Ο θάνατος ως «παρενέργεια»...

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Ένα κείμενο που φιλοδοξεί να διαβαστεί οφείλει να έχει κάποιον λόγο ύπαρξης. Ας πούμε, πρέπει να θίγει ένα επίκαιρο ζήτημα που ενδιαφέρει μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Τούτο το σημείωμα ίσως δεν διαβαστεί ποτέ, αφού δεν γνωρίζω καν την αφορμή με την οποία το έγραψα. Απλά υπάρχει επειδή... υπάρχει! Όπως ο άνθρωπος: κανείς δεν ξέρει γιατί γεννιέται. Το παρήγορο είναι ότι κάποιες φορές έχει το προνόμιο να γνωρίζει γιατί οφείλει να πεθαίνει. Για παράδειγμα, ο στρατιώτης στον πόλεμο, επειδή το απαιτεί το χρέος προς την πατρίδα. Ή, σε καιρό ειρήνης, κάθε άνθρωπος – ιδωμένος ως άτομο – όταν το επιβάλλει το καλό του συνόλου με βάση τις στατιστικές της επιστήμης...

Ακόμα και για τους μη διαθέτοντες γνώσεις φαρμακευτικής επιστήμης, το νοηματικό περιεχόμενο κάποιων λέξεων είναι προφανές. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

– Ως φάρμακο ορίζεται κάθε χημική ουσία που χορηγείται σε έναν άνθρωπο με σκοπό την βελτίωση της κατάστασης της υγείας του.

– Ανεπιθύμητη ενέργεια ενός φαρμάκου είναι κάθε δράση του που δεν σχετίζεται με τον πρωτογενή λόγο χορήγησής του και δεν κρίνεται, γενικότερα, ως ωφέλιμη για τον οργανισμό του ανθρώπου που το λαμβάνει.

– Ειδικά, παρενέργεια ενός φαρμάκου καλείται κάθε ανεπιθύμητη ενέργειά του που κυμαίνεται από απλά ενοχλητική έως και επιβλαβής για εκείνον που το λαμβάνει.

Η ωφελιμότητα ενός φαρμάκου δεν είναι απόλυτο μέγεθος αλλά συναρτάται με τον ασθενή και αξιολογείται με βάση τον συγκριτικό συσχετισμό θεραπευτικού αποτελέσματος και προκαλούμενων παρενεργειών. Η εμφάνιση παρενεργειών που υπερτερούν σημαντικά της θεραπευτικής δράσης επιβάλλει την διακοπή της χορήγησης του φαρμάκου. Για τον λόγο αυτό, ο ασθενής ενθαρρύνεται να αναφέρει άμεσα στον θεράποντα ιατρό τις τυχόν παρενέργειες που του προκάλεσε το φάρμακο που του χορηγήθηκε.

Ας δώσουμε ένα παράδειγμα. Ένας άνθρωπος που υποφέρει από απλούς πονοκεφάλους θα διακόψει τη χρήση ενός παυσίπονου που ερεθίζει σημαντικά το στομάχι του και, κατά την εκτίμηση του γιατρού του, είναι πιθανό να του προκαλέσει αιμορραγία στο πεπτικό σύστημα. Στο άλλο άκρο, ένας ασθενής στο τελικό στάδιο μίας νόσου θα λάβει ένα φάρμακο που θα τον ανακουφίσει, ακόμα και αν αυτό έχει παρενέργειες που το καθιστούν απαγορευτικό για ελαφρύτερα περιστατικά υγείας.

Κάθε συσκευασία φαρμάκου περιέχει ένα φύλλο οδηγιών. Σε αυτό αναγράφονται, μεταξύ άλλων, οι πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες του σκευάσματος, ή, για να κυριολεκτούμε, οι παρενέργειες, σύμφωνα με τον ορισμό που δώσαμε στην αρχή. Αυτές ταξινομούνται σε πολύ συχνές, συχνές, σπάνιες, κλπ., με βάση το ποσοστό των χρηστών οι οποίοι εμφανίζουν κάθε συγκεκριμένη παρενέργεια. Συχνά, κάποιες «εξαιρετικά σπάνιες» παρενέργειες τρομάζουν, καθώς αναφέρονται σε σοβαρές επιπλοκές της υγείας.

