Πέμπτη 25 Απριλίου 2019

ΤΟ ΒΗΜΑ - Όταν η εγκληματικότητα απειλεί την Δημοκρατία


Όσο και αν θα με βόλευε το αντίθετο, δεν είμαι καινούργιος σε αυτό τον κόσμο. Και, ειδικότερα, σε αυτή την πόλη. Θυμάμαι, λοιπόν, μία είδηση σε πρωτοσέλιδα εφημερίδων της δεκαετίας του ’70. Με τα σημερινά δεδομένα, το θέμα αμφιβάλλω αν θα έβλεπε το φως της δημοσιότητας στα μέσα ενημέρωσης. Η είδηση ήταν ότι άγνωστος, με την απειλή μαχαιριού, απέσπασε χρηματικό ποσό από νεαρό στρατιώτη την ώρα που ο τελευταίος ετοιμαζόταν να εισέλθει στην πολυκατοικία όπου διέμενε. Σήμερα, βέβαια, θα αποτελούσε είδηση αν κάποια μέρα του χρόνου δεν είχε καταγραφεί η παραμικρή πράξη βίας στο αστυνομικό δελτίο της Αθήνας!

Η βία έχει πάρει πλέον μια απάνθρωπη, μία κτηνώδη μορφή σ’ αυτή την πόλη. Και τα θύματα είναι κατά κανόνα οι πιο ευάλωτοι άνθρωποι, και ειδικά οι ηλικιωμένοι, που συχνά μάλιστα έχουν την ατυχία να ζουν μόνοι. (Πρόσφατα, ένας ακόμα ηλικιωμένος δολοφονήθηκε μέσα στο ίδιο του το σπίτι αφού πρώτα βασανίστηκε ανελέητα από ληστές. Τον είχαν ληστέψει άλλες τέσσερις φορές. Η πέμπτη ήταν και η μοιραία…)

Τα περιστατικά φρικτού βασανισμού ανήμπορων ανθρώπων με σκοπό την απόσπαση έστω και λίγων ευρώ, έρχονται πλέον τόσο συχνά στην επικαιρότητα ώστε έχει προκληθεί μία μορφή «συνειδησιακής ανοσίας» στην κοινή γνώμη, ακόμα και όταν αποτέλεσμα της κτηνωδίας είναι ο θάνατος. Καταντήσαμε να λέμε με θυμόσοφη απάθεια πως «συμβαίνουν, δυστυχώς, αυτά στις μέρες μας»! Και μετά απλά αλλάζουμε κανάλι ή ιστοσελίδα, μέσα στην (φαινομενική) ασφάλεια του ιδιωτικού μας χώρου…

Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν, τελικά, η υπεύθυνη πολιτεία μπορεί – ή, έστω, έχει τη διάθεση – να αντιμετωπίσει την έκρηξη της εγκληματικότητας στην πόλη. Μια πολιτεία που (ορθώς) ψηφίζει νόμους για να διασφαλίσει την καλή μεταχείριση μειονοτήτων (νομίμως ή παρατύπως ευρισκόμενων στη χώρα), δείχνει όμως να μην ενδιαφέρεται ανάλογα για την σκληρή παραβατικότητα στην οποία επιδίδεται ένα τμήμα (όχι ευκαταφρόνητο, δυστυχώς) των υπό την προστασία των νόμων ευρισκομένων. Παραβατικότητα που αφήνει πίσω της ανθρώπινα θύματα και μετατρέπει την αθηναϊκή γειτονιά των μη προνομιούχων σε ζούγκλα.

Όμως, δημοκρατική πολιτεία δεν νοείται χωρίς έννομη τάξη, με τους πολίτες σε κατάσταση διαρκούς ανασφάλειας, αφημένους στο έλεος των κάθε λογής και προέλευσης κακοποιών στοιχείων. Γιατί, το κενό ασφάλειας που αφήνει το σύστημα εξουσίας (μη θέλοντας, ενδεχομένως, να δώσει την εντύπωση «αστυνομικού κράτους») θα σπεύσουν πρόθυμα – ως οιονεί παραεξουσία – να καλύψουν αντιδημοκρατικά στοιχεία, τα οποία και θα διαφημίσουν την «αναγκαιότητα» της «προστασίας» που (απρόσκλητα) προσφέρουν ως μία de facto απόδειξη της υποτιθέμενης ανικανότητας του δημοκρατικού συστήματος. Το είδαμε να συμβαίνει στις πλέον παρηκμασμένες, κυρίως, αθηναϊκές γειτονιές και να αποτυπώνεται πολιτικά με τερατόμορφες κοινοβουλευτικές εκπροσωπήσεις…

