Μία έμμεση απάντηση από έναν νομικό...

Διαβάζω στο Facebook, στη σελίδα γνωστού νομικού:

Δεν είμαι πολιτικός, ούτε νομοθέτης, ούτε δικαστής. Είμαι δικηγόρος Τη μία φορά υποστηρίζω τα συμφέροντα των αγίων, την άλλη των διαβόλων. Αν ήθελα να ασχολούμαι μόνο με αγίους, θα γινόμουν είτε ιερέας, είτε αγιογράφος. Δεν ενεργώ στο όνομα του Ελληνικού λαού αλλά στο όνομα μόνο των εκάστοτε εντολέων μου, και αυτών μόνο υποστηρίζω τα συμφέροντα με ό,τι  όπλα μου δίνει ο νόμος. (...) Θα βάλω απέναντι κάθε υπεύθυνο που δεν τήρησε όπως όφειλε και πρέπει τον νόμο, εκτός αν ο υπεύθυνος είναι ο εντολέας μου, τον οποίο θα υποστηρίξω όπως καλύτερα  μπορώ, άσχετα αν δεν τον πιστέψω (όπως και πολλούς άλλους μέχρι σήμερα).

Η ανάρτηση του έγκριτου νομικού στο F/B θα μπορούσε να είναι μία έμμεση απάντηση στο άρθρο μου: "Πανδημία: Όταν ο δικηγόρος έδιωξε τον γιατρό...". Όμως, η σημασία της ανάρτησης είναι πολύ γενικότερη...

Δίδαγμα:

Στην νομική επιστήμη το δίκαιο δεν ταυτίζεται απαραίτητα με το ηθικό!

It's a fact of life...

ΚΠ

Πανδημία: Όταν ο δικηγόρος έδιωξε τον γιατρό...

Την ώρα που η ιατρική επιστήμη μάχεται για τη σωτηρία του ανθρώπου, εκπρόσωποι της νομικής επιστήμης υπερασπίζονται το δικαίωμά του να μη σωθεί...

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Το ζήτημα της πανδημίας έφερε αντιμέτωπες δύο επιστήμες που είναι καταρχήν ταγμένες να υπηρετούν τον Άνθρωπο: την Ιατρική και τη Νομική. Η δεύτερη φροντίζει ώστε ο κάθε άνθρωπος να απολαμβάνει τα δικαιώματα που του αναλογούν στο πλαίσιο μίας ευνομούμενης πολιτείας. Τι γίνεται, όμως, όταν ο πολίτης αντιλαμβάνεται ως "δικαίωμα" την μη συμμόρφωση με τα μέτρα που λαμβάνει η πολιτεία καθ' υπόδειξη των ιατρών, για την αντιμετώπιση μίας έκτακτης κατάστασης απειλής της δημόσιας υγείας; Ο πειρασμός για τον επαγγελματία νομικό είναι προφανής: Αν ο πελάτης θεωρεί ότι το "δίκιο" του υπερτερεί του δικαιώματος αυτοσυντήρησης της υπόλοιπης κοινωνίας, γιατί να του χαλάσει κάποιος το αφήγημα;

Από την αρχή ακόμα της πανδημίας, και με αφορμή τα μέτρα που λήφθηκαν για την ανάσχεσή της, έκανε την εμφάνισή του ένα κύμα αντίδρασης (συχνά με πολιτική υποδαύλιση) ενάντια σε κάθε περιορισμό των συνήθων - και αυτονόητων προ πανδημίας - ελευθεριών. Ανταποκρινόμενοι στο φαινόμενο, πολλοί επαγγελματίες νομικοί συντάχθηκαν με τους αντιδρώντες, είτε μέσω των social media (όπου αναπτύχθηκε μία συστηματική φιλολογία περί "δικαιωμάτων"), είτε με έμπρακτη νομική υποστήριξη αντιδρώντων πολιτών σε μηνύσεις τους κατά δημόσιων λειτουργών (κυρίως εκπαιδευτικών) που απλά προσπαθούσαν να εφαρμόσουν τον νόμο.

Σταχυολογώ "παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων", σύμφωνα με το αφήγημα των αρνητών της πανδημίας (μεταξύ των οποίων de facto συγκαταλέγω και τους παρέχοντες νομική υποστήριξη):

* Η υποχρεωτική χρήση μάσκας, ιδιαίτερα σε χώρους όπου παρατηρείται συνωστισμός (π.χ., στα μέσα μεταφοράς). Η μάσκα "στερεί το δικαίωμα στην ελεύθερη αναπνοή", είναι "αυταρχικό σύμβολο φίμωσης της ελεύθερης έκφρασης", ενώ, όταν εφαρμόζεται σε παιδιά, "προκαλεί μόνιμες βλάβες στους παιδικούς ψυχισμούς"! (Σημ.: Το πρωί που φεύγω για τη σχολή, βλέπω συχνά στο δρόμο παρέες παιδιών που, με τη συνοδεία των γονιών τους, πηγαίνουν στο σχολείο της περιοχής. Χαρούμενα και χαμογελαστά, δείχνουν να καμαρώνουν για την καινούργια μασκούλα που φορούν, που "σίγουρα θα είναι η ωραιότερη στο σχολείο"! Τα "παιδικά τραύματα" βρίσκονται μόνο στους εγκεφάλους κάποιων που ίσως δεν έχουν ξεπεράσει τα δικά τους...)

* Το lockdown (το οποίο - λυπάμαι που θα δυσαρεστήσω μερικούς - αποδείχθηκε σωστικό μέτρο τότε που εφαρμόστηκε). Ο περιορισμός στην κινητικότητα "με πρόσχημα την πανδημία" δεν είναι παρά η απόλυτη πραγμάτωση του ονείρου της "αυταρχικής εξουσίας" για το "καθολικό μάντρωμα των πολιτών" και την οιονεί "φυλάκισή τους"!

* Η απαγόρευση των συναθροίσεων σε περιόδους πανδημικής έξαρσης. Το μέτρο ήταν "προσχηματικά υγειονομικό", αφού στόχευε κατά βάθος στην "φίμωση του λαού" που επιθυμούσε να διαμαρτυρηθεί για τις "αυταρχικές πολιτικές" που εφαρμόζονταν "με αφορμή" την πανδημία (αλλά - υποτίθεται - όχι εξαιτίας της)!

* Τα προνόμια πρόσβασης σε κλειστούς χώρους εστίασης και ψυχαγωγίας, τα οποία εκχωρήθηκαν στους εμβολιασμένους πολίτες, ήταν μέτρο "ρατσιστικό" και "αντισυνταγματικό"! (Δεν θα πάρω θέση στο ζήτημα του υποχρεωτικού εμβολιασμού συγκεκριμένων επαγγελματικών ομάδων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχω προσωπική άποψη... Αντιτίθεμαι, όμως, στην επιβολή προστίμων με ηλικιακά κριτήρια.)

Σε ό,τι αφορά το εμβόλιο, οι τοποθετήσεις κάποιων νομικών στα social media κινούν υποψίες. Δεν περιορίζονται στην συστηματική και αδιάκοπη εκφορά ενός "δικαιωματικού" λόγου αλλά, παράλληλα, αποδύονται σε ένα είδος σταυροφορίας δυσφήμισης του εμβολιασμού, με προφανή στόχο τον κλονισμό της εμπιστοσύνης του κοινού. Δεν χάνουν, λ.χ., ευκαιρία να προβάλουν με έμφαση τα αποτελέσματα κάθε (συχνά αμφιλεγόμενης) ιατρικής μελέτης που αναδεικνύει ζητήματα που χρήζουν περαιτέρω εξέτασης σχετικά με τα εμβόλια, ενώ συχνά αναφέρονται με ειρωνικό τρόπο σε εκείνους που επιλέγουν να εμβολιαστούν, αλλά και στους ίδιους τους γιατρούς που συνιστούν τον εμβολιασμό ως μοναδική άμυνα κατά της πανδημίας. Ρίχνουν, έτσι, νερό στον μύλο του αντιεμβολιαστικού κινήματος, αφήνοντας ερωτηματικά για τις βαθύτερες προθέσεις τους...

Η στάση μερικών νομικών, όμως, χαρακτηρίζεται και από ιδεολογική ασυνέπεια, λόγω μίας α-λα καρτ αντίληψης περί κοινωνικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Τη στιγμή που υπερασπίζονται το "δικαίωμα" των πολιτών στην άρνηση κάθε μέτρου προστασίας της δημόσιας υγείας, εκφράζονται εκθειαστικά για τις πολιτικές του διαβόητου τέως προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ (θεωρώ τον νεολογισμό "Τραμπικοί" ως εύστοχο, εν προκειμένω). Πολιτικές που επιχείρησαν - και εν μέρει πέτυχαν - να καταργήσουν κοινωνικές ελευθερίες που κατακτήθηκαν μετά από πολύχρονους αγώνες στην Αμερική. Το να μιλάς για κοινωνικά δικαιώματα ενώ ταυτόχρονα υπερασπίζεσαι ένα αυταρχικό σύστημα εξουσίας που επιχειρεί θεσμική οπισθοδρόμηση, μοιάζει παράλογο, αν όχι και υποκριτικό!

Εν κατακλείδι, εκτιμώ βαθύτατα την Νομική επιστήμη, που, μαζί με την Ιατρική, είναι οι σημαντικότερες επιστήμες στην υπηρεσία του Ανθρώπου. Με προβληματίζει, εν τούτοις, η στάση μερικών εκπροσώπων της πρώτης (αλλά, δυστυχώς, και κάποιων της δεύτερης) απέναντι στο ζήτημα της πανδημίας. Στην καλύτερη περίπτωση, θα μπορούσα να την αξιολογήσω ως ιδεολογική ιδιαιτερότητα. Στη χειρότερη, ως φαινόμενο επαγγελματικού καιροσκοπισμού στα θολά νερά της άρνησης της πανδημίας.

Θέλω να πιστεύω ότι οι νομικοί που εκπροσωπούν την δεύτερη κατηγορία είναι οι (σημαντικά) λιγότεροι...

Ο διαφορικός χαρακτήρας του φυσικού νόμου

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Γιατί οι πλέον θεμελιώδεις νόμοι στην κλασική αλλά και τη σύγχρονη Φυσική εκφράζονται μαθηματικά με διαφορικές εξισώσεις; Η απάντηση βρίσκεται στο πώς το "είναι" οδηγεί στο "γίγνεσθαι", πώς το "εδώ" απλώνεται στο "παντού"...

    Τι μας διδάσκει ένα γήπεδο ποδοσφαίρου...

Ας φανταστούμε μία φωτογραφία τραβηγμένη από δεξιοτέχνη φωτογράφο σε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα: Ένας παίκτης έχει μόλις σουτάρει ένα πέναλτι, και τη στιγμή της λήψης ο τερματοφύλακας εκτινάσσεται προς την κατεύθυνση της μπάλας. Βλέπουμε καθαρά τις εκφράσεις αγωνίας στα πρόσωπα των δύο ποδοσφαιριστών - για τους εντελώς αντίθετους λόγους, φυσικά. Πρόκειται για μία μεγαλειώδη αποτύπωση λεπτομερειών της στιγμής, οι οποίες σίγουρα θα ξέφευγαν από την προσοχή εκείνου που παρακολουθεί το παιχνίδι σε συνεχή ροή. Με μία σημαντική διαφορά: η φωτογραφία ποτέ δεν μας αποκαλύπτει τη συνέχεια της φάσης. Δεν μαθαίνουμε, δηλαδή, αν ο τερματοφύλακας απέκρουσε, τελικά, το πέναλτι, ή αν η μπάλα κατέληξε στα δίχτυα, στο δοκάρι ή στα... περιστέρια που πετούσαν πάνω από το γήπεδο!

Αφήνουμε, τώρα, τη φωτογραφική μηχανή και παίρνουμε μία βιντεοκάμερα. Για κάποιον απροσδιόριστο λόγο, την εστιάζουμε σταθερά στο κέντρο του γηπέδου. Έτσι, μπορούμε να καταγράψουμε όλες τις φάσεις στο συγκεκριμένο σημείο και μόνο, από την αρχή ως το τέλος του παιχνιδιού. Θα ήταν μία ωραία φάρσα σε έναν φίλο μας που δεν μπόρεσε να έρθει στο γήπεδο, αν του δίναμε το video για "να δει το παιχνίδι"!

Στην περίπτωση της φωτογραφίας, μπορούμε να δούμε τι συμβαίνει κάποια χρονική στιγμή σε μία περιοχή του χώρου, αλλά δεν ξέρουμε τι θα συμβεί τις επόμενες στιγμές στην περιοχή αυτή. Στην περίπτωση του σταθερά εστιασμένου video, γνωρίζουμε τη χρονική εξέλιξη των πραγμάτων σε ένα συγκεκριμένο σημείο αλλά δεν έχουμε ιδέα τι γίνεται σε άλλα σημεία. Όμως, δεν μας αρκεί το "τώρα", θέλουμε να γνωρίζουμε και το "μετά". Όπως και δεν μας φτάνει το "εδώ", χρειάζεται να ξέρουμε και το "εκεί".

Φεύγουμε από το ποδόσφαιρο και πάμε στον φυσικό κόσμο. Όλα τα φυσικά φαινόμενα που υποπίπτουν στην αντίληψή μας "απλώνονται" στον χώρο και τον χρόνο. Αν υποτεθεί ότι τα φαινόμενα αυτά ακολουθούν καθορισμένους νόμους και δεν υπόκεινται στην τυχαιότητα, οι νόμοι θα πρέπει να δίνουν απαντήσεις σε δύο βασικά ερωτήματα:

    * Αν γνωρίζω τι συμβαίνει τώρα, πώς μπορώ να προβλέψω τι θα συμβεί μετά;

    * Αν γνωρίζω την κατάσταση εδώ, πώς μπορώ να γνωρίσω την κατάσταση και οπουδήποτε αλλού;

Ένας μαθηματικός θα μας βεβαίωνε τώρα ότι, στη δική του γλώσσα, τα φυσικά φαινόμενα - τουλάχιστον τα πλέον θεμελιώδη - θα πρέπει να περιγράφονται με διαφορικές εξισώσεις!