Ομολογώ ότι δεν έτυχε ποτέ να δω ανάμεσα σε αυτές τις πολύ σοβαρές παρενέργειες τη λέξη «θάνατος». Υποθέτω ότι ακόμα και ένας ελάχιστος αριθμός περιστατικών θανάτου θα οδηγήσει αυτόματα στην απαγόρευση της κυκλοφορίας ενός φαρμάκου, με εξαίρεση, ίσως, τα φάρμακα που προορίζονται για την ανακούφιση εκείνων που βρίσκονται στο τελικό στάδιο της ζωής.

Αν είναι αδιανόητο να χορηγείται σε έναν ελαφρώς πάσχοντα ένα φάρμακο με δυνητικά θανατηφόρες παρενέργειες, πώς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η χορήγηση σε έναν απόλυτα υγιή άνθρωπο, μίας χημικής ουσίας με ανάλογες παρενέργειες, με σκοπό την προστασία του από πιθανή σοβαρή νόσο;

Ίσως μερικοί απαντήσουν στο ερώτημα καταφεύγοντας στη σχετικοποίηση. Αν πρόκειται, π.χ., για επιδημική νόσο με υψηλό βαθμό θνητότητας, οι γιατροί θα εξετάσουν τα στατιστικά δεδομένα: τόσοι θα νοσήσουν αν δεν λάβουν την χημική ουσία, τόσοι εξ όσων την λάβουν θα πεθάνουν λόγω των παρενεργειών της. Και, αφού οι πρώτοι είναι συντριπτικά περισσότεροι από τους δεύτερους, η ουσία θα πρέπει να χορηγείται μαζικά.

Πρόκειται κατ’ ουσίαν για ένα σκεπτικό ανάλογο με εκείνο που διέπει την απόφαση χορήγησης ενός φαρμάκου σε έναν μεμονωμένο ασθενή. Αν ο ασθενής είναι ούτως ή άλλως πολύ πιθανό να πεθάνει, δεν αποτελεί ιατρικό ατόπημα να του χορηγηθεί ένα φάρμακο που ίσως του παρατείνει τη ζωή, ακόμα και αν υπάρχει μία πολύ μικρή πιθανότητα το αποτέλεσμα της θεραπείας να είναι ακριβώς το αντίθετο.

Στην περίπτωση επιδημικής νόσου, ολόκληρη η κοινωνία μοιάζει να συμπυκνώνεται στη συνείδηση των γιατρών και να αντιμετωπίζεται σαν να πρόκειται για έναν μοναδικό ασθενή. Η ατομικότητα της ζωής χάνει τη σημασία της και ο άνθρωπος πολτοποιείται μέσα στην αμείλικτη λογική της επιδημιολογικής στατιστικής. Έτσι, αν οι στατιστικές ευνοούν συντριπτικά την προληπτική χρήση μίας χημικής ουσίας με εν δυνάμει θανατηφόρες παρενέργειες, η ουσία αυτή είναι εξ ορισμού «απόλυτα ασφαλής» με «μερικές, μόνο, πολύ σπάνιες ανεπιθύμητες ενέργειες».

Κάποιος θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κυνικά ως «παράπλευρες απώλειες» τους υγιείς που θυσιάζονται στον βωμό της επίτευξης συλλογικής ανοσίας. Τελικά, ακόμα και οι πιο σκοτεινές εκφράσεις είναι δυνατό να απενοχοποιούνται και να καθαγιάζονται κάτω από τον μανδύα των «αγαθών προθέσεων»...