Υπάρχει, λοιπόν, μία μοναδική επιλογή για το δημοκρατικό σύστημα: Παρακάμπτοντας τα ενοχικά ανακλαστικά που προσπαθούν να του εμβάλουν όσοι συνεχίζουν να βλέπουν την έννομη τάξη υπό την επήρεια μετεμφυλιακών συνδρόμων, να ορθώσει το ανάστημά του απέναντι στο έγκλημα έτσι ώστε ο πολίτης να ανακτήσει το αίσθημα ασφάλειας που η πολιτεία οφείλει να του εξασφαλίζει. Διαφορετικά, θα βρεθούν εξωθεσμικές δυνάμεις που θα επιχειρήσουν να πείσουν την κοινωνία ότι «μπορούν να κάνουν τη δουλειά καλύτερα»!

Το θεωρούμε δεδομένο ότι το πολιτικό σύστημα (ασχέτως κομματικών αποχρώσεων, αφού στη Δημοκρατία υπάρχει συνευθύνη) θα κάνει το χρέος του και θα δικαιώσει τον λόγο ύπαρξής του. Γιατί, εκεί που το πολίτευμα αποδεικνύεται ανίσχυρο μπροστά στη βία, φύονται οι δυνάμεις του κακού. Και κάποιες φορές κατορθώνουν ακόμα και να κυριαρχήσουν. Σε κάποια ιστορική περίπτωση, όχι πολύ μακρινή, ένας λαός κουρασμένος από τη βία και την ανομία ανέχτηκε, τελικά, μία διαστροφική «λύση» που οδήγησε σε κάτι πολύ χειρότερο: στο μαζικό έγκλημα κατά της ανθρωπότητας…

ΤΟ ΒΗΜΑ

Σάββατο 13 Απριλίου 2019

Η ουτοπία της δικαιοσύνης


Αισθήματα συμπάθειας αλλά και αγανάκτησης προκάλεσαν σε μέρος, τουλάχιστον, της κοινής γνώμης δύο περιστατικά με θύματα ηλικιωμένες γυναίκες, τα οποία ήρθαν πρόσφατα στο φως της δημοσιότητας.

Περιστατικό πρώτο: Μία 90χρονη συνελήφθη σε λαϊκή αγορά της Θεσσαλονίκης, μετά από καταγγελία των εκεί πωλητών, και σύρθηκε ως κοινή κακοποιός στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής, όπου μάλιστα υπέστη απρεπείς συμπεριφορές δυσανάλογες προς την ηλικία της. Ο λόγος: Πουλούσε τερλίκια χωρίς να διαθέτει την απαιτούμενη άδεια, ίσα για λίγα ευρώ που θα εξασφάλιζαν το ψωμί της μέρας για εκείνη και τον επίσης υπερήλικα και ανήμπορο σύζυγό της. (Σημ.: Τα τερλίκια είναι μάλλινα πλεχτά παπουτσάκια για μες στο σπίτι. Φοριούνται ειδικά τον χειμώνα.)

Περιστατικό δεύτερο: Μία 80χρονη συνελήφθη και παραπέμφθηκε σε δίκη επειδή, δίχως να διαθέτει άδεια μικροπωλητή, πουλούσε στις παρυφές λαϊκής αγοράς της Κατερίνης λίγα χόρτα που είχε μαζέψει μόνη της. Και πάλι, μετά από καταγγελία των εκεί εργαζομένων...

Και στις δύο περιπτώσεις, η Αστυνομία δήλωσε ότι «τηρήθηκε το γράμμα του νόμου» και ότι δεν είχε άλλη επιλογή από το να το εφαρμόσει τη στιγμή που υπήρχαν σχετικές καταγγελίες. (Αν μου επιτραπεί η πολυτέλεια μίας σταγόνας χιούμορ, θα έλεγα ότι υπάρχει ένας ρόλος που ξέφυγε από τον συμπαθέστατο – και άκρως παρεξηγημένο – Αρτέμη Μάτσα!)