    Το κλασικό σωματίδιο στη Νευτώνεια Μηχανική

Με τους δυναμικούς νόμους του ο Νεύτωνας καθόρισε την αιτιότητα που συνδέει το "τώρα" με το "μετά". Ας πάρουμε την απλούστερη περίπτωση ενός σημειακού σωματιδίου μάζας m, το οποίο υπόκειται σε ολική δύναμη F (με bold χαρακτήρες θα συμβολίζουμε διανυσματικά μεγέθη). Ο λεγόμενος δεύτερος νόμος του Νεύτωνα ορίζει τη δύναμη αυτή ως τον ρυθμό μεταβολής της ορμής p=mv του σωματιδίου, όπου v η ταχύτητα του σωματιδίου:

    F = dp / dt      (1)

H σχέση (1) μπορεί να γραφεί στην πιο οικεία μορφή

    F = m dv / dt = m a      (2)

όπου a=dv/dt η επιτάχυνση του σωματιδίου.

Τώρα, τους νόμους του Νεύτωνα έχει "δικαίωμα" να χρησιμοποιεί μόνο ένας αδρανειακός παρατηρητής, που χρησιμοποιεί ένα σύστημα αξόνων που ονομάζουμε αδρανειακό σύστημα αναφοράς (βλ., π.χ., [1], Παρ. 3.1). Με απλά λόγια, ως προς ένα αδρανειακό σύστημα αναφοράς, ένα ελεύθερο σωμάτιο (το οποίο, δηλαδή, δεν υπόκειται σε αλληλεπιδράσεις με τον υπόλοιπο κόσμο) κινείται με σταθερή ταχύτητα (έχει μηδενική επιτάχυνση).

Έστω Ο η αρχή των αξόνων σε ένα τέτοιο σύστημα αναφοράς. Υποθέτουμε ότι το σύστημα είναι τρισορθογώνιο, με άξονες (x,y,z) στον τρισδιάστατο χώρο μας. Η τριάδα (x,y,z) συμβολίζει και τις καρτεσιανές συντεταγμένες ενός σημείου Σ του χώρου. Το διάνυσμα r=ΟΣ (με κατεύθυνση από Ο προς Σ), με συνιστώσες τις συντεταγμένες (x,y,z), καλείται διάνυσμα θέσης του σημείου Σ.

Για ένα σωματίδιο μάζας m που κινείται στον χώρο, το διάνυσμα θέσης του, r, μεταβάλλεται με τον χρόνο: r=r(t). Η ταχύτητα του σωματιδίου τη χρονική στιγμή t ορίζεται ως η χρονική παράγωγος v=dr/dt , ενώ η επιτάχυνση του σωματιδίου τη στιγμή αυτή είναι

    a = dv / dt = d ²r / dt ²      (3)

Υποθέτουμε τώρα ότι το σωματίδιο m βρίσκεται μέσα σε ένα πεδίο δυνάμεων F(r) (π.χ., ένα ηλεκτροστατικό πεδίο ή ένα πεδίο βαρύτητας). Από τις (2) και (3), τότε, έχουμε:

    F(r) = m d ²r / dt ²      (4)

Αυτή είναι η μαθηματική διατύπωση του δεύτερου νόμου του Νεύτωνα στη μορφή διαφορικής εξίσωσης για το διάνυσμα θέσης r(t) του σωματιδίου m. Επειδή η εξίσωση είναι δευτέρας τάξεως [περιέχει μέχρι δεύτερη παράγωγο της άγνωστης συνάρτησης r(t)], για την επίλυσή της χρειάζεται να μας δοθούν και δύο αρχικές συνθήκες. Συγκεκριμένα, η αρχική θέση r(0) και η αρχική ταχύτητα v(0) του m τη χρονική στιγμή t=0. Έτσι, αν γνωρίζουμε πού ακριβώς βρίσκεται και με τι ταχύτητα κινείται το σωματίδιο τούτη τη στιγμή (t=0), η επίλυση της διαφορικής εξίσωσης (4) θα μας κάνει πρόβλεψη για τη θέση και την ταχύτητα του σωματιδίου για κάθε επόμενη χρονική στιγμή (t >0).

Δυστυχώς, κατά τον 20ό αιώνα η θεωρία του χάους ήρθε να διαψεύσει τις απόλυτες βεβαιότητες του Νεύτωνα. Σε κάποια μηχανικά συστήματα, ακόμα και αν γνωρίζουμε τι συμβαίνει τώρα, είναι αδύνατο να προβλέψουμε τι θα συμβεί αργότερα. Μία πεταλούδα που κουνάει τα φτερά της στην Κίνα είναι δυνατό μετά από μερικές μέρες να προκαλέσει ανεμοστρόβιλο στο Τέξας! Όπως και είναι δυνατό τίποτα τέτοιο να μη συμβεί...

    Η ηλεκτρομαγνητική θεωρία του Maxwell

Το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο είναι μία φυσική οντότητα που ορίζεται τόσο στον χρόνο, όσο και στον χώρο. Δηλαδή, εκτός από το "τώρα" και το "μετά", όπως στην περίπτωση του σημειακού σωματιδίου, μας ενδιαφέρει εξίσου το "εδώ" και το "εκεί". Αυτό σημαίνει ότι το ηλεκτρικό πεδίο E και το μαγνητικό πεδίο B είναι συναρτήσεις τεσσάρων μεταβλητών: των χωρικών συντεταγμένων (x,y,z) και του χρόνου t. Τα E και B θα ικανοποιούν τώρα ένα σύστημα μερικών διαφορικών εξισώσεων, στο οποίο εμφανίζονται οι μερικές παράγωγοι των πεδίων ως προς τις μεταβλητές (x,y,z,t). Το σύστημα αυτό είναι οι τέσσερις εξισώσεις του Maxwell [2]:

όπου ρ και J οι πυκνότητες φορτίου και ρεύματος, αντίστοιχα, ενώ τα ε και μ είναι σταθερές. Οι εξισώσεις αυτές συνδέουν τις χωροχρονικές μεταβολές των πεδίων E και B μεταξύ τους, καθώς και με τις "πηγές" του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου (τις κατανομές φορτίου και ρεύματος). Η ολοκλήρωση του συστήματος Maxwell για δοσμένες αρχικές και οριακές συνθήκες δίνει τα E και B σαν συναρτήσεις των (x,y,z,t).

    Κβαντομηχανική και σχετικότητα

Η θεμελιώδης διαφορική εξίσωση στην κβαντομηχανική είναι η εξίσωση του Schrödinger :

Το τετράγωνο του μέτρου της μιγαδικής συνάρτησης Ψ(r,t) σχετίζεται με την πιθανότητα να βρεθεί ένα σωματίδιο μάζας m μέσα σε έναν στοιχειώδη όγκο γύρω από το σημείο r τη χρονική στιγμή t. Για την ολοκλήρωση της εξίσωσης πρέπει να μας δοθεί η τιμή της συνάρτησης Ψ σε κάθε σημείο r τη χρονική στιγμή t=0 (αρχική συνθήκη), καθώς και κατάλληλες οριακές συνθήκες που ισχύουν για κάθε χρονική στιγμή t.

Σύμφωνα με την γενική θεωρία της σχετικότητας, το πρόβλημα της βαρύτητας ανάγεται στην υπόθεση της καμπύλωσης του χωροχρόνου λόγω της παρουσίας της ύλης. Η γεωμετρία του χωροχρόνου καθορίζεται από τον μετρικό τανυστή g_μν (μ,ν=0,1,2,3), που είναι συνάρτηση των χωροχρονικών συντεταγμένων (t,x,y,z). Η σχέση ανάμεσα στη γεωμετρία του χωροχρόνου και την ύλη που την διαμορφώνει δίνεται από τις εξισώσεις του Einstein, που είναι σύστημα διαφορικών εξισώσεων δευτέρας τάξεως για τις χωροχρονικές συναρτήσεις g_μν .

    Υπάρχουν, όμως, και μη-διαφορικοί φυσικοί νόμοι!

Οι θεμελιώδεις φυσικοί νόμοι, όπως αυτοί του Νεύτωνα ή εκείνοι που περιγράφονται με τις εξισώσεις του Maxwell, εκφράζονται μαθηματικά με διαφορικές εξισώσεις και αφορούν τη χρονική εξέλιξη της κατάστασης ενός καλά καθορισμένου συστήματος σωματιδίων, ή την χωροχρονική συμπεριφορά ενός πεδίου. Υπάρχουν όμως και μη-διαφορικοί (αλλά πολύ σημαντικοί!) νόμοι που εκφράζουν, π.χ., σχέσεις ανάμεσα σε φυσικά μεγέθη ή πεδία, ή περιγράφουν την στατιστική συμπεριφορά ενός τεράστιου (πρακτικά μη-μετρήσιμου) πλήθους σωματιδίων. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

Ο νόμος της βαρύτητας, του Νεύτωνα: F=GmM / r ² , δίνει την έλξη που ασκεί μία μάζα M (π.χ., η Γη) σε μία μάζα m (π.χ., έναν δορυφόρο σε τροχιά γύρω από τη Γη) που βρίσκεται σε απόσταση r από την M.

Ο (γενικευμένος) νόμος του Ohm: J=σE , συνδέει την πυκνότητα ρεύματος J σε ένα σημείο ενός ηλεκτρικά αγώγιμου μέσου ειδικής αγωγιμότητας σ, με την ένταση E του ηλεκτρικού πεδίου στο σημείο αυτό. Όμως, πέραν του ότι ο νόμος αυτός δεν έχει γενική εφαρμογή σε όλα τα υλικά μέσα, αποτελεί και προσεγγιστική εμπειρική σχέση που ισχύει με την προϋπόθεση ότι το πεδίο E δεν είναι πολύ ισχυρό. Ο νόμος του Ohm, δηλαδή, δεν αποτελεί ακριβή και γενικό νόμο της Φύσης.

Στην κατηγορία των στατιστικών νόμων ανήκουν οι νόμοι της θερμοδυναμικής. Ο πρώτος θερμοδυναμικός νόμος, που κατ' ουσίαν εκφράζει διατήρηση της ενέργειας, δεν είναι παρά γενίκευση της αρχής διατήρησης (ή μεταβολής, αν δρουν και μη-συντηρητικές δυνάμεις) της μηχανικής ενέργειας ενός Νευτώνειου συστήματος σωματιδίων [1].

Όσο για τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής [3], εκφράζει μία αυτονόητη αρχή: Αυτό που είναι πολύ-πολύ-πολύ απίθανο - αν και, θεωρητικά, όχι αδύνατο! - να συμβεί, δεν θα το δούμε ποτέ να συμβαίνει στην πράξη.

Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι οι αληθινά θεμελιώδεις φυσικοί νόμοι - αυτοί, δηλαδή, που περιγράφουν τη Φύση στο πλέον στοιχειώδες επίπεδο των σωματιδίων και των πεδίων - εκφράζονται μαθηματικά σε διαφορική μορφή. Με άλλα λόγια, οι πληροφορίες που αντλούνται από τους νόμους αυτούς προκύπτουν από την επίλυση διαφορικών εξισώσεων!

[1] https://eclass.hna.gr/modules/document/file.php/TOM6103/Mechanics%20Volume%20PDF.pdf

[2] https://eclass.hna.gr/modules/document/file.php/TOM6104/EM%20Volume%20PDF.pdf

[3] https://eclass.hna.gr/modules/document/file.php/TOM6106/reversing%20time%20arrow.pdf

Πολιτικός φιλελευθερισμός και υγειονομική υποχρεωτικότητα

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Αν, όπως είπε ο Μπίσμαρκ, "πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού", τότε το μέτρο του υποχρεωτικού εμβολιασμού (των "ηλικιωμένων", καταρχάς, και έπεται συνέχεια) είναι πράγματι μία επιτυχημένη πολιτική απόφαση, αφού παράγει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Από αυτή την άποψη, δεν θα αξιολογήσουμε περαιτέρω αυτό το μέτρο με πολιτικούς όρους.

Βέβαια, στη σκιά της πολιτικής πρακτικής βρίσκεται πάντα η πολιτική φιλοσοφία. Και, αν και τούτες τις εξαιρετικά δύσκολες ώρες για τη Γη οι όποιοι φιλοσοφικοί προβληματισμοί μοιάζουν πολυτέλεια, θα είχε ενδιαφέρον - απλά και μόνο "για την τιμή των όπλων" - να εξετάσουμε το ζήτημα της υποχρεωτικότητας από τη σκοπιά της ιδεολογικής αυτο-συνέπειας.

Μεταφέρω ένα απόσπασμα από την πρόσφατη συνέντευξη του πρωθυπουργού της χώρας στην δημοσιογράφο του CNN, Κριστιάν Αμανπούρ:

Είμαι ένας φιλελεύθερος πολιτικός. Δεν μου αρέσουν τα υποχρεωτικά μέτρα από τη φύση μου, αλλά πιστεύω ότι αυτή είναι η σωστή απόφαση: να προστατεύσω ανθρώπους που ξέρω ότι αν δεν εμβολιαστούν θα αρρωστήσουν, και κάποιοι από αυτούς δυστυχώς θα χάσουν τη ζωή τους. Και αν, απλώς, κοιτάξουμε πόσο γρήγορα αυξήθηκαν τα ποσοστά εμβολιασμού, νομίζω ότι πήραμε τη σωστή απόφαση.

Θα συμφωνήσω (το ανέφερα ήδη) ότι, από άποψη αποτελέσματος, η απόφαση του υποχρεωτικού εμβολιασμού αποδείχθηκε στην πράξη επιτυχής. Θα εστιάσουμε, εν τούτοις, σε ένα ζήτημα καθαρά θεωρητικό, το οποίο αφορά μία δυσδιάκριτη - αλλά πάντως υπαρκτή - ιδεολογική αντίφαση που εμπεριέχει το πιο πάνω παράθεμα από την πρωθυπουργική συνέντευξη.

Την αντίφαση αναδεικνύει η προσπάθεια απάντησης σε ένα ερώτημα, το οποίο, ακόμα και αν δεν θεωρήσουμε ως καταρχήν ρητορικό, αποδεικνύεται a posteriori ως τέτοιο: Είναι φιλελεύθερο μέτρο η υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού των "ηλικιωμένων"; Δηλαδή, είναι συμβατή με την ιδεολογία ενός ακραιφνούς "φιλελεύθερου πολιτικού" η λήψη μέτρων περιορισμού της ελεύθερης επιλογής για ένα κοινωνικό σύνολο, με σκοπό "το καλό" του συνόλου αυτού;

(Σημείωση: Το κατ' ουσίαν υπαρκτό ζήτημα της ασφυκτικής πίεσης στο σύστημα υγείας, εξαιτίας του οποίου ελήφθη το μέτρο του υποχρεωτικού εμβολιασμού, δεν αναφέρεται ως μέρος των πρωθυπουργικών επιχειρημάτων στο πιο πάνω απόσπασμα συνέντευξης, το οποίο εδώ εξετάζεται αυτόνομα.)

