Η συμπεριφορά της Μαρίνας Σάττι απέναντι στην Ισραηλινή συνάδελφό της στον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision, μπορεί να ενταχθεί στο γενικότερο πλαίσιο ενός αντισημιτισμού που μερικώς διαπερνά το συλλογικό μας ασυνείδητο...
Γράφει ο Κώστας Παπαχρήστου
Το χρονικό μιας προσχηματικής «υπνηλίας»
Η Ισραηλινή τραγουδίστρια Έντεν Γκολάν συμμετείχε το βράδυ της Πέμπτης 9/5/24 στον Β' ημιτελικό του διαγωνισμού τραγουδιού της Eurovision, και προκρίθηκε στον τελικό του Σαββάτου. Αμέσως μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, οι διαγωνιζόμενοι που προκρίθηκαν παραβρέθηκαν στο κέντρο Τύπου όπου μίλησαν στους δημοσιογράφους.
Την ώρα που μιλούσε η Ισραηλινή τραγουδίστρια, η επίσης προκριθείσα Μαρίνα Σάττι, εκπρόσωπος της Ελλάδας, άρχισε να χασμουριέται επιδεικτικά και να κάνει παρεμφατικές γκριμάτσες, εκφράζοντας με τον τρόπο αυτό την αποδοκιμασία της για την συμμετοχή του Ισραήλ στον διαγωνισμό. Και, σαν να μην έφτανε αυτό, σωριάστηκε με θεατρική χάρη πάνω στο τραπέζι (προσποιούμενη υπερβολική κούραση) ενώ ταυτόχρονα χαμογελούσε ειρωνικά προς την κάμερα που κατέγραφε τις κινήσεις της!
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην Ελλάδα (αλλά, σε ηπιότερους τόνους, και αρκετοί αρθρογράφοι στα μέσα ενημέρωσης) χειροκρότησαν έως αποθέωσαν την ενέργεια αυτή της Ελληνίδας τραγουδίστριας απέναντι στην Ισραηλινή συνάδελφό της, ερμηνεύοντάς την ως θεμιτή συμβολική πράξη διαμαρτυρίας για τις εν εξελίξει πολεμικές επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Γάζα.
Αυτό που ελάχιστα φάνηκε να συγκινεί τους χειροκροτούντες ήταν η αφετηρία αυτού του πολέμου. Μία από τις φρικτότερες τρομοκρατικές ενέργειες της νεότερης Ιστορίας, που είχε ως αποτέλεσμα αμέτρητες σφαγές αμάχων πολιτών, κτηνώδεις βιασμούς και δολοφονίες γυναικών, καθώς και απαγωγές ενός σημαντικού αριθμού από εκείνους που είχαν την τύχη να επιζήσουν.
Ο λόγος της επιλεκτικής ασυγκινησίας είναι ότι τα θύματα της τρομοκρατικής επίθεσης ήταν πολίτες του Ισραήλ. Και, το Ισραήλ είναι το κράτος των Εβραίων...
Το «λάθος του Χίτλερ»...
Όταν βρίσκω ελεύθερο χρόνο, συζητώ με τους φοιτητές μου θέματα Ιστορίας. Πριν από καιρό άνοιξα μία συζήτηση για τα εγκλήματα του Ναζισμού, και ειδικά το Ολοκαύτωμα. Κάποια στιγμή, ένας εκ των αρίστων της τάξης ζήτησε τον λόγο:
– Όμως, και οι Εβραίοι είχαν δώσει δικαιώματα με τη συμπεριφορά τους, κάνοντας τους Γερμανούς να αγανακτούν μαζί τους!
Ρωτώντας για ποιες συμπεριφορές επρόκειτο, πήρα μία απάντηση περί «στυγνών τραπεζιτών» και «διεθνών συνωμοσιών». Ήταν προφανές ότι ο νέος αυτός είχε μεγαλώσει ακούγοντας και, τελικά, αφομοιώνοντας όλα τα δαιμονικά στερεότυπα του αντισημιτισμού. Όταν ρώτησα ποιο ήταν το κρίμα ενός φτωχού Εβραίου χωρικού και της οικογένειάς του στα βάθη της Πολωνίας ή της Τσεχοσλοβακίας, που δολοφονήθηκαν από τους Ναζί στο Άουσβιτς ή σε κάποια τοπική τάφρο, ο καλός μου μαθητής έδειξε να προβληματίζεται. Ίσως για πρώτη φορά...