Την ώρα που συμβαίνουν όλα αυτά, και σε κακόφωνη αντίστιξη με αυτά, στους δρόμους γύρω από την πλατεία Ομονοίας στην Αθήνα θάλλει το εμπόριο της «πρέζας» και των «μεταχειρισμένων» – διάβαζε, κλεμμένων – κινητών τηλεφώνων (καταθέτω προσωπικές μαρτυρίες, μια και έχω την διαστροφή να περπατώ συχνά στο Κέντρο).

Περιστατικά σαν τα παραπάνω (αλλά και άλλα, που σκαρώνουν όχι οι άνθρωποι αλλά η ίδια η ζωή) οδηγούν στο τετριμμένο, μάλλον ρητορικό και, εν τέλει, αφελές ερώτημα για το αν υπάρχει στον κόσμο δικαιοσύνη. Τον Απρίλιο του 2013, υπό την φόρτιση γεγονότων της εποχής, είχαμε επιχειρήσει να αποδομήσουμε την ιδέα της αναζήτησης δικαιοσύνης σε ένα κείμενο στο «Βήμα». Μια και το ζήτημα εξακολουθεί, παρ’ όλα αυτά, να παρεισφρέει στις καθημερινές σκέψεις μας (ο γράφων δεν θα αυτοεξαιρεθεί εδώ), το παλιό εκείνο κείμενο διαθέτει έναν βαθμό διαχρονικότητας που επιτρέπει να παραθέσουμε – με μικρές τροποποιήσεις – ένα εκτενές απόσπασμά του...

--------------------------------

Αθήνα, Φθινόπωρο 2012. Σε μια μονάδα ημερήσιας θεραπείας κάποιου νοσοκομείου, ένα μικρό παιδί σταμάτησε να κλαίει και τώρα χαμογελά ευτυχισμένο! Η βελόνα με το σκιαγραφικό έχει μόλις βγει απ’ το χεράκι του, και τώρα περιμένει τις καραμέλες που του υποσχέθηκαν. Για τις ακτινοβολίες που υποβλήθηκε στη συνέχεια, του είπαν πως το έβγαζαν φωτογραφία, να τη στείλουν στη γιαγιά και τον παππού…

Σαντιάγκο, Χιλή, Δεκέμβριος 10, 2006. Πεθαίνει πληρέστατος ημερών ο Αουγκούστο Πινοσέτ (Augusto Pinochet), ένας από τους πλέον αιμοσταγείς δικτάτορες του εικοστού αιώνα. Έζησε 91 ένδοξα χρόνια, χωρίς ποτέ μέσα σ’ αυτά να δικαστεί ουσιαστικά και να τιμωρηθεί για τα εγκλήματά του…

Κόρινθος, Μάρτιος 30, 2013. Μια νεαρή κοπέλα πέφτει νεκρή στη διάρκεια πολύωρης καταδίωξης ληστών από αστυνομικούς. Η άτυχη 25χρονη βρέθηκε εν μέσω διασταυρούμενων πυρών στα Ίσθμια, την ώρα που οδηγούσε αμέριμνη το αυτοκίνητό της. Τραυματίστηκε θανάσιμα από σφαίρα καλάσνικοφ που χρησιμοποιούσαν οι ληστές. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο της Κορίνθου, όπου λίγη ώρα αργότερα εξέπνευσε…

Μόναχο, Νοέμβριος 9, 1923. Το «Πραξικόπημα της Μπυραρίας» λήγει με την αιματηρή καταστολή του. Ο εκ των πραξικοπηματιών, Max Scheubner-Richter, πέφτει χτυπημένος στα πνευμόνια από σφαίρα και πεθαίνει ακαριαία, παρασέρνοντας στο έδαφος και τραυματίζοντας ελαφρά τον παρακείμενό του, Άντολφ Χίτλερ, του οποίου έτσι σώζεται η ζωή. Η εκλεκτική σφαίρα μάλλον προτίμησε να πάρει – έμμεσα – αντ’ αυτής τις ζωές κάποιων εκατομμυρίων άλλων ανθρώπων…

Ο αναγνώστης δικαίως θα μπει στον πειρασμό να αναφωνήσει πως «η ζωή είναι άδικη»! Όμως, πώς ακριβώς ορίζεται αυτή τούτη η αμφιλεγόμενη έννοια της δικαιοσύνης; Η Νομική Επιστήμη την αντιλαμβάνεται, ρεαλιστικά, ως ένα σύνολο συμβάσεων που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας. Έτσι, η δικαιοσύνη στην περίπτωση αυτή δεν αποτελεί απόλυτη έννοια, αφού οι συμβάσεις μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με την κοινωνία ή την ιστορική εποχή.

