of mass murder through executions, starvation policies or imprisonments in concentration camps.

4. Attempting an “intent trial”

Beyond the number of victims there is also the question of intent. With regard to the Germans, things are rather clear: Germany bears the main responsibility for the war and the killings of civilians that she committed are mostly due to imperialistic arrogance and a racist sense of superiority.

As for the Soviets, most civilian killings took place in times of peace and were related, more or less, to Stalin’s vision of modernization of the state. With regard to the famine of 1930-33 (the victims of which were mostly Ukrainians and – to a lesser extent – Poles) Stalin attempted to eliminate by means of starvation those resisting the process of collectivism in the Soviet Union. In Ukraine, in particular, he wanted to rid himself of the class of rich landowners (the Kulak) in order that the state might gain full control of agriculture and invest the riches of the countryside into the development of modern industry.

In the Great Terror of 1937-38, which also mostly targeted Poles and Ukrainians, the choice of the victims was again made on the basis of ethnic considerations. Specifically, Stalin regarded the Soviet citizens of Polish origin, residing in the western part of the country, as potential agents of Poland. On the other hand, he feared that any Ukrainian Kulak who had survived the famine of 1932-33 would be a potential threat to the Soviet regime in the event of a future conflict.

After the joint German–Soviet invasion of Poland (1939) both the Germans and the Russians consciously tried to eliminate the political and intellectual elite of that country. This was still the era of the “bad Stalin”. The “good Stalin” would be “born” two years later, after the invasion of the Soviet Union by his former ally, Hitler...

5. Epilog: Who misinformed Aristidis?

Beyond the non-availability of archival sources during the Cold War, why was our previous assessment of the murderous record of Stalin so erroneous? (The moral dimension of this record is still huge, of course!) How did the 6 to 9 million become “more than 20 million” according to the benevolent belief of my friend Aristidis? Above all, for many years this historic miscalculation has offered a false “moral advantage” to the other horrible monster of world history: Adolf Hitler!

Snyder provides a convincing answer to this question also. His argument can be summarized as follows: The aforementioned misinformation was (at least to some extent) intentional and can be related to the expediencies of the Cold War. Soon after the Second World War, the victorious powers, with the exception of the Soviet Union, allied within NATO with their former enemy, the Federal Republic of Germany. The new enemy was now a former ally: the Soviet Union! Such an interchange of roles in the friend-enemy dipole required some degree of moral and historic “flexibility” which would allow for an arbitrary (given the absence of official sources) exaggeration of the crimes previously committed by the other (i.e., the Soviet) side.

The ultimate moral question is, of course, whether absolute numbers have any real meaning when one speaks of mass murder. I leave this to the reader to decide for her/himself. As Snyder remarks [2], when it comes to death the difference between zero and one is infinity! All the more so, I would add, if we are dealing with a carnage of innocent people, victims of the most inhuman war in history and of two tyrannical regimes of unique murderous savagery. Regimes that, amazingly, even today count admirers here in Greece as well as elsewhere...

Notes and references

[1] Timothy Snyder, Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin (Basic Books, 2010).

[2] Timothy Snyder, Hitler vs. Stalin: Who was worse? (The New York Review of Books, http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2011/jan/27/hitler-vs-stalin-who-was-worse/).

[3] Gulag: Government agency that administered the main Soviet forced labor camp systems during the Stalin era, from the 1930s until the 1950s. The term is also sometimes used to describe the camps themselves.

[4] Kulak: A class of relatively wealthy farmers in Tsarist Russia and, later, in the Soviet Union. By extension, in the Stalinist period, those who resisted handing over their grain to the central government in accordance with the soviet plan of collectivism (1928-1940).

* Costas J. Papachristou is a Theoretical Physicist. He is a Senior Faculty Member at the Hellenic Naval Academy.

Τετάρτη 24 Οκτωβρίου 2018

Οι «οπαδοί» που σκοτώνουν την ΑΕΚ


Πηγαίνουμε τακτικά στα Εξάρχεια. Έχουν μερικές από τις καλύτερες ταβέρνες και τα ωραιότερα καφέ της Αθήνας, και οι γειτονιές τους προσφέρονται για μια χαλαρωτική περιδιάβαση τα σαββατοκύριακα.

Δεν είναι λίγες οι φορές που βλέπω στους τοίχους γραμμένο το όνομα της ομάδας μου. Πολύ περισσότερο απ’ ό,τι το βλέπω στη Φιλαδέλφεια! Με μία ιδιαιτερότητα, όμως: το άλφα περιβάλλεται συχνά (αν όχι πάντα) από έναν κύκλο. Κι αυτός ο κύκλος – κάτι σαν θηλιά ασφυκτική γύρω από την ίδια την ιδέα του αθλητισμού – αντικατοπτρίζει μία διαχρονική, αμαρτωλή σχέση του σκληρού οπαδικού πυρήνα της ΑΕΚ με τις πιο ακραίες δυνάμεις του πολιτικού περιθωρίου (αν και η χρήση, εδώ, της λέξης «πολιτικό» μάλλον προσβάλλει την έννοια παρά περιποιεί τιμή σε αυτήν).