Ας πούμε την αλήθεια: Δύσκολα θα βρεθεί ένας από εμάς που να μην έχει ακούσει έστω μία φορά στη ζωή του τη θλιβερή φράση: «Το μόνο λάθος του Χίτλερ είναι πως δεν τους ξέκανε όλους!» Όχι αρθρωμένη από ανθρωπόμορφα τέρατα αλλά από συνηθισμένους ανθρώπους της διπλανής πόρτας. Αυτούς που θα ονόμαζε κάποιος «καλούς ανθρώπους». Γιατί, ακόμα και καλοί άνθρωποι έχουν πέσει θύματα μίας ρατσιστικής μυθολογίας που δαιμονοποιεί συλλήβδην τα μέλη ενός μικρού υποσυνόλου της ανθρωπότητας, «δικαιολογώντας» ακόμα και την επιχείρηση μαζικής εξόντωσής τους από τον Χίτλερ και την παρέα του.
Μία επιστημονική μελέτη αποκαλύπτει...
Έπεσε στα χέρια μου πριν από καιρό μία ενδιαφέρουσα κοινωνιολογική μελέτη, προϊόν επιστημονικής δημοσκοπικής έρευνας που διεξήχθη πριν μερικά χρόνια από την Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Είχε ως θέμα το φαινόμενο του αντισημιτισμού στη σύγχρονη Ελλάδα. (Η μελέτη αποφεύγει να ξύσει πληγές επεκτείνοντας τον χρονικό της ορίζοντα προς το παρελθόν, και ιδιαίτερα στην περίοδο της Κατοχής.) Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω κατά πόσον τα ευρήματα της έρευνας είναι απόλυτα αντιπροσωπευτικά της ελληνικής πραγματικότητας σε ό,τι αφορά τον αντισημιτισμό. Θεωρώ όμως ότι, ως αποτέλεσμα σοβαρής επιστημονικής προσπάθειας, τα συμπεράσματα της έρευνας αν μη τι άλλο καταγράφουν τάσεις στην ελληνική κοινή γνώμη που δεν θα πρέπει να αμφισβητηθούν.
Παραθέτω επιγραμματικά ένα μικρό μόνο μέρος από τα στοιχεία που αναφέρονται στο κείμενο της μελέτης [1]:
1. Πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο εβραϊκός πληθυσμός στη χώρα μας αριθμούσε 73,000 άτομα, εκ των οποίων 65,000 Έλληνες Εβραίοι αφανίστηκαν στο Ολοκαύτωμα (σ.σ.: το τι συνέβη με τις περιουσίες τους είναι μια άλλη, θλιβερή ιστορία...). Σήμερα ζουν στην Ελλάδα περί τους 5,000 Έλληνες εβραϊκού θρησκεύματος.
2. Από σχετικά πρόσφατη διεθνή έρευνα μεταξύ 100 χωρών, προέκυψε ότι το 69% των Ελλήνων πολιτών διακατέχεται από κάποιου βαθμού αντισημιτικά αισθήματα, όταν ο μέσος όρος στη Δυτική Ευρώπη βρίσκεται στο 24% και στην Ανατολική στο 34%.
3. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στη χώρα μας η «εβραιοφοβία» εκδηλώνεται επίσημα χωρίς να αποτελεί ταμπού, ως ιδεολογική πεποίθηση ενός τμήματος της ελληνικής Ορθοδοξίας, του πολιτικού κόσμου, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών (περιλαμβανομένης μίας ελίτ διανοουμένων).
4. Συχνά είναι τα φαινόμενα βεβήλωσης εβραϊκών μνημείων, συναγωγών και νεκροταφείων, τόσο από μέλη νεοναζιστικών οργανώσεων, όσο και από μέλη οργανώσεων της άκρας αριστεράς (κυρίως ως αντίποινα για πολιτικές του κράτους του Ισραήλ).
5. Την περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης του πρόσφατου παρελθόντος, η συχνή παρομοίωση των συνεπειών της κρίσης με το Ολοκαύτωμα αποτέλεσε κοινό μοτίβο μεταξύ αριστερών και δεξιών πολιτικών δυνάμεων. Μία τέτοια ασύμμετρη σχετικοποίηση οδηγεί στην υποτίμηση της εμπειρίας του Ολοκαυτώματος και, τελικά, στην υποβάθμιση της σημασίας ενός εγκλήματος γενοκτονίας.
6. Διαδεδομένη είναι στην Ελλάδα η αντίληψη ότι το «λεγόμενο Ολοκαύτωμα» δεν είναι παρά σιωνιστικός μύθος, τον οποίο οι σιωνιστές προπαγανδίζουν παγκοσμίως σε αγαστή συνεργασία με ακαδημαϊκούς κύκλους.
