ΤΟ ΒΗΜΑ - Σαρλίζ Θερόν: Οταν τα «ανθρώπινα δικαιώματα» συναντούν το σεξιστικό κιτς!

Αν δεχθούμε ότι σκοπός της Τέχνης είναι η υπηρέτηση του ωραίου, τότε το ελάχιστο που δικαιούμαστε να περιμένουμε από έναν καλλιτέχνη είναι η επίδειξη ενός κάποιου καλού γούστου και μιας σχετικά υψηλής αισθητικής. Στην πράξη, βέβαια, δεν συμβαίνει πάντα κάτι τέτοιο...

Ήταν μία από τις καλλιτεχνικές μας απομυθοποιήσεις τη χρονιά που φεύγει. Κάποιοι αναγνώστες ίσως θυμούνται ένα παλιότερο άρθρο (http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=449288) στο οποίο εξήραμε τον επαγγελματισμό της Νοτιοαφρικανής ηθοποιού Σαρλίζ Θερόν (Charlize Theron) έτσι όπως αυτός αναδείχθηκε στην ταινία “Monster”, σε έναν ρόλο που της χάρισε το Όσκαρ ερμηνείας το 2004.

Η αλήθεια είναι ότι η Θερόν δεν κατάφερε να μας εντυπωσιάσει ποτέ ξανά – όπως και ποτέ πριν: υπήρξε, θα έλεγα, η μεγάλη ηθοποιός του ενός μοναδικού ρόλου! Ένας καλός λόγος, ίσως, να τοποθετήσουμε εισαγωγικά στο «μεγάλη»... Η ηθοποιός, εν τούτοις, αξιοποίησε επικοινωνιακά την επιτυχία της στο “Monster” (του οποίου υπήρξε και συμπαραγωγός).

Σύμφωνα με την μονόπλευρη οπτική της ταινίας, η κατά συρροή δολοφόνος Aileen Wuornos (υπαρκτό πρόσωπο, το οποίο υποδύθηκε η Θερόν) έφτασε στο έγκλημα παρασυρμένη από το πάθος της για μια άλλη γυναίκα, την οποία συντηρούσε ληστεύοντας τα θύματά της. Έτσι, αντί βιογραφικού στιγμιότυπου μιας αδίστακτης δολοφόνου, η ταινία πήρε το χαρακτήρα χρονικού ενός ρομαντικού παραστρατήματος όπου το έγκλημα έρχεται ως μοιραίο επιστέγασμα του πάθους! Και το ίδιο αυτό πάθος, λόγω της ερωτικής ιδιαιτερότητάς του, πρόσφερε στην ταινία –και στην ίδια την πρωταγωνίστρια- περίοπτη θέση στο χώρο του ακτιβισμού υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων!

Και εδώ φτάνουμε στο οξύμωρο που αποκαλύπτει την υποκρισία (αλλά και την κακογουστιά) τόσο της ίδιας της ηθοποιού, όσο και κάποιων που ισχυρίζονται πως μάχονται για υψηλές ανθρώπινες αξίες. Τον Μάρτιο του 2012, η Θερόν κλήθηκε να παραλάβει ειδικό βραβείο ως αναγνώριση της «προσφοράς της» στον αγώνα για τα «ανθρώπινα δικαιώματα» (όπου με τον όρο αυτό εννοείται, εν προκειμένω, η αναγωγή των σεξουαλικών ιδιαιτεροτήτων σε επίσημους θεσμούς του αμερικανικού κράτους).

Παραλαμβάνοντας το βραβείο υπό τα παρατεταμένα χειροκροτήματα ενός ενθουσιώδους ακροατηρίου, ξεκίνησε την καθιερωμένη σε αυτές τις περιπτώσεις ομιλία(*) εκθειάζοντας σαν κοινό «λιγούρι» (ζητώ συγνώμη για την έκφραση!) τις ιδιαίτερες ανατομικές λεπτομέρειες του παρουσιαστή της εκδήλωσης, ενός ανερχόμενου ηθοποιού με τον οποίο επρόκειτο να συμπρωταγωνιστήσει στην επόμενη ταινία της. Χλεύασε μάλιστα δημόσια –χωρίς εν τούτοις να τους κατονομάσει- προγενέστερους συμπρωταγωνιστές της των οποίων τα «προσόντα» ήταν, κατά τη γνώμη της, «ανυπόληπτα»!