Το ερώτημα αυτό είχαμε θέσει και παλιότερα - πριν την έλευση του εμβολίου - με αφορμή τις εισηγήσεις που λάμβανε τότε (και ευτυχώς αγνόησε τελικά) η κυβέρνηση για επιλεκτικό περιορισμό της κινητικότητας των ηλικιωμένων. Αν και τα μέτρα (κινητικότητα και εμβολιασμός) διαφέρουν, το ιδεολογικό πλαίσιο εξέτασής τους, καθώς και το τελικό συμπέρασμα, είναι κοινά. Παραθέτω το σχετικό κείμενο από το "Βήμα":

Θα ήταν φιλελεύθερο μέτρο ο περιορισμός των ηλικιωμένων;

* Και ένα απαραίτητο υστερόγραφο, που το κουβαλώ μέρες στη συνείδησή μου: Θεωρώ ως επιεικώς απαράδεκτο το ύφος αυστηρού λυκειάρχη με το οποίο απευθύνθηκε ο πρωθυπουργός στους πολίτες άνω των 60, κατά την ανακοίνωση των μέτρων για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό τους. Κατανοώ, ασφαλώς, την ανάγκη του να εμφανιστεί δυναμικός και αποφασιστικός στο ακροατήριό του. Εν τούτοις, πολλοί από εκείνους που εισέπραξαν τον αυταρχικό τόνο του έχουν ηλικία αρκετή ώστε "να είναι γονείς του". Να υποθέσουμε ότι, στην πράξη, ο πολιτικός πραγματισμός υπερτερεί της πολιτικής ηθικής; (Ρητορικόν...)

Το φάντασμα του Douglas Haig στον πόλεμο της πανδημίας

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Ο Sir Douglas Haig ήταν Βρετανός στρατηγός του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι μετριοπαθείς ιστορικοί τον θεωρούν ως "αμφιλεγόμενη" προσωπικότητα. Προσωπικά θα τον κατέτασσα στους εγκληματίες πολέμου που - τηρουμένων των αναλογιών - είναι συγκρίσιμοι με τους διοικητές των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης!

Ο υπερφίαλος και υπέρμετρα φιλόδοξος στρατηγός ευθύνεται για τον άσκοπο (από άποψη στρατηγικού ορθολογισμού) θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων στρατιωτών στα χαρακώματα του Δυτικού Μετώπου, κυρίως στις μάχες του Somme και του Passchendaele. Και, ανεξάρτητα από τις όποιες (προφανείς) αξιολογήσεις ιδεολογικών κινήτρων, αυτή η ολική περιφρόνηση προς την ανθρώπινη ζωή, κυνικά εκφρασμένη μέσω υπηρεσιακών διαταγών μαζικού θανάτου, καθιστά τις ηθικές διαφοροποιήσεις δυσδιάκριτες ανάμεσα σε εκείνον και τους κομαντάντ των στρατοπέδων των Ναζί.

Εκτός από τα διαμελισμένα πτώματα στη "γη του κανενός" (no man's land), στα θύματα των χαρακωμάτων θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και τους όχι λίγους στρατιώτες που υπέστησαν σοβαρή νευρική διαταραχή από τους βομβαρδισμούς (shell shock). Ευρισκόμενοι σε κατάσταση παράκρουσης, κάποιοι τράπηκαν σε φυγή κατά τη διάρκεια μιας μάχης. Τα στρατοδικεία τούς έκριναν ένοχους λιποταξίας και τους καταδίκαζαν σε θάνατο. Αρκετές από τις αιτήσεις χάριτος, στις οποίες περιγραφόταν η ακραία και εκτός ελέγχου ψυχική κατάσταση των στρατιωτών, περνούσαν από τα χέρια του Haig. Τις απέρριπτε με συνοπτικές διαδικασίες, γράφοντας ένα σημείωμα στο περιθώριο του χαρτιού της αίτησης:

"Δεν θα κερδίσουμε ποτέ τον πόλεμο αν αποδεχθούμε τέτοιες δικαιολογίες!"

Το συμπέρασμα προφανές: Σε έναν πόλεμο ο φόβος τιμωρείται δίχως ηθικές αναστολές. Ο σκοπός της νίκης αγιάζει τα μέσα...

Πριν τρία χρόνια συμπληρώθηκε ένας αιώνας από το τέλος του φρικτού "Μεγάλου Πολέμου" (Νοέμβριος του 1918). Δεν πρόλαβε καλά-καλά να περάσει ένας χρόνος από την εκατονταετηρίδα, και ένας άλλος πόλεμος ξέσπασε στην ανθρωπότητα. Τούτη τη φορά δεν προκλήθηκε από έναν πολεμοχαρή Γερμανό μονάρχη, ούτε από έναν παρανοϊκό Γερμανό δικτάτορα με γελοίο μουστάκι. Ο εχθρός τώρα ήταν αόρατος και πολύ ύπουλος, με μία μοναδική ικανότητα να μεταλλάσσεται γρήγορα ώστε να βρίσκεται πάντα μπροστά από την επιστήμη που τον κυνηγούσε.

Το μόνο αξιόπιστο - αν και όχι απόλυτα αποτελεσματικό, μέχρι στιγμής - όπλο που παρήγαγε η επιστήμη για την αντιμετώπιση του εχθρού αυτού, ήταν ένα εμβόλιο. Αλλά, απέναντι στον επιστημονικό ορθολογισμό, σύντομα ορθώθηκε ένα τείχος αμφισβήτησης και, τελικά, άρνησης από μερίδα της κοινωνίας. Όπως ήταν φυσικό, προκειμένου να ενθαρρύνει τον εμβολιασμό (ή μάλλον, να αποθαρρύνει την αποφυγή του), η πολιτεία κατέφυγε στον πειθαναγκασμό μέσω κοινωνικού διαχωρισμού, αποκλείοντας τους μη-εμβολιασμένους πολίτες από μία σειρά κοινωνικών δραστηριοτήτων.

Ως το σημείο αυτό, και δεδομένων των ακραίων καταστάσεων που προκάλεσε η πανδημία, η αντίδραση της πολιτείας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ορθολογική και - γιατί όχι; - ακόμα και δίκαιη απέναντι στους εμβολιασμένους, οι οποίοι αισθάνονται πως μόνοι τους "τραβούν κουπί" για το χτίσιμο του πολυπόθητου τείχους ανοσίας. Η πολιτεία, όμως, πρόσφατα πήγε ένα βήμα παραπέρα. Κι αυτό το βήμα, κατά τη γνώμη μου, περνά τις κόκκινες γραμμές του ηθικά αποδεκτού.

Η είδηση γνωστή: Καθίσταται υποχρεωτικός ο εμβολιασμός για τους άνω των 60 ετών, οι οποίοι θα κληθούν να καταβάλουν διοικητικό πρόστιμο 100 ευρώ για κάθε μήνα που θα παραμένουν ανεμβολίαστοι. Το πρόστιμο, μάλιστα, θα βεβαιώνεται άμεσα από την Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ). Με άλλα λόγια, οι ανεμβολίαστοι άνω των 60 θα αντιμετωπίζονται από την πολιτεία ως οιονεί φοροφυγάδες!

Στην ανακοίνωση των νέων μέτρων ακούσαμε και κάποια ενδιαφέροντα πράγματα:

1. Ένα πρόστιμο "δεν συνιστά ποινή". Αν τούτο αληθεύει, ο έγκριτος κ. Μπαμπινιώτης θα πρέπει να σκεφτεί σοβαρά μία επανέκδοση του λεξικού του, με την σχετική διόρθωση!

2. Το μέτρο είναι "δίκαιο" διότι "δεν είναι οριζόντιο". Τούτο είναι αμφισβητήσιμο για δύο, κυρίως, λόγους:

    (α) Επιβάλλεται ενιαίο πρόστιμο με αποκλειστικά ηλικιακά και όχι εισοδηματικά κριτήρια. Δεν υφίσταται, δηλαδή, αναλογικότητα στα πρόστιμα. Τα 100 ευρώ το μήνα είναι ποσό δυσβάσταχτο για έναν ηλικιωμένο μικρο-συνταξιούχο στο χωριό (κάποιες φορές, μάλιστα, κατάκοιτο και δίχως εξωτερική βοήθεια για να "τρέχει" τις υποθέσεις του με το κράτος), αλλά είναι "ψίχουλα" για έναν εύπορο μπον-βιβέρ στη Γλυφάδα, που έχει τη δυνατότητα να δίνει τόσα ή και περισσότερα σε ένα ρεστοράν πολυτελείας για ένα καλό μπουκάλι κρασί!

    (β) Δεν γίνεται η παραμικρή διάκριση στα αίτια που προκαλούν την άρνηση στον εμβολιασμό. Κάποιοι εξακολουθούν συνειδητά να τον αποφεύγουν, σαν μέσο αντίδρασης στην (κατά τη γνώμη τους) "αυταρχική εξουσία" που τους απέκλεισε από την καφετέρια, το γήπεδο και τον κινηματογράφο. Άλλοι εμπιστεύονται περισσότερο τον αμόρφωτο παπά της ενορίας απ' ό,τι τον "συστημικό" καθηγητή Ιατρικής (που είναι "παπαγάλος της κυβέρνησης"!), ή παρασύρονται από αμφιλεγόμενους "αντισυμβατικούς" γιατρούς που πρόθυμα φιλοξενούνται σε προγράμματα περιθωριακών τηλεοπτικών σταθμών. Άλλοι, τέλος, απλά διστάζουν να εμβολιαστούν ενώ κατά βάθος θα το επιθυμούσαν, γιατί δεν μπορούν να υπερβούν το ανθρώπινο αίσθημα του φόβου για τις υποτιθέμενες παρενέργειες του εμβολίου.

Όμως, στο σημείο αυτό, τόσο η πολιτεία όσο και οι ειδικοί θα πρέπει να παραδεχθούν τις δικές τους ευθύνες. Η θλιβερή επικοινωνιακή διαχείριση των αναμφισβήτητων, σοβαρών παρενεργειών που προκάλεσε - έστω και σε πολύ λίγους - το εμβόλιο της AstraZeneca, το οποίο εμφατικά παρουσιαζόταν τότε ως ένα "απόλυτα ασφαλές" εμβόλιο, τραυμάτισε σοβαρά την εμπιστοσύνη του κοινού στο εμβολιαστικό πρόγραμμα. Και η (επιτέλους!) διάθεση άλλου, πολύ ασφαλέστερου τύπου εμβολίου, μοιραία δεν αντιμετωπίστηκε από όλους με αίσθημα απόλυτης αποδοχής. Το κακό είχε ήδη γίνει...

Αυτό που τώρα βλέπουμε είναι μία "λάιτ" εκδοχή του πνεύματος Haig: Η ανάγκη να κερδίσουμε έναν πόλεμο δεν αφήνει περιθώρια ανοχής στον φόβο! Έτσι, ο φοβικός ηλικιωμένος καλείται να επιλέξει τον μικρότερο ανάμεσα σε δύο φόβους: αυτόν της συμμετοχής στη μάχη (εμβολιασμός) ή εκείνον της τιμωρίας για την αποφυγή της.

Βεβαίως, τα μεγέθη είναι ακραία δυσανάλογα και δεν επιτρέπουν ευθείες κι απόλυτες συγκρίσεις ανάμεσα σε έναν πόλεμο και μία πανδημία. Εν τούτοις, όσοι σπεύσουν να καταφύγουν στην πραγματιστική εκλογίκευση ότι "100 ευρώ σε μερικούς φοβικούς γέρους δεν είναι, δα, και εκτελεστικό απόσπασμα!", ας σκεφτούν ότι, για μερικούς ανθρώπους, αυτά τα 100 ευρώ μόλις που αρκούν (αν αρκούν) να τους κρατήσουν στη ζωή. Αν αυτή η "λεπτομέρεια" απλά διέφυγε από τους κυβερνητικούς συμβούλους, υπάρχει ακόμα χρόνος για επανεξέταση κι αναθεώρηση των μέτρων επί το δικαιότερον. Αν, εν τούτοις, το όλο ζήτημα είναι δείγμα πολιτικού κυνισμού και δεν επιδέχεται περαιτέρω συζήτηση, τότε τόσο η πολιτική αποδοχή της κυβέρνησης, όσο και το ίδιο το εμβολιαστικό πρόγραμμα, θα υποστούν σοβαρές ρωγμές.

Γιατί, ακόμα και σε έναν πόλεμο, ο σκοπός δεν αγιάζει οπωσδήποτε τα μέσα. Το λέει κάποιος που έχει πάρει σαφή θέση ενάντια στο "αντιεμβολιαστικό κίνημα". Και κάποιος που εναγωνίως αναμένει το άνοιγμα της σχετικής πλατφόρμας για την τρίτη (και ενδεχομένως όχι τελευταία) δόση...

Διαλεκτική: Από τη Φιλοσοφία στην Φυσικομαθηματική Επιστήμη

Georg Wilhelm Friedrich Hegel

 Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Πώς μέσω της Διαλεκτικής τα καταρχήν αντίθετα καθίστανται συμπληρωματικά. Από τη Φιλοσοφία στα Μαθηματικά, κι από τον Hegel και τον Maxwell στον Schrödinger, τον Βάγκνερ και τον Λιαντίνη...

    Διαλεκτική: Από τον Ηράκλειτο στον Hegel

Σύμφωνα με τον Ίωνα φιλόσοφο Ηράκλειτο (544 - 484 π.Χ.), πίσω από κάθε έκφανση του γίγνεσθαι στο Σύμπαν υπάρχει η εξ αντιθέτων σύσταση και εκ του πολέμου μεταξύ των αντιθέτων διάλυση των πάντων. Αυτό αποτελεί τη βάση της διαλεκτικής αρχής η οποία διέπει την εξέλιξη κάθε πράγματος στον κόσμο.

Στον Πλάτωνα - φύσει πιο φωτεινό πνεύμα από τον "σκοτεινό" Ηράκλειτο - η (κατά βάση σωκρατική) Διαλεκτική αποκτά διαφορετικό νόημα: είναι η τέχνη τού διαλέγεσθαι, δηλαδή, ο τρόπος να φτάνουμε στην αλήθεια μέσω της σύγκρουσης αντιθέτων απόψεων.