Το περιθώριο, λοιπόν, έχει εδώ και πάρα πολλά χρόνια παρεισφρήσει στις τάξεις των οργανωμένων οπαδών της ΑΕΚ. Το πέτυχε αξιοποιώντας προς όφελός του το αίσθημα του αδικημένου που διαχρονικά φέρουν οι οπαδοί της Ένωσης, και μία ανάγκη κάποιων ακραίων στοιχείων τους να εκφράσουν αγανάκτηση ακόμα και μέσω της βίας. Ο πραγματικός αντίπαλος δεν βρίσκεται μέσα στον αγωνιστικό χώρο αλλά έξω απ’ αυτόν – ακόμα και έξω από το γήπεδο. Είναι οι αστυνομικές δυνάμεις, με τις οποίες – για λόγους που μόνο η ψυχιατρική επιστήμη θα μπορούσε, ίσως, να εξηγήσει – το περιθώριο συντηρεί μια ατελείωτη βεντέτα υπό την ύποπτη ανοχή της εκάστοτε εξουσίας (το «εκάστοτε» έχει ιδιαίτερη σημασία για όσους τυχόν επιχειρήσουν να αναλύσουν πολιτικά ή κοινωνιολογικά το φαινόμενο).

Η ΑΕΚ έχει πληρώσει πολύ ακριβά τη δράση αυτών των ατόμων. Με βαριά πρόστιμα, με τιμωρίες της έδρας της, ακόμα και με αφαίρεση βαθμών. Τα είδαμε αυτά να συμβαίνουν με αφορμή τα γεγονότα στο πρόσφατο ντέρμπι με τον Ολυμπιακό στο ΟΑΚΑ, όπου για μία ακόμα φορά «οπαδοί» της ΑΕΚ εγκατέλειψαν τις κερκίδες για να επιτεθούν στις αστυνομικές δυνάμεις.

Υπήρξαν και περιπτώσεις όπου ακραία οπαδικά στοιχεία επιχείρησαν, και κάποιες φορές το πέτυχαν, να παίξουν ρυθμιστικό ρόλο στα διοικητικά πράγματα της ΑΕΚ. Τον Μάιο του 2004, «οπαδοί» εισέβαλαν στο τότε προπονητικό κέντρο της ομάδας στους Θρακομακεδόνες, βιαιοπραγώντας ενάντια σε όποιον – και καταστρέφοντας ό,τι – εύρισκαν μπροστά τους. Σκοπός τους: να επιβάλουν δια της βίας και της τρομοκρατίας την ανάληψη της ΠΑΕ από τον τότε εκλεκτό τους – και μετέπειτα απόλυτα μισητό τους – Θεμιστοκλή Νικολαΐδη. Τα κίνητρά τους δεν ήταν εντελώς ιδεαλιστικά, αφού πίστευαν πως ο νέος πρόεδρος θα μοιραζόταν μαζί τους την διοίκηση του συλλόγου (κατά τη γνωστή ρήση, «το τάδε κόμμα στην κυβέρνηση – ο λαός στην εξουσία»)!

Είναι αλήθεια ότι ο Θ. Νικολαΐδης, αναλαμβάνοντας την διοίκηση, προσπάθησε ειλικρινά – πλην μάταια – να αντιμετωπίσει το φαινόμενο του χουλιγκανισμού στην ΑΕΚ. Για να ηττηθεί και να εκδιωχθεί, τελικά, και ο ίδιος από εκείνους ακριβώς που πριν λίγα χρόνια τον είχαν επιβάλει δια της βίας στην προεδρία του συλλόγου...

Στις 14 Απριλίου του 2013 έζησα μία από τις εφιαλτικότερες εμπειρίες που είχα ποτέ σε αγώνα ποδοσφαίρου. Ήταν η περίοδος που η ΑΕΚ ψυχορραγούσε ως σύλλογος Α΄ Εθνικής, αφού η παραμονή της στη μεγάλη κατηγορία κρεμόταν κυριολεκτικά από μία κλωστή. Το βράδυ εκείνο, «οργανωμένοι οπαδοί» εισέβαλαν βίαια στον αγωνιστικό χώρο λίγο πριν τη λήξη του αγώνα ΑΕΚ-Πανθρακικού, με αφορμή – ή μάλλον, με πρόσχημα (ζυγίζω καλά τη λέξη...) – την επίτευξη τέρματος από την φιλοξενούμενη ομάδα. Όπως ήταν φυσικό, ο διαιτητής διέκοψε το παιχνίδι εις βάρος της ΑΕΚ. Ήταν σχεδόν βέβαιο ότι η διακοπή αυτή θα οδηγούσε την ομάδα σε υποβιβασμό, και μάλιστα κατά δύο κατηγορίες λόγω χρεοκοπίας. Πράγμα που, τελικά, συνέβη, ήταν όμως ταυτόχρονα αφετηρία κατακλυσμιαίων διοικητικών αλλαγών στον σύλλογο...

Ένα από τα (αναμενόμενα) «θύματα» της διοικητικής αλλαγής ήταν ο ιστορικός αρχηγός των οργανωμένων οπαδών, ο οποίος φαίνεται να εξαναγκάστηκε σε απομάκρυνση και έκτοτε αγνοείται σε ό,τι αφορά τα πράγματα στην ΑΕΚ. Ας μη φανταστεί κανείς κάποιον έξαλλο χούλιγκαν! Ήταν άτομο ιδιαίτερα ευφυές και μορφωμένο. Τα διαπίστωσα αυτά όταν τον συνάντησα την εποχή που κατείχε παράλληλα και το αξίωμα του Προέδρου στην Ερασιτεχνική ΑΕΚ. Του έθεσα τότε μία ευθεία ερώτηση: γιατί επετράπη σε ακραία περιθωριακά στοιχεία να εμφιλοχωρήσουν στις τάξεις των οπαδών. Μου φάνηκε απόλυτα ειλικρινής όταν μου ομολόγησε ότι η κατάσταση ήταν πλέον εκτός ελέγχου (τουλάχιστον, δικού του ελέγχου) και ήταν αδύνατο να αποτρέψει κάποιος την είσοδο τέτοιων στοιχείων στον οπαδικό χώρο.