Πέρα από το αντιαισθητικό κιτς που αποπνέει, η ομιλία της Θερόν υποκρύπτει (για να μην πω φανερώνει απροκάλυπτα) μια ρατσιστικού τύπου θεώρηση των ερωτικών σχέσεων. Και το οξύμωρο στο οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι η κακόγουστη αυτή παράσταση (στην ουσία, μια ευτελούς αισθητικής διαφήμιση για την επόμενη ταινία της) δόθηκε στο πλαίσιο μιας δημόσιας εκδήλωσης με θέμα, υποτίθεται, τα ανθρώπινα δικαιώματα, παρουσία ενός παραληρούντος ακροατηρίου αποτελούμενου στο μεγαλύτερο μέρος του από ανθρώπους που διακηρύσσουν με κάθε ευκαιρία πως είναι θύματα μιας ιδιαίτερης μορφής κοινωνικού «ρατσισμού»!

Διαγράψαμε αυτόματα την υπερεκτιμημένη Θερόν από το μπλοκάκι με τα ονόματα των καλλιτεχνών που συμπαθούμε. Όπως έχουμε εξ ορισμού και προ πολλού διαγράψει κάποια αμφιλεγόμενα κοινωνικά ζητήματα από τη λίστα των πραγμάτων που δικαιούνται να διεκδικούν μια θέση ανάμεσα στους αληθινούς κοινωνικούς αγώνες για ανθρώπινα δικαιώματα...

(*) Δείτε το σχετικό video

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Να τα πούμε;

Στην αρχή ξεκίνησα κλασικά, γυρνώντας στις γειτονιές με το παραδοσιακό τρίγωνο. Αργότερα εξελίχθηκα – ή μάλλον, με εξέλιξαν: μου πήραν ακορντεόν και με περιέφεραν εκόντα-άκοντα από γραφείο σε γραφείο, να τα λέω σε φίλους και συναδέλφους (τους). Σήμερα πια, έχοντας ήδη κερδίσει (?) το δικαίωμα στην αυτοδιαχείριση, μπορώ να επιλέγω ο ίδιος πώς και σε ποιους θα τα λέω! Ως προς το «πώς», κατόπιν ωρίμου σκέψεως κατέληξα φέτος στο πληκτρολόγιο.

Σε ό,τι αφορά τους ευτυχείς αποδέκτες, τα κάλαντα απευθύνονται στη μεγάλη παρέα που τα μέλη της, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, εμπλέκονται σε ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα της εποχής: το δικαίωμα που εκχωρήθηκε στον γράφοντα να ταλαιπωρεί το ήδη καταταλαιπωρημένο πανελλήνιο με κείμενα ανούσιας φλυαρίας και απύθμενης κενολογίας, από τις σελίδες αυτού εδώ του ιστότοπου! Με αγάπη και γιορτινή συγκίνηση, λοιπόν, απευθύνω τα φετινά κάλαντα στους κάτωθι:

* Στη Θάλεια, που περνούσε από πέντε (και λίγα λέω) κόσκινα το κάθε άρθρο, πριν μου επιτρέψει να διανοηθώ καν να το στείλω στο «Βήμα»! Και που πολλάκις με γλίτωσε από κακοτοπιές που θα με εξέθεταν ως εκπαιδευτικό (και όχι μόνο...).

* Στο φίλο μου τον Αριστείδη, που με προσγείωνε πάντα λέγοντας: «Αρκετή δεν ήταν η πρώτη παράγραφος; Τι το ‘θελες το υπόλοιπο;»

* Στο θείο μου το Νικήτα, που πήγαινε ένα βήμα παραπέρα: «Τι τα θέλεις, βρε παιδί μου, και τα γράφεις αυτά κάθε τόσο;»

* Στον κ. αρχισυντάκτη, για τις ατέλειωτες ώρες που δαπάνησε διαβάζοντας και επιμελούμενος μια ατέλειωτη σειρά στρυφνών κειμένων μου, διατηρώντας πάντα τον τελευταίο λόγο στην παραγραφοποίησή τους (αυτό το τελευταίο ίσως και να υποκρύπτει μια κάποια μικρή ένσταση...).