Ο Hegel (1770 - 1831) εξελίσσει τις ιδέες του Ηρακλείτου κατά δύο τρόπους: (α) τον απασχολούν οι ιδέες εξίσου με τα φαινόμενα, και (β) σπάζει το απόλυτο δίπολο θέσης - αντίθεσης προσθέτοντας ένα νέο στοιχείο, αυτό της σύνθεσης. Σύμφωνα με την διαλεκτική αρχή τού Hegel, η εξελικτική πορεία όλων των πραγμάτων και όλων των ιδεών βασίζεται στο τρίπτυχο "θέση - αντίθεση - σύνθεση" ή "κατάφαση - αντίφαση - συμφωνία". Με γενικότερους όρους, "Είναι - Μη είναι - Γίγνεσθαι". Η ουσία της πραγματικότητας συνίσταται μεν στην αντίθεση αλλά εμπεριέχει τη συμφωνία, την συνδιαλλαγή. Έτσι, μέσα από τη σύνθεση των αντιθέσεων αναζητείται ένα ανώτερο επίπεδο αλήθειας.

Ας δούμε τις ιδέες του Hegel λίγο αναλυτικότερα:

Μία ιδέα δεν είναι ένα πράγμα απόλυτο και στατικό αλλά αντιπροσωπεύει μια ομάδα σχέσεων. Μπορούμε να σκεφτούμε για κάτι μόνο σε συσχετισμό με κάτι άλλο, αντιλαμβανόμενοι τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Μία ιδέα χωρίς κάποιου είδους σχέσεις είναι κενή περιεχομένου.

Από όλες τις σχέσεις, η πλέον οικουμενική είναι εκείνη της αντίθεσης. Κάθε ιδέα, όπως και κάθε πραγματική κατάσταση, κατευθύνει αυτόματα προς το αντίθετό της και, στη συνέχεια, ενώνεται με αυτό για να σχηματίσουν μία ανώτερη και πιο σύνθετη δομή. Αυτή είναι η διαλεκτική αρχή στην οποία βασίζεται κάθε μορφή εξέλιξης ιδεών και πραγμάτων.

Έτσι, για παράδειγμα, ύλη και πνεύμα, καλό και κακό, κλπ., "διαλέγονται" μεταξύ τους και τελικά συντίθενται σε μία ανώτερη ύπαρξη: τον Άνθρωπο. Με όμοιο τρόπο, Λογική και Μεταφυσική, που εκπροσωπούν δύο καταρχήν αντίθετες φιλοσοφικές σχολές, οριοθετούνται και "συμφιλιώνονται" στην κριτική φιλοσοφία του Καντ.

Σύμφωνα με την παραπάνω θεώρηση, κύρια αποστολή της Φιλοσοφίας είναι η αναζήτηση της ενότητας που εν δυνάμει υπάρχει στη διαφορετικότητα. Αλλά κι η Επιστήμη έχει έναν σημαντικό ρόλο να παίξει...

    Η Διαλεκτική στα Μαθηματικά

Με βάση τη συζήτηση που προηγήθηκε, στο ανώτερο επίπεδο μίας διαλεκτικής σύνθεσης τα καταρχήν ασύμβατα μεταξύ τους καθίστανται συμπληρωματικά. Στα μαθηματικά, η σύνθεση αυτή εκφράζεται συμβολικά με τη γενική σχέση

Α * Β = Γ     (1)

όπου τα Α, Β, Γ είναι μαθηματικές έννοιες ή μαθηματικά αντικείμενα, και όπου η σύνθεση (*) των Α και Β μπορεί να είναι μία τυπική πράξη (π.χ., πρόσθεση) ή ένας λογικός σύνδεσμος (π.χ., διάζευξη). Το σύμβολο (=) μπορεί, αντίστοιχα, να δηλώνει μία τυπική ισότητα ή μια λογική ισοδυναμία. Εξ ορισμού, η σχέση Α=Β (ως ισότητα ή ως ισοδυναμία) είναι αδύνατη. Τα Α και Β ανήκουν σε "κόσμους" ασύμβατους μεταξύ τους, οι οποίοι μέσω της σύνθεσης (*) καθίστανται συμπληρωματικοί.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

1. Αν τα Α και Β στη σχέση (1) συμβολίζουν τις έννοιες "άρτιος αριθμός" και "περιττός αριθμός", αντίστοιχα, και αν το (*) συμβολίζει διάζευξη, τότε το Γ σημαίνει "ακέραιος αριθμός" (πράγματι, ένας ακέραιος είναι είτε άρτιος είτε περιττός). Δηλαδή, η έννοια "ακέραιος" αποτελεί σύνθεση των αντίθετων μεταξύ τους εννοιών "άρτιος" και "περιττός". Με όμοιο τρόπο, αν τα Α και Β συμβολίζουν τις έννοιες "ρητός αριθμός" και "άρρητος αριθμός", αντίστοιχα, και αν το (*) συμβολίζει και πάλι διάζευξη, τότε το Γ σημαίνει "πραγματικός αριθμός".

2. Αν τα Α και Β συμβολίζουν τις έννοιες "πραγματικός αριθμός" και "φανταστικός αριθμός", αντίστοιχα, και αν το (*) είναι τυπική πρόσθεση, τότε το Γ σημαίνει "μιγαδικός αριθμός". Αυτό εκφράζεται μαθηματικά με τη γνωστή σχέση x+iy=z, όπου τα x και y είναι πραγματικοί αριθμοί ενώ το z είναι μιγαδικός.

3. Μία αυθαίρετη συνάρτηση f(x), που δεν είναι είτε άρτια είτε περιττή, φέρει μέσα της και τις δύο αυτές αντίθετες ιδιότητες [οι οποίες αντιστοιχούν στις έννοιες Α και Β της σχέσης (1)], αφού μπορεί πάντα να γραφεί ως άθροισμα μίας άρτιας και μιας περιττής συνάρτησης:

f(x) = (1/2)[f(x)+f(-x)] + (1/2)[f(x)-f(-x)] = άρτια + περιττή .

4. Όμοια, κάθε τετραγωνικός πίνακας M μπορεί να εκφραστεί ως άθροισμα ενός συμμετρικού και ενός αντισυμμετρικού πίνακα:

M = (1/2)(M+M^T) + (1/2)(M-M^T) = συμμετρικός + αντισυμμετρικός .

5. Κάθε διάνυσμα V στον τρισδιάστατο χώρο μπορεί να εκφραστεί ως διανυσματικό άθροισμα ενός διανύσματος κατά μήκος δοσμένης γραμμής και ενός διανύσματος κάθετου στη γραμμή αυτή (υποθέτουμε ότι η γραμμή διέρχεται από την αρχή τού V). Πράγματι, το V και η δοσμένη γραμμή (ας την ονομάσουμε άξονα x) ορίζουν ένα επίπεδο xy, όπου ο άξονας y είναι κάθετος στον άξονα x. Τότε, το V αναλύεται σε δύο κάθετες μεταξύ τους διανυσματικές συνιστώσες κατά μήκος των αξόνων x και y, των οποίων συνιστωσών το V αποτελεί διανυσματικό άθροισμα:

V = V_x + V_y .

Η καθετότητα είναι μία μορφή ασυμβατότητας, αφού δεν υφίσταται μη-μηδενική προβολή διανύσματος σε διεύθυνση κάθετη προς αυτό. Υπό αυτή την έννοια, τα διανύσματα V_x και V_y  (κάθετα μεταξύ τους) είναι ασύμβατα το ένα ως προς το άλλο. (Δεν θα χρησιμοποιήσουμε εδώ την έκφραση "αντίθετα", η οποία στη διανυσματική ανάλυση δηλώνει αντίθετες κατευθύνσεις.)

6. Κάθε παραγωγίσιμο διανυσματικό πεδίο V(x,y,z) στον χώρο μπορεί να γραφεί ως άθροισμα ενός αστρόβιλου και ενός σωληνωτού πεδίου. Τόσο από φυσική, όσο και από γεωμετρική άποψη, οι δύο αυτοί τύποι πεδίου έχουν αντίθετες ιδιότητες. Για παράδειγμα, οι δυναμικές γραμμές ενός αστρόβιλου πεδίου είναι ανοιχτές (έχουν αρχή και τέλος) ενώ εκείνες ενός σωληνωτού είναι κλειστές. Από φυσική άποψη, ένα σωληνωτό πεδίο δεν μπορεί να έχει μεμονωμένες σημειακές πηγές (πόλους) ενώ ένα αστρόβιλο πεδίο μπορεί να έχει. Γράφουμε:

V(x,y,z) = U(x,y,z) + W(x,y,z)   όπου   rot U = 0  και  div W = 0 .

    Διαλεκτική και Φυσικές επιστήμες

Η μέσω της σύνθεσης ενοποίηση των αντιθέτων βρίσκει σημαντικές εφαρμογές στις φυσικές επιστήμες. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

1. Το φως συμπεριφέρεται άλλοτε ως σωματίδιο (φωτόνιο) και άλλοτε ως ηλεκτρομαγνητικό κύμα. Έτσι, η έννοια "φως" συντίθεται από δύο ασύμβατες μεταξύ τους φυσικές έννοιες, "σωματίδιο" και "κύμα", όπου η πρώτη περιγράφει διακριτή ποσότητα ενέργειας εντοπισμένης στον χώρο, ενώ η δεύτερη αναφέρεται σε ενέργεια που κατανέμεται στον χώρο με τρόπο συνεχή. (Μία σειρά από άλλα φαινόμενα επίσης διαφοροποιούν τις δύο αυτές εκφάνσεις του φωτός.)

2. Η "θεωρία ενοποιημένου πεδίου" επιχειρεί να συνενώσει φαινομενικά διαφορετικά μεταξύ τους πεδία δυνάμεων ώστε να οριστούν γενικότερα και πιο σύνθετα πεδία. Ήδη τον 19ο αιώνα ο James Clerk Maxwell ανακάλυψε ότι το ηλεκτρικό και το μαγνητικό πεδίο αποτελούν απλά δύο όψεις ενός πιο σύνθετου πεδίου, του ηλεκτρομαγνητικού. Τον 20ό αιώνα δύο ακόμα πεδία, αυτά της ασθενούς και της ισχυρής δύναμης, εντάχθηκαν στο σχέδιο της ενοποίησης, ενώ συνεχίζονται οι προσπάθειες για να μπει στην "παρέα" και η βαρύτητα.

3. Στον κόσμο των στοιχειωδών σωματιδίων και υψηλών ενεργειών, θεωρίες όπως η υπερσυμμετρία επιχειρούν να αναδείξουν την κρυμμένη ενότητα ανάμεσα στα μποζόνια και τα φερμιόνια, τα οποία αποτελούν δύο κατηγορίες σωματίων που οι συλλογικές συμπεριφορές τους δείχνουν εκ διαμέτρου αντίθετες στον κόσμο των χαμηλών ενεργειών όπου ζούμε. (Τα μποζόνια - όπως, π.χ., το φωτόνιο - είναι πολύ "κοινωνικά", ενώ τα φερμιόνια - όπως το ηλεκτρόνιο - έχουν την τάση να είναι "μονήρη".)

4. Η περίφημη "γάτα του Schrödinger", ένα νοητικό πείραμα για την κβαντική υπέρθεση, φτάνει στο σημείο να συνθέσει διαλεκτικά τη ζωή με τον θάνατο. Με τεχνικούς όρους, η κβαντική κατάσταση της γάτας είναι γραμμικός συνδυασμός δύο επιμέρους καταστάσεων που αντιστοιχούν στις πιθανότητες η γάτα να είναι ζωντανή ή νεκρή. Η σύνθεσή τους, λοιπόν, επιτρέπει στη γάτα να είναι ταυτόχρονα ζωντανή και νεκρή! Βέβαια, αυτό ισχύει όσο δεν παρατηρούμε τη γάτα. Με το που θα κοιτάξουμε, η αλλόκοτη αυτή μαθηματική σύνθεση θα καταρρεύσει στη μία ή την άλλη συνιστώσα της, και η μοίρα της γάτας θα είναι πλέον απολύτως προσδιορισμένη...

    Επιστήμη, Φιλοσοφία και Τέχνη

Σε μία κριτική ανάλυση πάνω σε μια διάλεξη του Δημήτρη Λιαντίνη¹ είχαμε επιχειρήσει πριν χρόνια να χαράξουμε σαφή όρια ανάμεσα στην Επιστήμη και τη Φιλοσοφία. Γράψαμε:

Σκοπός της επιστήμης είναι η διερεύνηση των ορίων του αποδείξιμου. Αντίθετα, σκοπός της φιλοσοφίας είναι ο στοχασμός πέραν των ορίων του αποδείξιμου. (...) Ως γνώστης του στοχασμού των φιλοσόφων, ο Λιαντίνης ήταν επιστήμων. Ως στοχαστής ο ίδιος πάνω σε ζητήματα μεταφυσικής, ήταν φιλόσοφος.

Αναφέρθηκα πρόσφατα σε αυτή την ιδέα στο πλαίσιο μίας συζήτησης με καλό φίλο καθηγητή Φιλοσοφίας. Κι εκείνος έκανε μία ενδιαφέρουσα όσο και κρίσιμη προσθήκη στο σκέλος που αφορά τη φιλοσοφία:

    "...ο στοχασμός και πέραν των ορίων του αποδείξιμου!"

Η (φαινομενικά) μικρή λέξη "και" που πρόσθεσε ο φίλος στον ορισμό κάνει τη μεγάλη διαφορά: καθιστά πιο δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στην επιστήμη και τη φιλοσοφία, έτσι που κάποιες γνωστικές περιοχές να διεκδικούνται ισότιμα και από τις δύο. Στο τέλος οφείλει να επέλθει συμβιβασμός προς όφελος του ανθρώπινου πνεύματος. Κι αυτό ακριβώς αντιπροσωπεύει τη θεμελιώδη ιδέα της Διαλεκτικής!