Η απομάκρυνση του αρχηγού των οργανωμένων δεν έκλεισε, φυσικά, και τον κύκλο της οπαδικής βίας στην ΑΕΚ. Ο σύλλογος συνέχισε να αιμορραγεί εξαιτίας της, τόσο αγωνιστικά όσο και οικονομικά. Κυρίως, όμως, ηθικά, αν αναλογιστεί κανείς ότι η ΑΕΚ – και λόγω των προσφυγικών της καταβολών – κατείχε πάντα μία ξεχωριστή θέση στις συνειδήσεις όλων των φιλάθλων της χώρας. Θέση που δεν συμβιβάζεται με φαινόμενα ακραίας βίας και, γενικά, με συμπεριφορές οπαδικής αλητείας.

Υπάρχουν τρόποι να απομακρυνθούν τα περιθωριακά στοιχεία από τις τάξεις των οπαδών της ΑΕΚ (και, πάνω απ’ όλα, από τα γήπεδα όπου αγωνίζεται η ομάδα) έτσι ώστε να εξαλειφθούν τα δυσάρεστα φαινόμενα βίας που δυσφημούν τον σύλλογο; Θεωρητικά, οι τρόποι είναι δύο:

1. Μία γενναία απόφαση αυτόβουλης αυτο-κάθαρσης των ίδιων των οργανωμένων οπαδών. Ας μου επιτραπεί, όμως, να πω ότι τούτο μοιάζει τόσο δύσκολο όσο το να κάνει κάποιος μια βάρκα χωρίς κουπιά να προχωρήσει στο νερό, σπρώχνοντάς την από μέσα (ακόμα και οι πρωτοετείς μου στη Φυσική γνωρίζουν ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατο!).

2. Να αναλάβει τις ευθύνες της η ίδια η διοίκηση της ΑΕΚ, αν μη τι άλλο υποβάλλοντας σε αυστηρότερο έλεγχο (βάσει πολύ συγκεκριμένων κριτηρίων) τους οργανωμένους οπαδούς στους οποίους θα επιτρέπει την είσοδο στο γήπεδο. Ακόμα καλύτερα: «εκβιάζοντας», εν ανάγκη, τους «οργανωμένους» με οριστική στέρηση δικαιώματος εισόδου στο γήπεδο αν δεν προχωρήσουν σε ριζική και ουσιαστική κάθαρση του χώρου τους από κάθε άτομο που βρίσκεται εκεί για λόγους που ελάχιστη σχέση έχουν με την αγάπη για την ΑΕΚ. Πρακτικά μιλώντας, αυτή θα ήταν και η μόνη ρεαλιστική λύση στο πρόβλημα που εδώ και χρόνια ταλανίζει τον σύλλογο.

Δεν διαθέτω τις απαραίτητες νομικές γνώσεις για να κρίνω το κατά πόσον δίκαιη ή όχι ήταν η αφαίρεση τριών βαθμών από την ΑΕΚ για τα επεισόδια που δημιούργησαν κάποιοι δήθεν οπαδοί της στην ανάπαυλα του αγώνα με τον Ολυμπιακό. Αυτό που με θλίβει, όμως, ακόμα περισσότερο ως φίλαθλο της ΑΕΚ είναι η συνεχιζόμενη παρουσία τέτοιων ατόμων στα γήπεδα όπου αγωνίζεται η ομάδα. Και, όπως θα ‘λεγε γραφικός υπουργός (αν τον παραφράσουμε λιγάκι), επαφίεται στο «ρωμαλέο οπαδικό κίνημα» στην ΑΕΚ να τους απομονώσει και να τους αποβάλει από τις τάξεις του!

Aixmi.gr

Κυριακή 14 Οκτωβρίου 2018

Όχι Δάσκαλος, απλά καθηγητής!


Πληροφορήθηκα (ομολογώ με αίσθημα απόλυτης ντροπής) ότι καθηγητής σε σχολή της Τριτοβάθμιας απείλησε φοιτητές του με πειθαρχικές κυρώσεις επειδή τον προσφώνησαν "δάσκαλε" αντί "κύριε καθηγητά". Τους επεσήμανε, δε, ότι αυτός είναι ολόκληρος πανεπιστημιακός καθηγητής και όχι κάποιος δάσκαλος της Πρωτοβάθμιας!

Επειδή το φαινόμενο της ακαδημαϊκής αλαζονείας έχει πάρει μορφή επιδημίας στον χώρο της λεγόμενης ανώτατης εκπαίδευσης, μπαίνω στον κόπο να καταθέσω λίγα προσωπικά σχόλια για το συγκεκριμένο περιστατικό, με κίνδυνο να δημιουργήσω περισσότερους εχθρούς παρά φίλους...