* Στον ηρωικό αναγνώστη, που σαν σύγχρονος Σίσυφος έλεγε κάθε φορά, «ας του δώσω άλλη μια ευκαιρία». Και πατούσε στο link, για να βρεθεί και πάλι μπροστά σε ένα χαοτικό και ανιαρό κείμενο γεμάτο εξυπνακίστικους νεολογισμούς και χιλιοειπωμένες ατάκες!

* Στους μαθητές μου, μόνο και μόνο για εκείνο το «αρθράκι δεν έχει σήμερα;» που άκουγα συχνά να λένε καθώς πλησίαζε το τέλος της παράδοσης...

Μαζί με τα κάλαντα, στέλνω τις ευχές μου και σε όλο τον κόσμο που δοκιμάζεται σκληρά από τα δεινά της εποχής. Και θυμίζω σ’ εκείνους που έχουν ακόμα την (όποια) δυνατότητα επιβίωσης πως κάποιοι άλλοι δεν είναι τόσο τυχεροί. Αν όλοι είμαστε πρόθυμοι να στριμωχτούμε λίγο παραπάνω, ίσως κάποια μέρα δεν θα βλέπουμε πια ανθρώπους να ψάχνουν στα σκουπίδια!

Δεν θα κουράσω άλλο. Εύχομαι σε όλους και όλες, ΚΑΛΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Το άσυλο των ζώων: Μια μουσική εμπειρία στην Κόλαση...

Δεκέμβρης... Στο κέντρο της αγαπημένης, τραγικής πόλης, τα φώτα –που ανάβουν τώρα πιο τακτικά– προσπαθούν να δώσουν μια κάποια ψευδαίσθηση γιορτής, να φτιάξουν μια μαγική εικόνα αναβίωσης αλλοτινών, ανυποψίαστων (μα τελικά όχι αθώων) καιρών... Ψυχή της γιορτινής αυταπάτης, η μουσική που ακούγεται από παντού...

Ο Dante έγραψε, παρατηρώντας με θλίψη το μαρτύριο της Φραντσέσκας στην Κόλαση, πως δεν υπάρχει μεγαλύτερος πόνος από τις μνήμες ευτυχισμένων καιρών σε στιγμές δυστυχίας. Παραφράζοντάς τον, τίποτα δεν πονάει περισσότερο από το άκουσμα μιας χαρούμενης μουσικής σε καιρούς δίχως αύριο. Και η Κόλαση μπορεί να είναι πολύ πιο κοντά απ’ όσο νομίζουμε...

Πηγαίνω πολλά χρόνια πίσω, και καταφεύγω για μια ακόμα φορά στο πρώτο ενικό που τόσο έχετε μισήσει... Όσοι δεν έτυχε να έχουν ζώο στο σπίτι, δεν θα γνωρίζουν πως ο πόνος της απώλειάς του είναι συγκρίσιμος με τον πόνο για το χαμό αγαπημένου προσώπου. Ήταν πριν λίγες μέρες που είχα χάσει ξαφνικά το σκύλο μου. Σε μια ξένη χώρα και σε μια δύσκολη προσωπική στιγμή, έψαχνα τρόπους να ξεπεράσω την απώλεια. Τότε, ένας φίλος μού πέταξε την ιδέα: "Τι θα ‘λεγες για έναν καινούργιο σκύλο;" Η ιδέα έμοιαζε σωστική!

Μετά από σειρά ανεπιτυχών αναζητήσεων σε σπίτια της πόλης, επόμενος σταθμός ήταν το "Animal Shelter", το άσυλο των ζώων της περιοχής. Ένα τεράστιο, καταθλιπτικό κτίριο που πρόσφερε προσωρινή φιλοξενία σε ζώα που στη χώρα μας απλά θα κυκλοφορούσαν αδέσποτα. Αν κάποιο ζώο αποδείχνονταν άρρωστο, ή αν δεν βρισκόταν κανείς να το υιοθετήσει, θα έπρεπε να αδειάσει το κελί του ώστε να δοκιμάσει την τύχη του κάποιο άλλο. Και η "τύχη" του ζώου ήταν στη συνέχεια απόλυτα προδιαγεγραμμένη ("put to sleep" ήταν η κομψή έκφραση που χρησιμοποιούσαν οι Αμερικάνοι...).