Βάζοντας, τώρα, στο κάδρο της συζήτησης και τη Μουσική, αυτό το "και" που συνδέει πράγματα καταρχήν διαφορετικά με παραπέμπει συνειρμικά στο μαγικό "und" στη δεύτερη πράξη του "Τριστάνου" του Βάγκνερ ("Tristan und Isolde"). Έναν σύνδεσμο που, πέραν της αυτονόητης αναφοράς στην ερωτική σχέση των δύο ηρώων, υπονοεί ταυτόχρονα και τη διαλεκτική συνύπαρξη φανερά αντίθετων ιδεών στο μουσικό δράμα: του φωτός με το σκότος, της λογικής με το συναίσθημα, του "πρέπει" με το "θέλω", της κοινωνικής υπόληψης με την προσωπική ευτυχία, του έρωτα με τον θάνατο (ένα αχώριστο δίπολο κατά τον Δ. Λιαντίνη)...

Τίποτα δεν αναδεικνύει, τελικά, την ωραιότητα της Φιλοσοφίας όσο η Τέχνη. Και, για κάποιους αιθεροβάμονες ρομαντικούς, ακόμα κι η επιστήμη μία μορφή τέχνης (μπορεί να) είναι!

¹ https://www.aixmi.gr/index.php/poso-st-alitheia-haoromaste-se-mia-kideia/

Ναζισμός: Μια ηθικο-φιλοσοφική προσέγγιση στο Απόλυτο Κακό

Όσο κι αν ψάξει κάποιος στις σελίδες της Ιστορίας, δύσκολα θα συναντήσει μαζικά εγκλήματα τόσο διαστροφικά όσο εκείνα που διέπραξε το καθεστώς του Άντολφ Χίτλερ στο διάστημα (1933-1945) που κατείχε την εξουσία στη Γερμανία. Αυτό που προσδίδει στο ναζιστικό καθεστώς τον χαρακτήρα της διαστροφής δεν είναι απλά και μόνο η ρατσιστική του φύση (ρατσιστικά καθεστώτα υπήρξαν, δυστυχώς, και αλλού) αλλά το γεγονός ότι ο ρατσισμός δεν αρκέστηκε σε κοινωνικούς διαχωρισμούς και «ειδικές μεταχειρίσεις» αλλά προχώρησε σε μαζική δολοφονία εκατομμυρίων ανθρώπων, με πράξεις που χαρακτηρίστηκαν από απίστευτη κτηνωδία.

Αν και τα εγκλήματα του ναζισμού όλο και λιγότερο αποτελούν θέμα ακαδημαϊκής συζήτησης στην εποχή μας (ας μην ξύνουμε πληγές τώρα!), επιχειρήσαμε με μία σειρά κειμένων να προσεγγίσουμε το φαινόμενο μέσα από καθαρά ηθικο-φιλοσοφική σκοπιά. Η προσέγγιση αυτή εστιάζει σε τρία βασικά ζητήματα:

1. Το ηθικό ζήτημα: Γιατί στην κοινή συνείδηση το χιτλερικό καθεστώς είναι ταυτισμένο με το Απόλυτο Κακό;

2. Το γνωσιολογικό ζήτημα: Είναι καταρχήν εφικτή η ερμηνεία του μαζικού εγκλήματος στο πλαίσιο της ιστορικής αιτιότητας;

3. Το εθνο-φυλετικό ζήτημα: Είναι ο «γερμανικός χαρακτήρας» ή οι ιστορικές συγκυρίες ο παράγοντας εκείνος που επέτρεψε στον Χίτλερ να διαπράξει με τόση ευκολία ένα έγκλημα τέτοιων διαστάσεων;

Παραθέτω μία σειρά δημοσιευμένων κειμένων που πραγματεύονται τα πιο πάνω ζητήματα (μαζί με σχετικό video), τονίζοντας εμφατικά ότι δεν αποτελούν ιστορικές μελέτες (δεν θεωρώ τον εαυτό μου επιστημονικά επαρκή για ένα τέτοιο εγχείρημα!) αλλά εκφράζουν, απλά, μερικές προσωπικές σκέψεις πάνω σε ένα ιστορικό θέμα που τείνει σήμερα να μας ευαισθητοποιεί λιγότερο απ’ όσο θα ‘πρεπε. Ας μην ξεχνούμε, εν τούτοις, ότι η Ιστορία έχει κάποιες φορές την τάση να επαναλαμβάνεται. Είτε ως τραγωδία, είτε ως φάρσα...

Διαβάστε τα κείμενα εδώ

Δείτε σχετικό Video

Η απο-σχετικοποίηση της βάσης εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

 Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Υπάρχουν αδυναμίες στο σύστημα των βάσεων εισαγωγής στα πανεπιστήμια. Όχι όμως με τον τρόπο που το εννοούν οι δυνάμεις του κομματικού καιροσκοπισμού...

Τέλος καλοκαιριού του 2019, όταν είχε ήδη φουντώσει η συζήτηση για την καθιέρωση βάσης εισαγωγής στα πανεπιστήμια, είχαμε καταθέσει κάποιες σκέψεις σε άρθρο στο "Βήμα". Οι σκέψεις αυτές κινήθηκαν σε τρεις άξονες:

1. Η θέσπιση βάσης εισαγωγής είναι καταρχήν ορθό μέτρο ώστε να εξασφαλίζεται ότι οι εισερχόμενοι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα έχουν τα ελάχιστα εφόδια που απαιτεί η ένταξη σε πανεπιστημιακές σπουδές. Η απουσία ελάχιστου κριτηρίου επιλογής θα μπορούσε να οδηγήσει σε υποβάθμιση της ανώτατης εκπαίδευσης.

2. Ο συζητούμενος, τότε, ορισμός μίας άκαμπτης αριθμητικής "βάσης του 10" (το λέω συμβολικά) θα οδηγούσε σε σχετικά συμπεράσματα και όχι σε απόλυτη κι αντικειμενική αξιολόγηση των υποψηφίων. Πράγματι, το πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι, γενικά, για έναν υποψήφιο να πιάσει μία προκαθορισμένη βάση είναι άμεση συνάρτηση της ευκολίας ή δυσκολίας, αντίστοιχα, των θεμάτων των εξετάσεων. Το άρθρο πρότεινε μία διαδικασία που θα μπορούσε να εξασφαλίσει ένα κατά το δυνατόν αντικειμενικό ελάχιστο κριτήριο επάρκειας για εισαγωγή στις σχολές.

3. Όπως σημειώσαμε, κάθε σχολή θα πρέπει να έχει την δυνατότητα να ορίσει ένα ελάχιστο όριο βαθμολογικής επίδοσης για την εισαγωγή σε αυτήν.

Είχα στείλει τότε το άρθρο στην αρμόδια υπουργό, τονίζοντας ότι επρόκειτο απλά για κάποιες σκέψεις και όχι για ενδελεχώς μελετημένες προτάσεις. Δεν έμαθα ποτέ αν το διάβασε. Θα πρέπει, εν τούτοις, να πω ότι το σχέδιο που τελικά εφαρμόστηκε κινείται κοντά στο πνεύμα των πιο πάνω παρατηρήσεων. Η άκαμπτη βάση αποφεύχθηκε, ενώ δόθηκε στις σχολές ένας βαθμός ευελιξίας στον καθορισμό των βάσεων των εισαγομένων σε αυτές.

Όμως, παρά τα θετικά της στοιχεία, η εφαρμοζόμενη μέθοδος καθορισμού βάσης εμφανίζει κι αυτή αδυναμίες. Αναφέρομαι κατά κύριο λόγο στην προφανή σχετικοποίηση που εξ ορισμού εμπεριέχει, η οποία δεν έχει να κάνει μόνο με την δυσκολία των θεμάτων αλλά και με τις γενικές επιδόσεις (κατά μέσο όρο) όλων των υποψηφίων στο κάθε επιμέρους πεδίο. Έτσι, το πόσο εύκολος ή δύσκολος στόχος είναι η βάση εξαρτάται όχι μόνο από τον βαθμό προετοιμασίας του υποψήφιου (πράγμα που θα καθιστούσε το κριτήριο της βάσης απόλυτο) αλλά και από το πόσο διαβασμένοι είναι οι υπόλοιποι υποψήφιοι τη δεδομένη χρονιά. (Με απλά λόγια, αν για κάποιους λόγους το επίπεδο των υποψηφίων συμβεί να είναι πιο χαμηλό ή πιο υψηλό από άλλες χρονιές, ο στόχος υπέρβασης της βάσης καθίσταται πιο εύκολος ή πιο δύσκολος, ανάλογα.) Και πάλι απουσιάζει, δηλαδή, το στοιχείο της απόλυτης αξιολόγησης, κάτι που, τελικά, κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση από τον σκοπό που επέβαλε τη θέσπιση της βάσης.

Δεν ισχυρίζομαι, φυσικά, ότι, αν και ως ένα βαθμό αντικειμενικότερη της εφαρμοσθείσας, η μέθοδος που είχαμε προτείνει στην κ. υπουργό ήταν η καλύτερη δυνατή! Οι προτάσεις μας ήταν απλά ενδεικτικές, με στόχο να επισημάνουμε την αναγκαιότητα εύρεσης διαχρονικά σταθερών (μη-συγκυριακών) κριτηρίων για την εισαγωγή στην ανώτατη εκπαίδευση. Αν μη τι άλλο, πάντως, θα μπορούσαν οι ιδέες αυτές κάποια στιγμή να αποτελέσουν αφετηρία για μία ευρύτερη συζήτηση...

Για την ιστορία, παραθέτω τις προτάσεις που είχαμε καταθέσει, όπως αναφέρονται στο άρθρο στο "Βήμα" :

- Το υπουργείο παιδείας, σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια, καταρτίζει μία «δεξαμενή θεμάτων» που καλύπτουν το σύνολο των γνώσεων που, κατά τους ειδικούς, θεωρούνται ως θεμελιώδεις ώστε να παρακολουθήσει κάποιος ανώτατες σπουδές στο εξεταζόμενο αντικείμενο. Η πρόσβαση των υποψηφίων στα θέματα αυτά είναι ελεύθερη (π.χ., τα θέματα κοινοποιούνται στο Διαδίκτυο). Ευνόητο είναι ότι το πλήθος των θεμάτων είναι αρκετά μεγάλο ώστε να καλύπτουν το μέγιστο δυνατό φάσμα προαπαιτούμενων γνώσεων.

- Την ώρα των εξετάσεων, στον υποψήφιο δίνονται δύο απόλυτα διακριτές ομάδες θεμάτων. Η μία – ας την ονομάσουμε ομάδα Α – περιέχει ερωτήσεις αποκλειστικά από την δεξαμενή των βασικών θεμάτων. Το σύνολο των ερωτήσεων αυτών προκύπτει μετά από διαδικασία κλήρωσης, την οποία διενεργεί η κεντρική επιτροπή των εξετάσεων. Για να έχει δικαίωμα αξιολόγησης, ο υποψήφιος θα πρέπει να εξασφαλίσει μία ελάχιστη βαθμολογία (π.χ., 50%) στην ομάδα Α. Υποψήφιος που αποτυγχάνει σε αυτό το προκαταρκτικό σκέλος των εξετάσεων, δεν αξιολογείται περαιτέρω και θεωρείται ως αποτυχών.

- Οι απαντήσεις στην δεύτερη ομάδα θεμάτων – ομάδα Β – λαμβάνονται υπόψη αυστηρά και μόνο για όσους υποψήφιους έχουν εξασφαλίσει τη βάση στην ομάδα Α. Τα θέματα της ομάδας Β είναι μεγαλύτερης δυσκολίας και η επιλογή τους δεν υπόκειται σε προκαθορισμένους κανόνες. Αποτελούν το κριτήριο με βάση το οποίο θα ξεχωρίσουν οι άριστοι από τους καλούς, και η βαθμολογική τους βαρύτητα είναι πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με εκείνη της ομάδας Α.

- Η τελική βαθμολογία του υποψηφίου προκύπτει από το άθροισμα των επιδόσεών του στις ομάδες Α και Β (με την προϋπόθεση, φυσικά, ότι έχει περάσει τη βάση στην πρώτη ομάδα). Είναι, τώρα, στην διακριτική ευχέρεια των σχολών να ορίσουν μία ελάχιστη απαιτούμενη επίδοση για την εισαγωγή σε αυτές. Αυτονόητα, το βαθμολογικό όριο εισαγωγής θα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον μέγιστο αριθμό φοιτητών που μπορεί η κάθε σχολή να απορροφήσει.

- Εναλλακτικά, αντί για δύο ομάδες θεμάτων (Α και Β) στο πλαίσιο μίας ενιαίας εξέτασης, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για δύο εξετάσεις που διενεργούνται σε διαφορετικό χρόνο. Οι επιτυγχάνοντες στην πρώτη (βασική) εξέταση αποκτούν δικαίωμα συμμετοχής στην δεύτερη. Η πρώτη εξέταση θα μπορούσε να διενεργείται ταυτόχρονα στα λύκεια όλης της χώρας υπό την αυστηρή επίβλεψη επιτροπών του υπουργείου, με κοινά θέματα που αντλούνται με κλήρωση από την «δεξαμενή» βασικών θεμάτων στην οποία αναφερθήκαμε πιο πάνω.

- Τέλος, για ακόμα μεγαλύτερη αντικειμενικότητα και αξιολογική ομοιομορφία στη βαθμολόγηση της πρώτης ομάδας θεμάτων (ή της πρώτης εξέτασης, ανάλογα με την περίπτωση), οι ερωτήσεις καλό θα είναι να δίνονται στη μορφή πολλαπλών επιλογών (multiple choice). Αυτό θα εξαλείψει τον υποκειμενικό παράγοντα που αναπόφευκτα υπεισέρχεται στην αξιολόγηση ενός γραπτού από έναν βαθμολογητή.

Κλείνοντας αυτό το κείμενο, οφείλουμε να πούμε ότι ουδόλως υιοθετούμε λαϊκίστικες απόψεις περί "σφαγής των νέων που θέλουν να μορφωθούν", όπως κατά κόρον ακούγεται τούτες τις μέρες με αφορμή το ζήτημα των βάσεων. Οι νέοι του τόπου δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται ως προσάναμμα σε πολιτικές συγκρούσεις και μεθοδεύσεις. Και ίσως ωρίμασε η στιγμή να θέσουμε, επιτέλους, το ζήτημα της παιδείας σε εθνική βάση, υπερβαίνοντας τις μικρονοϊκές περιχαρακώσεις που χρόνια τώρα επιβάλλει ο κομματικός εγωκεντρισμός μας...

Αν σιγήσουμε, η μπούρκα θα είναι το αυριανό "άστρο του Δαυίδ"!