1. Αν και, όπως έμαθα, ανήκει στον χώρο των θεωρητικών επιστημών, ο "συνάδελφος" δείχνει να συγχέει την έννοια του δημοδιδασκάλου (εκπαιδευτικού της Πρωτοβάθμιας) με εκείνη του Δασκάλου (εκείνου που μεταδίδει γνώση, έχοντας βαθιά αίσθηση του λειτουργήματος που υπηρετεί).

Όντως, κακώς τον αποκάλεσαν Δάσκαλο αφού απέχει έτη φωτός από το να φέρει την ιδιότητα! Δάσκαλο αποκαλούσε ο Πλάτων τον Σωκράτη, όπως και τον Ιησού οι μαθητές του. Και, για πολλούς πανεπιστημιακούς επιστήμονες διεθνούς κύρους (κάποιοι εκ των οποίων νομπελίστες) έχει ειπωθεί ότι ήταν επίσης και σπουδαίοι δάσκαλοι. Τέλος, μια και ο "συνάδελφος" διδάσκει θέματα που άπτονται της ελληνικής Ιστορίας, ας του θυμίσω ότι οι εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού χαρακτηρίστηκαν Δάσκαλοι του Γένους. Αυτός ο ίδιος, λοιπόν, αρνείται την τιμητική ιδιότητα του Δασκάλου, προτιμώντας τον συμβατικό ακαδημαϊκό τίτλο του καθηγητή της Τριτοβάθμιας. Κατ' ουσίαν, απαξιώνει αυτό που εκείνος δεν μπορεί να είναι...

2. Μια και, ως φαίνεται, ο "συνάδελφος" υποτιμά το έργο που επιτελούν οι (κατ' εμέ) ήρωες εκπαιδευτικοί των λεγόμενων "κατώτερων βαθμίδων" της εκπαίδευσης, θα του προτείνω, για λόγους εμπειρίας και μόνο, να επιχειρήσει να διδάξει μία εβδομάδα το πολύ σε ένα Δημοτικό Σχολείο ή σε ένα Λύκειο. Κι εκεί θα καταλάβει πόσο δύσκολη υπόθεση είναι η διαμόρφωση χαρακτήρων και συνειδήσεων (σε μία Πολιτεία, μάλιστα, που σε μεγάλο βαθμό αδιαφορεί για τις συνθήκες μέσα στις οποίες οι εκπαιδευτικοί αυτοί αγωνίζονται να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους) έτσι ώστε εκείνος να πάρει στα χέρια του το ήδη διαμορφωμένο και φιλτραρισμένο υλικό για να βάλει τις τελικές "πινελιές" στη γνώση.

Ας μην απαξιώνει ελαφρά τη καρδία, λοιπόν, το έργο όλων εκείνων που προετοίμασαν το έδαφος για να μπορεί σήμερα αυτός, κομπορρημονώντας, να κάνει τη δουλειά που κάνει. Την οποία - λυπούμαι που το λέω - φαίνεται να μετρά ως ακαδημαϊκή καριέρα και μόνο, αντί ως υψηλό λειτούργημα που κυρίως διδάσκει ήθος δια του παραδείγματος...

Κλείνω με ένα απόσπασμα από την "Ιστορία της Φιλοσοφίας" του Αμερικανού ιστορικού και φιλοσόφου Will Durant (μετάφραση Ν. Κ. Παπαρρόδου). Αναφερόμενος στην αγάπη που έτρεφαν οι μαθητές του Σωκράτη για τον Δάσκαλο, ο Durant γράφει:

"Τους άρεσε πιο πολύ σ' αυτόν η μετριοφροσύνη της σοφίας του: δεν ισχυριζόταν ότι είχε σοφία αλλά ότι μονάχα αγαπούσε να την αναζητεί. Ήταν φίλος της σοφίας και όχι επαγγελματίας σοφός."

Περισσεύουν σήμερα οι επηρμένοι "επαγγελματίες σοφοί" στον ακαδημαϊκό χώρο. Όσο για τους Δασκάλους που "εν οίδασι, ότι ουδέν οίδασι", αναζητούνται πάντα με το φανάρι του Διογένους...

Aixmi.gr

Τρίτη 9 Οκτωβρίου 2018

ΤΟ ΒΗΜΑ - Κριτική σκέψη στην εκπαίδευση: Ευθύνη μαθητών ή δασκάλων;

Θέλοντας να πειράξω τους μαθητές μου, τους λέω συχνά πως οι ερωτήσεις κρίσεως ονομάστηκαν έτσι επειδή τους προκαλούν κρίση κάθε φορά που τίθενται ως θέματα στις εξετάσεις! Το πείραγμα δεν είναι αβάσιμο, αφού αποτελεί προϊόν εμπειρίας που εκτείνεται σε βάθος χρόνου…

Η σκηνή στην αίθουσα διδασκαλίας, σε μέρα εξετάσεων. Οι φοιτητές διαβάζουν τα θέματα που μόλις τους έχουν δοθεί, καλούμενοι να διατυπώσουν τυχόν απορίες. Με απόλυτα φυσικό τρόπο, ένας εξ αυτών (εκπροσωπώντας πιθανότατα και τους περισσότερους από τους υπόλοιπους) σηκώνει το χέρι και κάνει την εξής ερώτηση: «Στο δεύτερο θέμα, θέλετε αυτά που γράφει το βιβλίο στην πρώτη παράγραφο πάνω δεξιά όπως το κοιτάζουμε, ή εκείνα που γράφει κάτω από το σχήμα στην απέναντι σελίδα;»