Η θρησκεία δεν μπαίνει καν στον κόπο να εξετάσει τέτοια φιλοσοφικά ζητήματα. Δέχεται απλά τον κόσμο ως εξ ορισμού «δίκαιο», και ρίχνει το ηθικό βάρος τής μη κατανόησης αυτής της κοσμικής «δικαιοσύνης» στους ώμους του ανθρώπου, ο οποίος δεν μπορεί να δει την αλήθεια καθώς τον τυφλώνει η αμαρτία!

Υπάρχουν και πιο ρεαλιστικές προσεγγίσεις. Στο φημισμένο βιβλίο του «Οι Περιοχές των Σφαλμάτων σας» (“Your Erroneous Zones”) ο Αμερικανός ψυχοθεραπευτής και φιλόσοφος Wayne Dyer γράφει: «Αν ο κόσμος ήταν οργανωμένος με τρόπο ώστε καθετί να είναι δίκαιο, κανένα ζωντανό πλάσμα δεν θα επιβίωνε ούτε μια μέρα. Τα πουλιά δεν θα έπρεπε να τρώνε σκουλήκια και τα συμφέροντα όλων θα ‘πρεπε να εξυπηρετούνται.» Και, κάπου παρακάτω: «(Το να αποζητάμε τη δικαιοσύνη στη ζωή) θα ήταν εξίσου ανεδαφικό (με το να) αποζητάμε την πηγή της αιώνιας νιότης ή κάποιον παρόμοιο μύθο. Δικαιοσύνη δεν υπάρχει. (…) Ο κόσμος, απλούστατα, δεν συγκροτήθηκε κατά τέτοιο τρόπο.»

Ποιος μας βεβαιώνει, λοιπόν, ότι η σφαίρα που σκότωσε τον Scheubner-Richter αντί για τον Χίτλερ, καθώς κι εκείνη που έβαλε τέλος στη ζωή της άτυχης κοπέλας στην Κόρινθο, ήταν πιο «άδικες» απ’ ό,τι αν είχαν ξαστοχήσει;

Με τον έμφυτο ηθικό κώδικα μέσα μας, εν τούτοις, επαναστατούμε μπροστά σε τέτοιες κυνικές προσεγγίσεις. Και στρεφόμαστε, ως τελευταία ελπίδα, στην επιστήμη (δεν μπορεί, αυτή κάτι παραπάνω θα ξέρει!). Μα ούτε κι εκεί βρίσκει κανείς απαντήσεις στο αγωνιώδες ερώτημα για την ύπαρξη δικαιοσύνης. Γιατί, η σύγχρονη επιστήμη δεν δείχνει να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τα μεγάλα φιλοσοφικά και ηθικά ζητήματα. Θεοποιώντας τη λογική των αριθμών, ορίζει κατ’ ουσίαν ως «δίκαιο» αυτό που αντέχει τη βάσανο της επιστημονικής απόδειξης. Αρκούμενη στην παρατήρηση, τη συστηματική καταγραφή και τη μεθοδική επεξεργασία των φαινομένων, περιορίζεται στο «τι» και το «πώς», αδυνατώντας (ή ίσως μη επιθυμώντας καν) να διερευνήσει το «γιατί»

Τελικά, το μόνο που απομένει είναι να συμβιβαστούμε με την ιδέα ότι ο όρος «δικαιοσύνη» στερείται απόλυτου και οικουμενικού νοήματος και αφορά μία καθαρά εξατομικευμένη σχέση του ανθρώπου με την ίδια του την συνείδηση. Φωτεινό παράδειγμα ο Σωκράτης, ο μεγαλύτερος Δάσκαλος των αιώνων που δίδαξε την αξία της αυτογνωσίας, ο οποίος έφυγε από τον κόσμο βγάζοντας τη γλώσσα στην κοσμική «δικαιοσύνη» των ανθρώπινων κοινωνιών. Ίσως γιατί γνώριζε καλά πως η μόνη αληθινή δικαιοσύνη είναι, τελικά, αυτή που κουβαλούμε μέσα μας. Εκείνη που, υπό όρους, μας επιτρέπει να αντικρίζουμε κάθε πρωί τον καθρέφτη δίχως να νιώθουμε την ανάγκη να μισοκλείσουμε τα μάτια ή το φως…

Aixmi.gr