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου 

Οι εικόνες αυτές από το επικείμενο, δυστυχώς, μέλλον στο Αφγανιστάν, αποτελούν βαθιά προσβολή στον σύγχρονο πολιτισμό.

Και, αν σηκώσουμε τους ώμους λέγοντας "είναι η κουλτούρα τους και έχουν κάθε δικαίωμα να την ακολουθούν, στο κάτω-κάτω αποτελεί εσωτερική τους υπόθεση", δεν θα διαφέρουμε πολύ από εκείνους που γνώριζαν κάποτε για τα ρατσιστικά εγκλήματα που συνέβαιναν στη Ναζιστική Γερμανία αλλά τα προσπερνούσαν θεωρώντας τα "εσωτερική υπόθεση" του καθεστώτος του Χίτλερ.

Οι αναλογίες τρομάζουν: Από τους Γερμανούς Εβραίους αφαιρέθηκαν τα δικαιώματα που απορρέουν από την ιδιότητα του πολίτη - μεταξύ αυτών, το δικαίωμα συμμετοχής στη δημόσια εκπαίδευση και το δικαίωμα άσκησης δημόσιων λειτουργημάτων - ώσπου στο τέλος τούς αμφισβητήθηκε κι αυτή τούτη η ανθρώπινη ιδιότητα. Έτσι, για τους Ναζί, η δολοφονία ενός Εβραίου από έναν "Άριο" δεν ήταν αξιόποινη πράξη αλλά μάλλον "ατομικό δικαίωμα"!

Βάλτε, τώρα, τις λέξεις "άνδρας" και "γυναίκα" στη θέση, αντίστοιχα, των λέξεων "Άριος" και "Εβραίος", για να σχηματίσετε μία εικόνα από το λίαν προσεχές μέλλον στο Αφγανιστάν. Ακόμα και η ενδυματολογία προδίδει τις ρατσιστικές αναλογίες: Αν το άστρο του Δαυίδ όρισε κάποτε τα σύνορα που χώριζαν τον "άνθρωπο" από τον "μη-άνθρωπο", το ίδιο ακριβώς κάνει σήμερα η θλιβερή μπούρκα των γυναικών.

Μπροστά σε αυτή τη μεσαιωνική φρίκη, η πολιτισμένη ανθρωπότητα δεν έχει το δικαίωμα να σιωπήσει. Αλλιώς, ανοίγει η κερκόπορτα για έναν νέο ναζισμό. Προσώρας τοπικού χαρακτήρα μόνο, αλλά ας μην ξεχνούμε ότι τοπικά ξεκίνησε και η πανδημία του Covid-19. Και, όπως είχαμε γράψει κάποτε, το "Τέταρτο Ράιχ" δεν θα μιλά γερμανικά...

Ως υστερόγραφο: Δεν με εντυπωσιάζει το γεγονός ότι πανηγυρίζουν για την "ήττα του ιμπεριαλισμού" και τον "θρίαμβο της εθνικής ανεξαρτησίας" όσοι δεν συμβιβάστηκαν ποτέ με τα μνημόνια και δεν αντιλήφθηκαν τον πραγματισμό της αναγκαιότητάς τους. Σαν να παίρνουν τώρα δια της τεθλασμένης - μέσω Αφγανιστάν, δηλαδή - τη ρεβάνς για μία υποτιθέμενη δική τους ήττα, νοητικό κατασκεύασμα ενός εθνικού μικρομεγαλισμού που αδυνατεί να αντιληφθεί το αυτονόητο: ότι μία "αγέρωχα αδέσμευτη" Ελλάδα, όπως την φαντασιώνονταν, θα ήταν μία χώρα χρεοκοπημένη και εξαθλιωμένη, με έναν λαό που θα τρεφόταν από "κατοχικά" συσσίτια. Κάπου διάβασα, μάλιστα, μία φριχτή ρητορική ερώτηση: "Θα έχουν άδικο, τώρα, οι Ταλιμπάν αν γδάρουν ζωντανούς τους συνεργάτες των κατακτητών;" Και στο μυαλό μου ξαναγυρνούν οι κραυγές μίσους για "γερμανοτσολιάδες" και "ευρωλιγούρηδες". Ευτυχώς εδώ έχουμε (ακόμα) δημοκρατία...

Αναμένοντας τους πρόσφυγες...

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Συζήτηση πολλή γίνεται τούτες τις μέρες για το αναμενόμενο(;) κύμα προσφύγων από το Αφγανιστάν, μετά την κατάληψη της εξουσίας στη χώρα εκείνη από ένα από τα πλέον σκοταδιστικά, οπισθοδρομικά και βίαια καθεστώτα που έχει ως τώρα να επιδείξει αυτός ο αιώνας.

Το ζήτημα για την Ελλάδα είναι ιδιαίτερα λεπτό. Αυτοί που αναμένεται να περάσουν απρόσκλητοι τα σύνορα της χώρας δεν θα το πράξουν ως οικονομικοί μετανάστες – πράγμα που θα δικαιολογούσε, ηθικά, την άρνηση φιλοξενίας τους – αλλά ως πρόσφυγες που άφησαν τη χώρα τους για να σώσουν τις ζωές τους από ένα βάναυσο καθεστώς. Από την άλλη, όμως, πόσες ακόμα μεταναστευτικές ροές είναι σε θέση να αντέξει μία μικρή χώρα με υποτυπώδεις δομές φιλοξενίας, και μάλιστα εν μέσω μίας πανδημίας που τείνει να φέρει ξανά στα όριά του το σύστημα υγείας;

Μία ενδιαφέρουσα τοποθέτηση πάνω στο ζήτημα αυτό, διατυπωμένη στη μορφή εύστοχων ρητορικών ερωτήσεων, διάβασα πρόσφατα σε ανάρτηση καλού φίλου σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Παίρνοντας ιδέες από την ανάρτηση, παραθέτω κάποιες σκέψεις προς προβληματισμό (δικό μας και των κυβερνώντων):

Είναι ιστορικά διαπιστωμένο ότι πολύ δύσκολα μία μειοψηφική ανταρτική ομάδα θα μπορούσε να πάρει δια της βίας την εξουσία από την εντεταλμένη κυβέρνηση μιας χώρας, αν πρώτα δεν είχε εξασφαλίσει την αποδοχή και την υποστήριξη της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού της χώρας αυτής. (Αυτό διαφέρει από την περίπτωση ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος, και μάλιστα με την υποστήριξη μιας άλλης, ισχυρής χώρας, όπως συνέβη στην Ελλάδα το 1967 και στη Χιλή το 1973.)

Στην περίπτωση του Αφγανιστάν, τούτο σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να βγάλουμε εντελώς τον ίδιο τον λαό από το κάδρο της ευθύνης για την αλλαγή του πολιτικού συστήματος. Για να λέμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους, η «επιστροφή στον Μεσαίωνα» δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στην πολεμική δράση των Ταλιμπάν αλλά, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, αντανακλά ταυτόχρονα τη βούληση μίας σημαντικής πλειοψηφίας των Αφγανών (ιδίως, φυσικά, του ανδρικού πληθυσμού).

Τώρα, επειδή μας αρέσει να παραβάλλουμε τους κάθε λογής πρόσφυγες της σύγχρονης εποχής με τους Έλληνες πρόσφυγες που ήρθαν εδώ μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει μία σημαντική λεπτομέρεια: Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες (μεταξύ αυτών η γιαγιά και ο παππούς μου) έφυγαν κυνηγημένοι από τους Τούρκους και ζήτησαν καταφύγιο σε μία χώρα όμορη της Τουρκίας. Και ήταν ακριβώς η χώρα εκείνη που τους όφειλε προστασία, δεδομένου ότι οι άνθρωποι αυτοί αναγκάστηκαν να ξεριζωθούν από τον τόπο τους εξαιτίας του τυχοδιωκτικού μεγαλοϊδεατισμού των αλληλοσπαρασσόμενων, τότε, ελληνικών κυβερνήσεων.

Η Ελλάδα, εν τούτοις, ούτε συνορεύει με το Αφγανιστάν (μέτρησε κανείς πόσες χώρες μεσολαβούν ανάμεσα;) ούτε, φυσικά, φέρει την πολιτική ευθύνη για το προσφυγικό πρόβλημα που πιθανώς θα ανακύψει μετά τα πρόσφατα γεγονότα στη χώρα εκείνη. Γιατί, λοιπόν, θα πρέπει η χώρα μας να αναλάβει μόνη της το βάρος της απορρόφησης ενός ακόμα κύματος προσφύγων; (Δεν συζητώ, βέβαια, για μεμονωμένες περιπτώσεις ανθρώπων που θα ζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα, ειδικά αν ανήκουν σε ευαίσθητες ομάδες όπως, π.χ., πολιτικοί αντίπαλοι του νέου καθεστώτος, ή, γυναίκες που επιθυμούν να σπουδάσουν σε μία φιλελεύθερη χώρα της Δύσης.)

Ένα ζήτημα που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή είναι το κατά πόσον οι πρόσφυγες που τυχόν θα φιλοξενηθούν θα είναι εξαρχής συμφιλιωμένοι με την ιδέα του κοσμικού κράτους – ή, τουλάχιστον, θα προσπαθήσουν να ενταχθούν ομαλά σε αυτό. Όπως επισημαίνει ο φίλος στην ανάρτησή του, σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (ίσως μεταξύ αυτών και η Αθήνα) παρατηρείται η εμφάνιση μίας άτυπης «θρησκευτικής αστυνομίας» με αποστολή να ελέγχει την εφαρμογή της Σαρίας σε γειτονιές μουσουλμανικών πληθυσμών. Αυτό που προκαλεί ανησυχία είναι το ενδεχόμενο ενίσχυσης του παράνομου αυτού φαινομένου με την έλευση νέων πληθυσμών με υπερσυντηρητικές ιδέες και ριζοσπαστικές διαθέσεις.

Τούτο σημαίνει ότι θα πρέπει, μεν, να επιδείξουμε αλληλεγγύη προς τους πρόσφυγες, όχι όμως εν είδει λευκής επιταγής αλλά ως προνόμιο που προσφέρεται κάτω από πολύ συγκεκριμένες και μη - διαπραγματεύσιμες προϋποθέσεις. Όπως γράφει ο φίλος:

«Ναι στην αλληλεγγύη, αλλά μόνο σε εκείνους που αποδέχονται τον τρόπο ζωής μας και τις αξίες μας!»

Διαφορετικά, όχι μόνο η Ελλάδα αλλά ολόκληρη η φιλελεύθερη Δύση των αρχών και ιδεών του Διαφωτισμού θα κινδυνεύσει να σβήσει σιγά - σιγά από μία εισαγόμενη πανδημία πιο ύπουλη και πιο θανατηφόρα από τον Covid-19...

Είναι «ρατσισμός» η ιδιαίτερη μεταχείριση των εμβολιασμένων;

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Η είδηση: Ένα κατάστημα πώλησης καπέλων στο Νάσβιλ του Τεννεσσή των ΗΠΑ έβγαλε πρόσφατα στην αγορά αυτοκόλλητα κίτρινα αστέρια (όμοια με εκείνα που οι Ναζί υποχρέωναν τους Εβραίους να φορούν στο πανωφόρι τους) με την ειρωνική ένδειξη «Δεν είμαι εμβολιασμένος». Το υποκείμενο μήνυμα ήταν σαφές: οι μη-εμβολιασμένοι αντιμετωπίζονται από την πολιτεία ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας και εξωθούνται σε αναγκαστικό εμβολιασμό ώστε να συμμετέχουν ισότιμα με τους εμβολιασμένους στην κοινωνική ζωή.

Όπως ήταν φυσικό, η εμπορική αυτή κίνηση προκάλεσε την έντονη διαμαρτυρία αμερικανικών εβραϊκών οργανώσεων, οι οποίες θεώρησαν απαράδεκτη την σύγκριση του Ολοκαυτώματος με τις κρατικές πολιτικές απέναντι στους αρνούμενους να εμβολιαστούν. Η διεύθυνση του καταστήματος, βέβαια, ισχυρίστηκε – χωρίς εν τούτοις να πείσει απόλυτα – ότι δεν είχε την πρόθεση να ευτελίσει το αστέρι του Δαυίδ αλλά μόνο να περάσει ένα κοινωνικό μήνυμα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που εργαλειοποιείται το Ολοκαύτωμα για την εξυπηρέτηση πολιτικών ή οικονομικών σκοπών. Στη χώρα μας, για παράδειγμα, ο (εξ ιδιοσυγκρασίας αντισημιτικός) Σύριζα έχει παρομοιάσει τον νεοφιλελευθερισμό με τον ναζισμό και έχει συγκρίνει το Άουσβιτς με τον εργασιακό χώρο στο σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα. Κι εδώ υπήρξαν κόσμιες διαμαρτυρίες από την εγχώρια εβραϊκή κοινότητα, οι οποίες όμως έπεσαν εις ώτα μη ακουόντων.

Καθώς ο γράφων δεν είναι νομικός, δεν θα υπεισέλθουμε στο κατά πόσον η (όποια) διακριτική μεταχείριση της πολιτείας υπέρ των εμβολιασμένων είναι σύμφωνη ή όχι με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους δημοκρατικούς θεσμούς. Υπάρχει, όμως, ένα ερώτημα καθαρά φιλοσοφικής φύσης: συνιστά η μεταχείριση αυτή πράξη ρατσισμού κατά των μη-εμβολιασμένων, όπως ακούμε κατά κόρον να δηλώνεται τον τελευταίο καιρό;

Καταρχάς, απόλυτος και οικουμενικά αποδεκτός εννοιολογικός προσδιορισμός του ρατσισμού δεν φαίνεται να υφίσταται. Η έννοια χρησιμοποιείται αλά καρτ στον καθημερινό λόγο, τις περισσότερες φορές με σκοπό τον εντυπωσιασμό. Για παράδειγμα, οι καπνιστές έφτασαν στο σημείο να καταγγείλουν ως «ρατσιστικό» τον αντικαπνιστικό νόμο που τους απαγορεύει να ασκούν ελεύθερα την συνήθειά τους σε δημόσιους χώρους!