Η ερώτηση είναι αποκαλυπτική μίας πολύ ανησυχητικής νοοτροπίας που παρατηρείται στον χώρο της εκπαίδευσης: Σε μεγάλη μερίδα μαθητών και σπουδαστών, η «φωτογραφική» απομνημόνευση λειτουργεί ως βολικό υποκατάστατο της δημιουργικής κριτικής σκέψης. Και η «παπαγαλία» αντιμετωπίζεται ως εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για τη μάθηση, ενώ η κριτική σκέψη συχνά απαξιώνεται ως ελιτίστικη πνευματική πολυτέλεια που χαρακτηρίζει κυρίως τους «σπασίκλες»!

Για να προλάβω τις (δίκαιες) ενστάσεις του αναγνώστη, θα σπεύσω να διευκρινίσω ότι, ως εκπαιδευτικός, θεωρώ τους μαθητές σαν τους λιγότερο υπεύθυνους γι’ αυτό το φαινόμενο. Από την πρώτη μέρα του σχολείου διδάσκονται την αποστήθιση ως βασικό (αν όχι μοναδικό) τρόπο μάθησης και αναγκάζονται να την αποδεχθούν ως κριτήριο αξιολόγησης της επίδοσής τους. Βέβαια, ως ένα βαθμό, η αποστήθιση είναι απαραίτητο συστατικό της μάθησης, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την πρώτη καταγραφή αντικειμενικών δεδομένων όπως, π.χ., ιστορικές χρονολογίες, γεωγραφικά ονόματα ή κανόνες της αριθμητικής. Το ζήτημα είναι κατά πόσον, παράλληλα με την (όποια) αναγκαιότητα της απομνημόνευσης, διδάσκουμε στους μαθητές μας την σημασία της κριτικής σκέψης και τους δείχνουμε τον δρόμο για να την αναπτύξουν.

Και, για να μη φανεί ότι επιχειρώ να επιρρίψω ευθύνες αποκλειστικά και μόνο στους φιλότιμους συναδέλφους των δύσκολων δύο πρώτων βαθμίδων της εκπαίδευσης, σπεύδω να τονίσω ότι τις ίδιες, τουλάχιστον, ευθύνες φέρουμε και όσοι παίρνουμε τη σκυτάλη από τα χέρια τους. Συνηθίζουμε να φορτώνουμε τους σπουδαστές μας με τεράστιες ποσότητες εξεταστέας ύλης που δεν αφήνουν χώρο στον προβληματισμό, παρά μόνο στην απομνημόνευση δεδομένων ή μεθόδων. Έτσι, το διδακτικό βιβλίο και τα συναφή βοηθήματα καταντούν τυφλοσούρτες φοιτητικής επιβίωσης αντί εργαλείων ανάπτυξης επιστημονικής σκέψης!

Το κρίσιμο ζητούμενο σε κάθε περίπτωση είναι ο βαθμός επικοινωνίας του διδάσκοντος με τον διδασκόμενο στην αίθουσα διδασκαλίας. Συχνά αντιμετωπίζουμε την μαθησιακή λειτουργία σαν μονόδρομη διαδικασία όπου κάποιος «πομπός», εφοδιασμένος με κάποιας μορφής εξουσία, μεταδίδει αυτό που ο ίδιος θεωρεί ως γνώση σε κάποιους «δέκτες» που καλούνται να την αφομοιώσουν χωρίς ποτέ να τους δοθεί η δυνατότητα να την κρίνουν. Μερικές φορές, μάλιστα, η μετάδοση της πληροφορίας παίρνει τη μορφή αληθινού βομβαρδισμού κάτω από το άγχος της απαίτησης «να καλύψουμε την ύλη», πράγμα που δεν μας αφήνει χρόνο να προβληματιστούμε κατά πόσον αυτά που διδάξαμε συνέβαλαν στη διεύρυνση πνευματικών οριζόντων ή οδήγησαν απλά στην αποθήκευση δεδομένων (τη σπουδαιότητα των οποίων – για να μην παρεξηγηθώ – δεν έχω την πρόθεση να αμφισβητήσω). Και στο τέλος του εξαμήνου αξιολογούμε, συνήθως, την επίδοση του μαθητή/σπουδαστή με βάση το πόσο πιστά μπορεί να αναπαραγάγει μέσα σε λίγη ώρα την πληροφορία με την οποία τον βομβαρδίσαμε.

Από εκεί και πέρα, η ανταπόκριση του ίδιου του μαθητή εξαρτάται από δύο, κυρίως, παράγοντες: τον βαθμό ωριμότητάς του και το ειδικό ενδιαφέρον του για το μάθημα. Κάποιοι μαθητές θα προβληματιστούν πάνω σ’ αυτά που άκουσαν και θα θελήσουν, ακόμα και με δική τους πρωτοβουλία, να μάθουν περισσότερα και να εμβαθύνουν. Είναι εκείνοι στους οποίους έχει αναπτυχθεί η κριτική σκέψη και δεν δέχονται τη γνώση ως «μασημένη τροφή».