7. Περίπου το 65% των ερωτηθέντων στην έρευνα θεωρεί ότι οι Εβραίοι εκμεταλλεύονται το Ολοκαύτωμα για να έχουν καλύτερη αντιμετώπιση από διεθνή κέντρα αποφάσεων. Το ίδιο ποσοστό ερωτηθέντων ταυτίζει απόλυτα την αμυντική πολιτική του Ισραήλ με την γενοκτονική πολιτική των Ναζί.
8. Το 55% με 58% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι έχει ελάχιστη έως καθόλου εμπιστοσύνη προς τους Εβραίους.
9. Περίπου το 21% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι θα έπρεπε να απαγορεύεται στους Εβραίους να αγοράζουν γη.
10. Το 34% των ερωτηθέντων διαφωνεί με τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος στην ελληνική εκπαίδευση, ενώ το 17% θεωρεί «δικαιολογημένη» την βεβήλωση μνημείων του Ολοκαυτώματος.
Για περισσότερες λεπτομέρειες σε ό,τι αφορά τη μελέτη, δείτε το πλήρες κείμενο [1].
Όταν ο ρατσισμός συναντά τον αντιδυτικισμό
Ο αντισημιτισμός μπορεί να εξεταστεί από δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες. Σε διαχρονική βάση, αποτελεί φαινόμενο ρατσισμού. Μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, όμως, εντάχθηκε στο γενικότερο πλαίσιο του αντιδυτικισμού [2], της εχθρότητας, δηλαδή, προς τον Δυτικό κόσμο (κυρίως την δημοκρατική Ευρώπη και τις ΗΠΑ).
Από εννοιολογική άποψη, ο ρατσισμός είναι δύσκολο να οριστεί με τρόπο απόλυτο και οικουμενικά αποδεκτό. Μία απόπειρα εννοιολογικής προσέγγισης στον ρατσισμό είχαμε κάνει παλιότερα σε μία σειρά κειμένων στο ΒΗΜΑ (βλ., π.χ., [3,4]). Αυτό που δεν αμφισβητείται είναι ότι η αρνητική προδιάθεση απέναντι σε έναν άνθρωπο για τον λόγο και μόνο ότι είναι «διαφορετικός» (π.χ., έρχεται από άλλα μέρη, έχει διαφορετικό θρήσκευμα, έχει διαφορετικό χρώμα, κλπ.) είναι δείγμα ρατσιστικής νοοτροπίας, στον βαθμό που ο άνθρωπος αυτός σέβεται απόλυτα τους νόμους και, γενικότερα, συμβάλλει θετικά στο επίπεδο ζωής στη χώρα (προϋπόθεση που, δυστυχώς, δεν πληρούται πάντοτε σε ό,τι αφορά τους μετανάστες...).
Η στάση ενός μέρους της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στα άτομα εβραϊκού θρησκεύματος αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση με ηθικά και ψυχικά φορτισμένους ιστορικούς συνειρμούς. Όπως πιστοποιεί η έρευνα που παραθέσαμε, τα άτομα αυτά – ανεξάρτητα από το αν είναι ή όχι πολίτες αυτής της χώρας – αντιμετωπίζονται συχνά με προκατάληψη, όχι εξαιτίας κάποιας αποκλίνουσας κοινωνικής συμπεριφοράς τους αλλά λόγω της θρησκευτικής τους πίστης, ή ακόμα και της φυλετικής τους ταυτότητας. Κατά συνέπεια, κάθε αρνητική διάκριση απέναντί τους συνιστά, θα λέγαμε, τον ορισμό του ρατσισμού. Ακόμα περισσότερο, όταν αυτή η διάκριση επιτρέπει έστω και υποψία «κατανόησης» του πιο φρικτού μαζικού εγκλήματος της Ιστορίας!
Και, για να γυρίσουμε στα θέματα της επικαιρότητας, είναι αδιανόητο να προσφέρουμε «συγχωροχάρτι» στην τρομοκρατία επειδή και μόνο στοχοποιεί ως θύματά της ακόμα και αθώους Εβραίους πολίτες. Έστω κι αν είναι πολίτες του Ισραήλ, μιας χώρας που η γεωγραφία την έταξε να συμβολίζει το ακρότατο φυλάκιο όσων μισεί ο παράλογος αντιδυτικισμός μας.
Γιατί, ο τελικός στόχος της τρομοκρατίας μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερος απ' όσο νομίζουμε. Και ίσως να μην αφήνει κανέναν μας απέξω...