Σε παλιότερα κείμενα [1-3] είχαμε καταθέσει μερικές σκέψεις πάνω στην εννοιολογία του ρατσισμού, με στόχο την λογική διερεύνηση του πεδίου εφαρμοσιμότητας της έννοιας. Αυτό που είχαμε τονίσει ήταν ότι ο ρατσισμός στοχοποιεί ανθρώπινες ιδιότητες που δεν είναι εκούσια επιλεγμένες από εκείνους που τις φέρουν. Τέτοιες ιδιότητες είναι, π.χ., η φυλή, το φύλο, το χρώμα, η σωματική διάπλαση, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, κλπ. Μία ιδιότητα, εν τούτοις, που είναι αποτέλεσμα επιλογής του φέροντος, εξ ορισμού δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ρατσισμού εις βάρος του. (Για παράδειγμα, αν δεν με δεχθούν ως μέλος σε ένα κλαμπ οπαδών του Παναθηναϊκού ή του Ολυμπιακού λόγω του ότι υποστηρίζω την ΑΕΚ, τούτο δεν συνιστά πράξη «ρατσισμού»: επέλεξα συνειδητά την ΑΕΚ έναντι των άλλων ομάδων, οι οπαδοί των οποίων δεν υποχρεούνται να με δέχονται ως ισότιμο μέλος στους συλλόγους τους!)

Ο εμβολιασμός, τώρα, είναι εκούσια πράξη χημικής παρέμβασης στον ανθρώπινο οργανισμό και δεν αφορά a priori υπάρχουσες και μη-επιλεγμένες δομικές ιδιότητες του σώματος. Έτσι, μία κρατική πολιτική που εκχωρεί περισσότερα προνόμια και μεγαλύτερη ελευθερία στους εμβολιασμένους πολίτες έναντι των ανεμβολίαστων, ναι μεν συνιστά πράξη κοινωνικού διαχωρισμού αλλά σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί ρατσιστική διάκριση.

Ας αφήσουμε, λοιπόν, το αστέρι του Δαυίδ και το Άουσβιτς στην ησυχία τους και ας μην τα επικαλούμαστε κάθε φορά που θέλουμε να δημιουργήσουμε εντυπώσεις σε ανιστόρητα ακροατήρια. Ο εμβολιασμός είναι πράξη ευθύνης, τόσο από τη μεριά της πολιτείας όσο και από εκείνη του κάθε πολίτη χωριστά. Οι μέχρι στιγμής τοποθετήσεις μας σε αυτό το βήμα κάθε άλλο παρά έχουν υπάρξει «θωπευτικές» προς την πολιτεία. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι εμείς, οι πολίτες, βρισκόμαστε στο απυρόβλητο της κριτικής και στα στεγανά της ευθύνης...

[1] https://www.tovima.gr/2014/03/07/international/a-conceptual-approach-to-racism/

[2] https://www.tovima.gr/2013/02/25/opinions/ratsismos-ennoiologiki-proseggisi-mias-etiketas/

[3] https://www.aixmi.gr/index.php/ratsismosmhpwsprepei/

Ο ρατσισμός της εικόνας

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Η είδηση πέρασε για λίγο από μπροστά μας, αλλά δεν στάθηκε... Μία 14χρονη από τη Θεσσαλονίκη πέθανε από πολυοργανική ανεπάρκεια μετά από εγχείρηση για τοποθέτηση γαστρικού δακτυλίου. Η χειρουργική παρέμβαση στο σώμα της κοπέλας έγινε προκειμένου εκείνη να χάσει τα «περιττά κιλά» που αποτελούσαν λόγο χλευασμού και κοινωνικής απομόνωσής της από τους συνομηλίκους της. Δεν ήταν το πρώτο, ούτε – φοβάμαι – θα είναι το τελευταίο περιστατικό τραγικής κατάληξης ενός σχολικού bullying με αφορμή την εξωτερική εικόνα, σε μία χώρα που υπερηφάνως δηλώνει θεσμικά παρούσα στον αγώνα ενάντια στον ρατσισμό...

Αν και κρίνομαι ως σκανδαλωδώς ελαστικός στον ρόλο μου ως εκπαιδευτικού, θα εξισορροπήσω κάπως τα πράγματα λέγοντας ότι έχουμε υπάρξει εξαιρετικά επιεικείς με τη νέα γενιά του καιρού μας. Τρέμοντας μήπως τυχόν δημιουργήσουμε «στα παιδιά» τις ενοχές που εμείς υποστήκαμε, τα αφήσαμε να πιστεύουν ότι δικαιούνται τα πάντα ενώ οφείλουν ελάχιστα. Και, μέσα στα «δικαιώματά τους» είναι η ελευθερία του ισχυρότερου να επιβεβαιώνει με κάθε τρόπο την «υπεροχή» του πάνω στον πιο αδύναμο. Κάποιες φορές η υπεροχή έχει να κάνει με σωματική δύναμη. Άλλες φορές μετριέται με την απουσία ενσυναίσθησης απέναντι στην ψυχική ευαλωτότητα.

Την εποχή της ηλεκτρονικής εικόνας που – συχνά εξωραϊσμένη – κατασκευάζει πρότυπα μορφής και ζωής και ορίζει αξιακά συστήματα στα social media, ο ρατσισμός του «ευειδούς» έχει κυριαρχήσει περισσότερο από ποτέ στην κοινωνική ζωή. Και τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα ενισχύουν, απ’ τη μεριά τους, το αίσθημα αποθέωσης των «Αρίων» της Φύσης, καλλιεργώντας παράλληλα (ή, τουλάχιστον, επιτρέποντας να συντηρείται) ένα κλίμα απαξίωσης για τους μη-ευνοημένους.

Ο ρατσισμός της εικόνας επηρεάζει ιδιαίτερα έντονα τις νεότερες ηλικίες, με αποτέλεσμα πολλά νεαρά άτομα να τον ασκούν ως θύτες ή να τον υφίστανται ως θύματα. Το φθινόπωρο του 2012 ήρθε εις γνώση μου ένα δυσάρεστο περιστατικό που είχε λάβει χώρα εκείνες τις μέρες. Το περιστατικό υπήρξε αφορμή για το πιο κάτω κείμενο, δημοσιευμένο στο «Βήμα»:

--------------------------------

Υπάρχει μία μορφή ρατσισμού που την βιώνουμε ολόγυρά μας καθημερινά, προσπερνώντας την αδιάφορα όταν δεν μας στοχεύει. Αυτοί που τον υφίστανται δεν είναι καν απαραίτητο να έχουν διαβεί τα σύνορα της χώρας, πράγμα που ίσως εξηγεί γιατί το μαρτύριό τους ελάχιστα συγκινεί και διεγείρει τα ανθρωπιστικά ανακλαστικά της πλειοψηφίας των κατά δήλωση αντιρατσιστών...

Η σκηνή στην κεντρική πλατεία της Ηλιούπολης. Μία γυναίκα τρέχει να προλάβει στη στάση το ακριβοθώρητο λεωφορείο της περιοχής. Στο παγκάκι της στάσης κάθεται μια παρέα νεαρών, πάνω-κάτω σε ηλικία τρίτης λυκείου. Ξάφνου, ένα πόδι απλώνεται απ’ το παγκάκι. Η γυναίκα σκοντάφτει πάνω του και πέφτει, ενώ την ίδια στιγμή η παρέα ξεσπά σε γέλια και σε επευφημίες γι’ αυτόν που είχε τη φαεινή ιδέα. Η γυναίκα σηκώνεται, μαζεύει ντροπιασμένη τα κομμάτια της και μπαίνει αμίλητη στο λεωφορείο, δευτερόλεπτα πριν κλείσει η πόρτα. Είναι φανερό ότι έχει προ πολλού συμβιβαστεί με την ιδέα πως ανήκει σε κατώτερη «ράτσα». Και δέχεται τις τρικλοποδιές με την ίδια στωικότητα που οι Εβραίοι δέχθηκαν κάποτε το αστέρι στο πανωφόρι τους...

Λεπτομέρεια: Η γυναίκα δεν ανήκε στους ευνοημένους της Φύσης, αυτούς που θα χαρακτηρίζονταν «ευειδείς». Ήταν αρκετά ευτραφής, και τα χαρακτηριστικά της δεν είχαν, γενικά, τίποτα το «ελκυστικό» με βάση τις επιταγές του σύγχρονου σταρ-σύστεμ. Ήταν πλασμένη, θαρρείς, μόνο και μόνο για να πιστοποιεί τον θρίαμβο των εκλεκτών της Φύσης πάνω στους αδικημένους. Θα έλεγα, ήταν το ιδανικό αντι-κάτοπτρο για τον υπερχειλίζοντα ναρκισσισμό της απάνθρωπης εποχής μας.

Το περιστατικό δεν είναι μεμονωμένο. Ανάλογα συμβαίνουν καθημερινά στην Αθήνα (για να περιοριστώ στην πόλη μου). Και όλα, σχεδόν, έχουν ως αυτουργούς νέα παιδιά. Πολλά απ’ αυτά κατεβαίνουν στους δρόμους συμμετέχοντας σε αντιρατσιστικά συλλαλητήρια, ενώ στο σχολείο βγάζουν πύρινες ανακοινώσεις κατά του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Αγνοώντας, προφανώς, ότι «ξένος» είναι καθένας που βιώνει την αρνητική διάκριση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Περάσει ή δεν περάσει τα σύνορα της χρεοκοπημένης χώρας...

Μία νέα γενιά, λοιπόν, αναδύεται φέροντας μέσα της τον σπόρο του ρατσισμού της εικόνας. Έτσι όπως η τελευταία επιβάλλεται με βάση τα προστάγματα των κέντρων του διεθνούς image-making. Και, όσοι δεν είναι προικισμένοι με τις ιδιότητες που απαιτούν τα στερεότυπα, οφείλουν να υποβάλλονται σε πόνους και έξοδα ώστε να υπερνικήσουν, κατά το δυνατόν, την ίδια τη βούληση της Φύσης. Ζωή παρά φύσιν, κατά μία έννοια.

Καμία προοδευτική πολιτική δύναμη, καμία ευαίσθητη ανθρωπιστική οργάνωση, κανένα αντιρατσιστικό κίνημα δεν ασχολήθηκε ποτέ με αυτό το είδος κοινωνικού ρατσισμού. Και κανείς δεν ανησύχησε για τις (εν μέρει κληρονομημένες, εν μέρει αναδυόμενες) νοοτροπίες και συμπεριφορές μίας πολύ σκληρής νέας γενιάς, σε ό,τι αφορά την αισθητική διαφορετικότητα – ή, ακόμα χειρότερα, την φυσική αδυναμία. Μιας γενιάς απέναντι στην οποία νιώθουμε ενοχές κάθε φορά που αναλογιζόμαστε τι κόσμο της παραδίδουμε.

Μόνο που συνηθίσαμε να βλέπουμε τον κόσμο αποκλειστικά μέσα από οικονομικά κριτήρια και μεγέθη. Παραβλέποντας, έτσι, τις οφειλόμενες ενοχές μας για αξίες που δεν εμφυσήσαμε και αρχές που δεν διδάξαμε. Ίσως γιατί κι εμείς οι ίδιοι, τελικά, τις έχουμε ξεχάσει...

--------------------------------

Αναφερθήκαμε πιο πάνω στην ευθύνη των μέσων ενημέρωσης. Παραθέτω απόσπασμα από ένα κείμενο που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2019 στο Aixmi.gr, με αφορμή μία ατυχή θεσμική επιλογή στον δήμο της Αθήνας:

--------------------------------

(...) Το πρόσωπο στο οποίο ανατέθηκε η ευθύνη του πολιτιστικού τομέα του μεγαλύτερου δήμου της χώρας προέρχεται από τον χώρο της τηλεόρασης. Και, δυστυχώς, εκπροσωπεί εμφατικά μία κουλτούρα η οποία ελάχιστη ευαισθησία επιδεικνύει (το λέω αρκούντως κομψά) για ανθρώπινες αδυναμίες που αφορούν το ευειδές της φυσικής παρουσίας ή τις αντοχές που παίρνει μαζί της η νεότητα που φεύγει.

Θεοποίηση «γραμμωτών» και «κοιλιακών»... Χλευασμός για μαλλιά και πόντους που λείπουν, ή κιλά που περισσεύουν... Περιφρόνηση (έως και γελοιοποίηση) για εκείνους που τους πήραν τα χρόνια και δεν διαθέτουν πια το κουράγιο που απαιτεί μία «ολονυκτία»... Ο άνθρωπος που «φορά τις πυτζάμες στο σπίτι» (sic) στέλνεται στα κρεματόρια της ζωής. Τόπο στους «Αρίους» εκλεκτούς των media!

Ο ρατσισμός έχει πολλά πρόσωπα. Κάποια, όμως, είναι περισσότερο προβαλλόμενα από άλλα. Γι' αυτά τα άλλα, λιγότερο αναγνωρίσιμα πρόσωπα του ρατσισμού θα πρέπει κάποτε να μιλήσουμε ανοιχτά, να ανιχνεύσουμε τα αίτια και τις πηγές τους και να εντοπίσουμε τους κοινωνικούς παράγοντες που, συνειδητά ή όχι, συμβάλλουν στη συντήρηση και τη διάδοσή τους.

Κυρίως, θα πρέπει να πάψουμε να είμαστε επιλεκτικά ευαίσθητοι απέναντι στην υποτίμηση του διαφορετικού, παραβλέποντας διαφορετικότητες που ορίζονται ως τέτοιες όχι σύμφωνα με ανθρώπινες αξίες αλλά με βάση τα προστάγματα ιδιοτελών κατασκευαστών ειδώλων. Αλλιώς, το να δηλώνουμε γενικώς «αντιρατσιστές» συνιστά εμπαιγμό προς την ίδια την έννοια που επικαλούμαστε...

--------------------------------

Γυρίζοντας στην τραγική περίπτωση της 14χρονης που έφυγε τόσο νωρίς και τόσο άδικα, θα πρέπει να επισημάνουμε και την ευθύνη της ίδιας της οικογένειας να θωρακίσει το παιδί με αισθήματα αυτοεκτίμησης και αυτο-αποδοχής, έτσι ώστε η εικόνα που θα σχηματίσει για τον εαυτό του να είναι κατά το δυνατόν αυτοδύναμη και όχι κατοπτρικό είδωλο διαμορφωμένο με βάση τα αισθητικά κριτήρια του κοινωνικού περίγυρου.

Από την άλλη, οι γονείς θα πρέπει να διδάξουν από νωρίς στο παιδί τον σεβασμό στη διαφορετικότητα του άλλου, ειδικά όταν αυτή συνίσταται στην απόκλιση από καθιερωμένα πρότυπα που εκλεκτικά προβάλλονται στα κάθε λογής κοινωνικά δίκτυα και τα μέσα ενημέρωσης.