Κάποιοι άλλοι θα αρκεστούν στη στείρα απομνημόνευση, τον πλέον θνησιγενή τρόπο μάθησης αφού τα προϊόντα της εξανεμίζονται σύντομα δίχως να αφήσουν κάποιο αξιόλογο στίγμα στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του μαθητή. Εδώ όμως υπάρχει μία υποσημείωση που συχνά εμείς οι εκπαιδευτικοί παραβλέπουμε. Ακόμα και οι μαθητές στους οποίους με ευκολία τοποθετούμε την ετικέτα του «παπαγάλου», δείχνουν τελείως διαφορετική μαθησιακή συμπεριφορά όταν πρόκειται για αντικείμενο που τους ενδιαφέρει, πράγμα που συχνά απεικονίζεται και στις βαθμολογικές τους επιδόσεις (αν και ο απόλυτος συσχετισμός του επιπέδου μάθησης με την τυπική βαθμολογία που, με στείρα αριθμητική λογική, επιχειρεί να αξιολογήσει τη μάθηση αυτή, δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, ασφαλής…).

Η τελευταία παρατήρηση δείχνει και την ευθύνη μας, ως εκπαιδευτικών, για την ανάπτυξη κριτικής σκέψης στους μαθητές μας, καθώς και τον δρόμο που θα οδηγήσει σε αυτήν. Για να θελήσουν να εμβαθύνουν σε οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο, θα πρέπει πρώτα να τους κεντρίσουμε το ενδιαφέρον γι’ αυτό. Και, γενικότερα, να τους πείσουμε ότι ο χρόνος που θα διαθέσουν και ο κόπος που θα καταβάλουν θα τους ανταμείψει. Όχι απλά με ένα ψυχρό ενδεικτικό νούμερο που λέγεται «βαθμός» (αυτό το αμφιλεγόμενο κίνητρο είναι, εξ άλλου, ο κύριος υπεύθυνος για το φαινόμενο της αποστήθισης) αλλά, κυρίως, με την απόκτηση γνώσεων που θα είναι χρήσιμες για τη ζωή τους. Και – γιατί όχι; – με την ίδια την απόλαυση της ενασχόλησης με κάτι που σ’ εμάς τους ίδιους εναπόκειται να κάνουμε να φανεί συν τοις άλλοις και ευχάριστο!

Ξεκινώντας στην αρχή της ακαδημαϊκής χρονιάς το μάθημα της Φυσικής με τους πρωτοετείς μου, ρωτώ συχνά σε ποιους η Φυσική ήταν το αγαπημένο μάθημα στο Λύκειο και την μελετούσαν από ενδιαφέρον για το αντικείμενο, καθώς και ποιοι τυχόν την «μισούσαν» με αποτέλεσμα να αναγκάζονται να «παπαγαλίζουν» για να επιβιώσουν. Σηκώνονται χέρια ένθεν και ένθεν, οπότε θέτω το ερώτημα κατά πόσον τα θετικά αισθήματα για το μάθημα σχετίζονται με την ίδια τη Φυσική ή, κατά βάθος, με τον δάσκαλο ο οποίος την δίδαξε. Μετά από σύντομη παύση, παίρνω τελικά την απάντηση που εύκολα μαντεύει ο αναγνώστης…

Αναλογεί, εν τούτοις, και ένα σημαντικό ποσοστό ευθύνης σε έναν ώριμο, πλέον, σπουδαστή για την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, ανεξάρτητα από τις όποιες ευθύνες δασκάλων που προηγήθηκαν ή έπονται (οι οποίες, μαζί με εκείνες των γονιών, συχνά λειτουργούν ως βολικό άλλοθι για την αναβολή της ωρίμανσης). Ο σπουδαστής αυτός, λοιπόν, καλείται με δική του θέληση να ξεπεράσει τον εφησυχασμό που προσφέρει η επεξεργασμένη τροφή της απομνημόνευσης, αποδεχόμενος την λιγότερο βολική πρόκληση της δημιουργικής σκέψης. Γιατί, η πρώτη είναι μία επικίνδυνη μορφή πνευματικής οκνηρίας που αργά ή γρήγορα θα τον καταστήσει ευάλωτο στην κηδεμονευόμενη σκέψη. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον ρόλο του ως ανεξάρτητου κι ελεύθερου μέλους μιας δημοκρατικής κοινωνίας…

Ο μέγας Καζαντζάκης γράφει στο κορυφαίο φιλοσοφικό του έργο: «Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δεν σωθεί, εγώ φταίω!» Κι ακόμα: «Καθένας έχει και τη λύτρωση τη δική του, απόλυτα ελεύτερος. Διδασκαλία δεν υπάρχει, δεν υπάρχει Λυτρωτής που ν’ ανοίξει δρόμο…»

Ίσως και να υπάρχει, τελικά, διδασκαλία. Μα ο δάσκαλος δεν είναι απαραίτητα ο λυτρωτής που ανοίγει δρόμους. Είναι κυρίως το φανάρι που τους φωτίζει. Και, ξεπερνώντας τις όποιες δικές του ματαιοδοξίες, οφείλει να δείξει στον μαθητή του πώς να πάρει το βλέμμα από το ίδιο το φανάρι και να το στρέψει κατά κει που πέφτει το φως. Οδηγώντας τον από την άκριτη αποδοχή προς τη γόνιμη σκέψη. Ακόμα και την αμφισβήτηση…