Ο ρατσισμός δεν καταπολεμάται με περιπτωσιολογικής μορφής κι αμφίβολης αξίας «αντιρατσιστικούς νόμους». Αντιμετωπίζεται κυρίως με σωστή διαπαιδαγώγηση. Και μάλιστα, εξ απαλών ονύχων!

Αποτελεί παράπτωμα ο φόβος;

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Ο «αντιρατσιστικός νόμος» και το εμβόλιο κατά της πανδημίας Covid-19 εισήγαγαν ένα νέο είδος «εγκλήματος» κατά τον 21ο αιώνα: τον ανθρώπινο φόβο...

Είναι δυνατόν το αίσθημα του φόβου να αντιμετωπίζεται ως ηθικό ζήτημα; Ακόμα περισσότερο, είναι δυνατό να τιμωρείται με βάση τους νόμους του κράτους;

Όσο και αν τα ερωτήματα αυτά φαίνονται ρητορικά, με αυτονόητη την αρνητική απάντηση, η έννοια του αυτονόητου καταργήθηκε σε (τουλάχιστον) δύο περιπτώσεις στην πρόσφατη Ιστορία της χώρας. Την πρώτη φορά, όταν η λεγόμενη «ξενοφοβία» καταδικάστηκε ηθικά και νομικά από το «προοδευτικό» κομμάτι της κοινωνίας και την πολιτεία, αντίστοιχα. Και, πιο πρόσφατα, όταν οι σοβαρές παρενέργειες ενός συγκεκριμένου τύπου εμβολίου όρισαν ένα νέο είδος κοινωνικής αδικοπραξίας: τον δισταγμό ενός ατόμου να εμπιστευτεί το εμβόλιο αυτό έναντι άλλων που θεωρούνται πιο ασφαλή...

Την άνοιξη του 2013, συζήτηση πολλή γινόταν στη χώρα για τον εκκολαπτόμενο, τότε, «νόμο περί καταπολέμησης εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας». Σε παρεμβάσεις μας στο «Βήμα» [1,2] είχαμε σημειώσει ότι, σε αντίθεση με τον ρατσισμό, που είναι μία ηθικά καταδικαστέα και ποινικά κολάσιμη κοινωνική συμπεριφορά, η ξενοφοβία δεν μπορεί να συνιστά ηθικό ή νομικό παράπτωμα, αφού δεν είναι δυνατό να καταδικάζεται ηθικά – και ακόμα περισσότερο να ποινικοποιείται – το αίσθημα του φόβου. Το ίδιο, φυσικά, ισχύει και για κάθε άλλη εκδήλωση που περιγράφεται με το συνθετικό «φοβία», στον βαθμό που μιλούμε, βέβαια, για ένα ανθρώπινο αίσθημα και όχι για μία παράνομη συμπεριφορά εξαιτίας του αισθήματος αυτού.

Ερχόμαστε στο «σήμερα». Είναι γνωστός ο θόρυβος που προκλήθηκε λόγω της εμφάνισης πολύ σοβαρών έως και θανατηφόρων παρενεργειών ενός συγκεκριμένου τύπου εμβολίου κατά της πανδημίας Covid-19. Και, σε καθαρά ανθρώπινο επίπεδο, θα έπρεπε να είναι απόλυτα σεβαστός και κατανοητός ο φόβος της κοινωνίας για το συγκεκριμένο (το τονίζω) εμβόλιο, και ο δισταγμός ενός μέρους του πληθυσμού να προβεί σε άμεσο εμβολιασμό τον καιρό που το εμβόλιο αυτό ήταν το μοναδικό που διετίθετο από το σύστημα υγείας.

Εν τούτοις, οι «εισαγγελείς» των μέσων ενημέρωσης (ή «μέσων εναγρίωσης», όπως έλεγε μισο-αστεία, μισο-σοβαρά, ο αείμνηστος Γιάννης Καλαμίτσης) είχαν άλλη άποψη. Αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: Σε σχετικά πρόσφατη εκπομπή ιδιωτικού ραδιοφωνικού σταθμού, νεαρός και λαλίστατος δημοσιογράφος αποκάλεσε «εγκληματίες και ανόητους» εκείνους που διστάζουν να κάνουν το εν λόγω εμβόλιο επειδή «θεωρούν (sic) ότι δεν είναι ασφαλές»!

Βέβαια, πριν αποκαλέσει κάποιους ανθρώπους «εγκληματίες», ο παρουσιαστής της εκπομπής όφειλε να είχε εξετάσει κατά πόσον το ρήμα «θεωρούν» είναι εννοιολογικά πιο δόκιμο από το ρήμα «φοβούνται». Και μετά ας δίκαζε κι ας καταδίκαζε, αν έτσι ήθελε, το «έγκλημα» του φόβου...

Όμως, ανάλογες εισαγγελικού τύπου καταδίκες του ανθρώπινου φόβου ακούσαμε και από ειδικούς, η ψυχρά πραγματιστική λογική των οποίων υπαγορεύει ότι είναι προτιμότερο να τεθεί σε κίνδυνο η ζωή των λίγων προκειμένου να προστατευτεί η υγεία των πολλών. Όπως περίπου συμβαίνει σε μία κατάσταση πολέμου, όπου, εκτελώντας μερικούς λιποτάκτες που φοβήθηκαν τη μάχη, διασφαλίζεις ότι οι πολλοί θα συνεχίσουν να μάχονται...

Για μία ακόμα φορά θα τονίσω την σημασία του εμβολιαστικού προγράμματος, το οποίο πρέπει να συνεχιστεί με αμείωτο ρυθμό ώσπου να επιτευχθεί η πολυπόθητη γενική ανοσία. Το παρόν κείμενο ουδόλως θέτει σε αμφισβήτηση το πρόγραμμα αυτό, τα ευεργετήματα του οποίου, άλλωστε, και ο ίδιος ο γράφων απολαμβάνει. Αυτό που επισημαίνεται εδώ αφορά ένα καθαρά ηθικό ζήτημα: την ελαφρά τη καρδία αντιμετώπιση και καταδίκη του αισθήματος του φόβου από μερίδα γιατρών, κυβερνώντων, και μέσων ενημέρωσης.

Και, όπως δεν είναι απαραίτητα ρατσιστής εκείνος που φοβάται για το εισαγόμενο έγκλημα στη χώρα, έτσι δεν είναι εγκληματίας εκείνος που αξιώνει από την επιστήμη και την πολιτεία να αντιμετωπίζουν τη ζωή του ως αυτόνομη αξία και όχι ως στατιστική λεπτομέρεια...

[1] https://www.tovima.gr/2013/05/24/opinions/skepseis-panw-ston-antiratsistiko-nomo/

[2] https://www.tovima.gr/2013/05/08/opinions/i-ksenofobia-sto-mikroskopio-tis-koinis-logikis/

Ο θάνατος ως «παρενέργεια»...

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Ένα κείμενο που φιλοδοξεί να διαβαστεί οφείλει να έχει κάποιον λόγο ύπαρξης. Ας πούμε, πρέπει να θίγει ένα επίκαιρο ζήτημα που ενδιαφέρει μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Τούτο το σημείωμα ίσως δεν διαβαστεί ποτέ, αφού δεν γνωρίζω καν την αφορμή με την οποία το έγραψα. Απλά υπάρχει επειδή... υπάρχει! Όπως ο άνθρωπος: κανείς δεν ξέρει γιατί γεννιέται. Το παρήγορο είναι ότι κάποιες φορές έχει το προνόμιο να γνωρίζει γιατί οφείλει να πεθαίνει. Για παράδειγμα, ο στρατιώτης στον πόλεμο, επειδή το απαιτεί το χρέος προς την πατρίδα. Ή, σε καιρό ειρήνης, κάθε άνθρωπος – ιδωμένος ως άτομο – όταν το επιβάλλει το καλό του συνόλου με βάση τις στατιστικές της επιστήμης...

Ακόμα και για τους μη διαθέτοντες γνώσεις φαρμακευτικής επιστήμης, το νοηματικό περιεχόμενο κάποιων λέξεων είναι προφανές. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

– Ως φάρμακο ορίζεται κάθε χημική ουσία που χορηγείται σε έναν άνθρωπο με σκοπό την βελτίωση της κατάστασης της υγείας του.

– Ανεπιθύμητη ενέργεια ενός φαρμάκου είναι κάθε δράση του που δεν σχετίζεται με τον πρωτογενή λόγο χορήγησής του και δεν κρίνεται, γενικότερα, ως ωφέλιμη για τον οργανισμό του ανθρώπου που το λαμβάνει.

– Ειδικά, παρενέργεια ενός φαρμάκου καλείται κάθε ανεπιθύμητη ενέργειά του που κυμαίνεται από απλά ενοχλητική έως και επιβλαβής για εκείνον που το λαμβάνει.

Η ωφελιμότητα ενός φαρμάκου δεν είναι απόλυτο μέγεθος αλλά συναρτάται με τον ασθενή και αξιολογείται με βάση τον συγκριτικό συσχετισμό θεραπευτικού αποτελέσματος και προκαλούμενων παρενεργειών. Η εμφάνιση παρενεργειών που υπερτερούν σημαντικά της θεραπευτικής δράσης επιβάλλει την διακοπή της χορήγησης του φαρμάκου. Για τον λόγο αυτό, ο ασθενής ενθαρρύνεται να αναφέρει άμεσα στον θεράποντα ιατρό τις τυχόν παρενέργειες που του προκάλεσε το φάρμακο που του χορηγήθηκε.

Ας δώσουμε ένα παράδειγμα. Ένας άνθρωπος που υποφέρει από απλούς πονοκεφάλους θα διακόψει τη χρήση ενός παυσίπονου που ερεθίζει σημαντικά το στομάχι του και, κατά την εκτίμηση του γιατρού του, είναι πιθανό να του προκαλέσει αιμορραγία στο πεπτικό σύστημα. Στο άλλο άκρο, ένας ασθενής στο τελικό στάδιο μίας νόσου θα λάβει ένα φάρμακο που θα τον ανακουφίσει, ακόμα και αν αυτό έχει παρενέργειες που το καθιστούν απαγορευτικό για ελαφρύτερα περιστατικά υγείας.

Κάθε συσκευασία φαρμάκου περιέχει ένα φύλλο οδηγιών. Σε αυτό αναγράφονται, μεταξύ άλλων, οι πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες του σκευάσματος, ή, για να κυριολεκτούμε, οι παρενέργειες, σύμφωνα με τον ορισμό που δώσαμε στην αρχή. Αυτές ταξινομούνται σε πολύ συχνές, συχνές, σπάνιες, κλπ., με βάση το ποσοστό των χρηστών οι οποίοι εμφανίζουν κάθε συγκεκριμένη παρενέργεια. Συχνά, κάποιες «εξαιρετικά σπάνιες» παρενέργειες τρομάζουν, καθώς αναφέρονται σε σοβαρές επιπλοκές της υγείας.

Ομολογώ ότι δεν έτυχε ποτέ να δω ανάμεσα σε αυτές τις πολύ σοβαρές παρενέργειες τη λέξη «θάνατος». Υποθέτω ότι ακόμα και ένας ελάχιστος αριθμός περιστατικών θανάτου θα οδηγήσει αυτόματα στην απαγόρευση της κυκλοφορίας ενός φαρμάκου, με εξαίρεση, ίσως, τα φάρμακα που προορίζονται για την ανακούφιση εκείνων που βρίσκονται στο τελικό στάδιο της ζωής.

Αν είναι αδιανόητο να χορηγείται σε έναν ελαφρώς πάσχοντα ένα φάρμακο με δυνητικά θανατηφόρες παρενέργειες, πώς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η χορήγηση σε έναν απόλυτα υγιή άνθρωπο, μίας χημικής ουσίας με ανάλογες παρενέργειες, με σκοπό την προστασία του από πιθανή σοβαρή νόσο;

Ίσως μερικοί απαντήσουν στο ερώτημα καταφεύγοντας στη σχετικοποίηση. Αν πρόκειται, π.χ., για επιδημική νόσο με υψηλό βαθμό θνητότητας, οι γιατροί θα εξετάσουν τα στατιστικά δεδομένα: τόσοι θα νοσήσουν αν δεν λάβουν την χημική ουσία, τόσοι εξ όσων την λάβουν θα πεθάνουν λόγω των παρενεργειών της. Και, αφού οι πρώτοι είναι συντριπτικά περισσότεροι από τους δεύτερους, η ουσία θα πρέπει να χορηγείται μαζικά.

Πρόκειται κατ’ ουσίαν για ένα σκεπτικό ανάλογο με εκείνο που διέπει την απόφαση χορήγησης ενός φαρμάκου σε έναν μεμονωμένο ασθενή. Αν ο ασθενής είναι ούτως ή άλλως πολύ πιθανό να πεθάνει, δεν αποτελεί ιατρικό ατόπημα να του χορηγηθεί ένα φάρμακο που ίσως του παρατείνει τη ζωή, ακόμα και αν υπάρχει μία πολύ μικρή πιθανότητα το αποτέλεσμα της θεραπείας να είναι ακριβώς το αντίθετο.

Στην περίπτωση επιδημικής νόσου, ολόκληρη η κοινωνία μοιάζει να συμπυκνώνεται στη συνείδηση των γιατρών και να αντιμετωπίζεται σαν να πρόκειται για έναν μοναδικό ασθενή. Η ατομικότητα της ζωής χάνει τη σημασία της και ο άνθρωπος πολτοποιείται μέσα στην αμείλικτη λογική της επιδημιολογικής στατιστικής. Έτσι, αν οι στατιστικές ευνοούν συντριπτικά την προληπτική χρήση μίας χημικής ουσίας με εν δυνάμει θανατηφόρες παρενέργειες, η ουσία αυτή είναι εξ ορισμού «απόλυτα ασφαλής» με «μερικές, μόνο, πολύ σπάνιες ανεπιθύμητες ενέργειες».

Κάποιος θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κυνικά ως «παράπλευρες απώλειες» τους υγιείς που θυσιάζονται στον βωμό της επίτευξης συλλογικής ανοσίας. Τελικά, ακόμα και οι πιο σκοτεινές εκφράσεις είναι δυνατό να απενοχοποιούνται και να καθαγιάζονται κάτω από τον μανδύα των «αγαθών προθέσεων»...