ΤΟ ΒΗΜΑ

Τρίτη 2 Οκτωβρίου 2018

Οι «νοικοκυραίοι» στο απόσπασμα


Αν κάτι πρέπει να αναγνωρίσουμε στην ελληνική Αριστερά είναι ότι δεν της έλειψε ποτέ η ευρηματικότητα στο να παράγει «ετικέτες» για όσους δεν δηλώνουν υποταγή στις ιδέες της. Το δόγμα «πας μη αριστερός, φασίστας» κυριάρχησε στις αρχές της Μεταπολίτευσης. Όταν, αργότερα, κλιμακώθηκε το φαινόμενο της (παράνομης κυρίως) μετανάστευσης, η έννοια του «ρατσιστή» μπήκε δυναμικά στο καθημερινό μας λεξιλόγιο από την λεγόμενη «ανανεωτική» Αριστερά, για να στιγματίσει ακόμα κι εκείνους που τολμούσαν να ψελλίσουν δυο λέξεις διαμαρτυρίας για το οριστικά χαμένο αίσθημα ασφάλειας στη χώρα λόγω της κατακόρυφης αύξησης της εγκληματικότητας.

Με αφορμή μια πρόσφατη αποτρόπαιη πράξη βίας στο κέντρο της Αθήνας, που είχε σαν αποτέλεσμα τον θάνατο ενός τοξικομανούς LGBT ακτιβιστή ο οποίος φέρεται να επιχείρησε να ληστέψει κοσμηματοπωλείο, μία ακόμα ετικέτα ανασύρθηκε από το (ανανεωτικό) «προοδευτικό» λεξικό για να δαιμονοποιήσει συλλήβδην το συντηρητικό κομμάτι της κοινωνίας, στο οποίο περίπου καταλόγισε ομαδική ευθύνη για τον φόνο. Η λογική, απλή: «Είσαι συντηρητικός, άρα είσαι φασίστας, ρατσιστής και δολοφόνος!» Και, για να τονιστεί το αξιοχλεύαστο της συντήρησης, οι (κατά μεταφυσικό τρόπο) «συνεργοί» του εγκλήματος – όλοι εκείνοι, δηλαδή, που τολμούν να δηλώνουν φιλήσυχοι και μη-επαναστατημένοι – εισέπραξαν για μία ακόμα φορά τον σαρκαστικό χαρακτηρισμό «νοικοκυραίοι»...

Σταχυολογώ, εντελώς δειγματοληπτικά, φράσεις που αλίευσα στο Διαδίκτυο από «προοδευτικές» γραφίδες μετά το τραγικό περιστατικό. Για λόγους συντόμευσης, έχω «μοντάρει» ελαφρά τα αποσπάσματα χωρίς να αλλοιώσω το νόημά τους:

«Το άγριο λιντσάρισμα (...) αποδεικνύει γι’ άλλη μια φορά τα ακραία και φασιστικά ένστικτα της βαθιά συντηρητικής κοινωνίας μας.»

«Ο θάνατος του (...) αποκάλυψε τον κρυφοφασισμό μέρους της ελληνικής κοινωνίας.»

«Νοικοκυραίος είναι ο μικροαστός φασίστας (...). Είναι φασίστας γιατί είναι απολίτικος στην ουσία του.»

«Τον (...) τον δολοφόνησαν οι ‘νοικοκυραίοι’, αυτός ο ανθρωπότυπος που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του φασισμού, που δεν τα βάζει ποτέ με την εξουσία. Κι ύστερα σκούπισαν τα αίματα, έκαναν το σταυρό τους μόλις πέρασαν από την Εκκλησία και γύρισαν στα σπίτια τους για να παίξουν στην κακοσκηνοθετημένη παράσταση του καλού οικογενειάρχη.»

«Οι λεγόμενοι ‘νοικοκυραίοι’, που εκπροσωπούν τον βαθύ κοινωνικό συντηρητισμό. Είναι αυτοί που είναι αντίθετοι στον πολιτικό γάμο ομοφυλοφίλων, στην τεκνοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, στη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, αυτοί που θέλουν να υπάρχει η εικόνα του Χριστού στις αίθουσες των σχολείων. (...) Θεμέλια της κοινωνίας τους η πατρίδα, η θρησκεία και το Δίκαιο...»

Συλλογική ευθύνη για τον φόνο, λοιπόν, σε όλους ανεξαιρέτως όσοι έχουν άλλη άποψη για τις οικογενειακές δομές (μένοντας πιστοί στην παραδοσιακή εκδοχή τους), επιμένουν να θρησκεύονται, αγαπούν την πατρίδα τους και δεν περιφρονούν το Δίκαιο. Κι εγώ θυμάμαι την παροιμία «τώρα που βρήκαμε παπά, ας θάψουμε πέντ’ - έξι»! Όπου «παπάς» ένα κοινό (όχι κοινωνικο-πολιτικό) έγκλημα που εργαλειοποιείται για να δυσφημιστεί συλλήβδην (να «θαφτεί» ηθικά, δηλαδή) μία ολόκληρη κοινωνική ομάδα που απλά δεν δηλώνει υποταγή στα κελεύσματα της «προόδου»!

Διάβασα πριν χρόνια ένα οργισμένα ειρωνικό κείμενο για τον «απολιτικό» άνθρωπο, ιδιότητα που αποδίδεται κατ’ εξοχήν στους «νοικοκυραίους». Ανάμεσα στα άλλα, του καταλόγιζε ότι κάθεται βολικά στο γραφείο του την ώρα που κάποιοι άλλοι διαδηλώνουν στους δρόμους για τους μετανάστες.

Το ότι οφείλουμε να είμαστε ενάντιοι σε κάθε μορφή απρόκλητης και αναίτιας βίας (φυσικής ή λεκτικής) που στρέφεται κατά ανυπεράσπιστων και καλοπροαίρετων φιλοξενούμενων στη χώρα, είναι ασφαλώς αυτονόητο. Και ορθώς οι νόμοι την βία αυτή την τιμωρούν. Επειδή, όμως, το αφήγημα «κακοί Έλληνες νοικοκυραίοι – καλοί και κατατρεγμένοι μετανάστες», ως απόλυτο δόγμα, έχει θέση στον χώρο της πολιτικής μυθοπλασίας και μόνο, καλό είναι να βγούμε για λίγο από το «προοδευτικό» καβούκι μας και να δούμε τη ζωή από την οπτική γωνία του μέσου, ανώνυμου ανθρωπάκου της καθημερινότητας. Εκείνου που απώλεσε οριστικά το δικαίωμα να περπατά ανέμελα στους δρόμους και τα πάρκα της πόλης «του» όπως την ήξερε, που έπαψε να νιώθει ασφάλεια μέσα στο ίδιο του το σπίτι, που έμαθε να ζει με τον φόβο και, εν τέλει, να τον αποδέχεται ως μέρος της ζωής του...

Για ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνικο-πολιτικής κουλτούρας, ο όρος «μετανάστης» αντιπροσωπεύει εξ ορισμού έναν καλό και κατατρεγμένο άνθρωπο που ήρθε στη χώρα ως ικέτης ζητώντας φιλοξενία και θαλπωρή. Και, όταν αυτός καταφεύγει στο έγκλημα, η πράξη του είναι κατά βάση «κατανοητή», αφού πρέπει «να ταΐσει τα παιδιά του». Όσοι τολμούν να αμφισβητήσουν την γενική και άνευ προϋποθέσεων ισχύ του δόγματος, χαρακτηρίζονται ως «ρατσιστές» και «φασίστες». Ακόμα χειρότερα: χλευάζονται ως «νοικοκυραίοι»!

Με την ίδια γενική συμπάθεια αντιμετωπίζονται οι «εθισμένοι». Και, όταν φτάνουν στο έγκλημα για τη «δόση», η πράξη περιβάλλεται με κατανόηση, αν όχι με συμπόνια: «Δεν έφταιγε αυτός, ήταν υπό την επήρεια!» Σε όσους τολμούν να μιλήσουν περί ατομικής ευθύνης – αφού η «επήρεια» δεν είναι πρόσωπο για να την δικάσουμε! – επιφυλάσσονται οι κλασικές ετικέτες του ανάλγητου, του βολεμένου αστού, του ρατσιστή, ίσως και του φασίστα. Α, να μην το ξεχάσω: και του «νοικοκυραίου»!

Προς αποφυγή παρερμηνειών: Γενικά μιλώντας, η συντήρηση δεν φορά φωτοστέφανο, ιδιαίτερα όταν αμφισβητεί την ελευθερία της σκέψης, του λόγου και του αυτοπροσδιορισμού. Ακόμα περισσότερο, αν η αμφισβήτηση αυτή συνοδεύεται από βίαιες συμπεριφορές ή στοχεύει σε κοινωνικούς αποκλεισμούς.

Από την άλλη, όμως, σε κανέναν δεν αξίζει να εισπράττει χλεύη και απαξίωση επειδή και μόνο αδυνατεί να παρακολουθήσει την μετεξέλιξη των ηθών μιας εποχής. Πόσο μάλλον να του χρεώνεται (έστω απρόσωπα) ένα έγκλημα όπου το θύμα απλά έτυχε να ανήκει σε ομάδα ανθρώπων με αντισυμβατικό τρόπο ζωής.

Ο ισοπεδωτικός τρόπος σκέψης των αυτοαποκαλούμενων «προοδευτικών», που φτάνουν στο σημείο να βαφτίζουν συλλήβδην «φασίστες» τους αρνητές της δικής τους κοσμοθεώρησης, ελάχιστα διαφέρει από τον τρόπο σκέψης κάποιων που δικαιούνται τον χαρακτηρισμό αυτό άνευ εισαγωγικών. Και ας μη διαμαρτυρόμαστε μετά όταν αυτοί οι «κάποιοι» σπεύδουν να αυτο-χριστούν «προστάτες της κοινωνίας». Μιας κοινωνίας που όχι μόνο η πολιτεία έχει αφήσει στο έλεος του εγκλήματος, αλλά και η «προοδευτική» διανόηση της κουνά το δάχτυλο όταν τολμά να αναρωτηθεί γιατί για τα δικά της, ανώνυμα θύματα δεν μπήκε κανείς ποτέ στον κόπο να κατέβει στους δρόμους, δεν βρέθηκε κανείς να οργιστεί ή να κλάψει...

Ο φασισμός είναι βία, και η βία έχει πολλές εκφάνσεις – φανερές και κρυφές, ακατέργαστες και διανοουμενίστικες. Και ουδείς αναμάρτητος (του γράφοντος μη εξαιρουμένου)!

Aixmi.gr