Αν δεν έτυχε ποτέ να βρεθείτε σε τέτοια ιδρύματα, δεν γνωρίζετε μια πολύ διαπεραστική έκφανση της έννοιας της τραγικότητας. Η ξαφνική παρουσία σου στο διάδρομο ανάβει στα ζώα μια σπίθα ελπίδας για τη σωτηρία τους. Κρεμιούνται στα κάγκελα και, με έκφραση έκδηλης αγωνίας, κυριολεκτικά σε εκλιπαρούν να τα ελευθερώσεις απ' το κελί τους, γλιτώνοντάς τα απ' το σκοτεινό πεπρωμένο τους το οποίο προαισθάνονται... Τραγική ειρωνεία η απαλή, ευχάριστη μουσική που ακουγόταν απ' τα μεγάφωνα. "Για να ηρεμούν τα ζώα", μου εξήγησε ο φύλακας!

Σε ένα κελί, μια μεγαλόσωμη σκύλα με τα νεογέννητα κουτάβια της. Το βλέμμα της ξεψυχισμένο, μίζερο, σαν ήδη να δήλωνε παραίτηση και συνθηκολόγηση με τη μοίρα... Σε ένα άλλο κελί, ένα μαλλιαρό άσπρο θηλυκό κανίς. "Μάλλον άρρωστη", είπε μελαγχολικά ο φύλακας καθώς άνοιγε το κελί να βάλει νερό. Και σε μια στιγμή, σαν τους απελπισμένους του Άουσβιτς που καβαλούσαν τα ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα για να "γλιτώσουν" απ' τους θαλάμους των αερίων, μαζεύοντας όση δύναμη της είχε απομείνει, η σκυλίτσα πετάχτηκε έξω απ' το κελί της τρέχοντας άναρχα στους υποφωτισμένους διαδρόμους του ασύλου. Χρειάστηκαν οι συντονισμένες προσπάθειες δύο-τριών φυλάκων για να επαναφέρουν στο κελί της μια μελλοθάνατη που το μόνο "έγκλημά" της ήταν ότι υπήρξε...

Έφυγα κρατώντας μόνο την τραγική ειρωνεία της μουσικής από το τοπικό FM 100. Λίγες μέρες μετά, πήρα ένα αξιαγάπητο κουτάβι κόκερ σπάνιελ από ένα καλό σπίτι της πόλης. Σύντομα διαπίστωσα ότι είχε και ταλέντο στο τραγούδι!

Η μουσική που αναβλύζει χαρούμενα από τα γιορτινά μεγάφωνα της πόλης μού φέρνει στο νου εκείνη την ευχάριστη, απαλή, εξίσου ειρωνική μουσική στην αίθουσα των μελλοθανάτων του Αμερικάνικου Animal Shelter. Μόνο που οι σημερινοί μελλοθάνατοι είναι καταδικασμένοι σε ένα θάνατο αργό, βασανιστικό. Είναι οι στρατιές των ανέργων που ολοένα αυξάνουν... Είναι τα παιδιά που θα μεγαλώσουν δίχως όραμα για το αύριο... Είναι οι πολίτες μιας χώρας, που θα πρέπει να συνηθίσουν στην ιδέα πως οι γιορτές δεν θα ‘ναι πια παρά λίγες κόκκινες γραμμές τυπωμένες με ξεθωριασμένο μελάνι στα ημερολόγια του τοίχου. Κάτι σαν τις Κυριακές, που λίγο-λίγο παύουν κι αυτές να είναι Κυριακές...

Μας είπε ψέματα, άραγε, η Ιστορία; Ή μήπως εμείς τη διαψεύσαμε; Την απάντηση, φοβάμαι, δεν θα μας την δώσει κανείς: θα πρέπει να τη βρούμε μόνοι μας!

* Το κείμενο αυτό αποτελεί σημαντικά αναθεωρημένη μορφή ενός άρθρου μου που δημοσιεύθηκε στις 29-10-2011 στην «Ελευθεροτυπία». Τότε ίσως και να ‘μασταν ακόμα κάπως αισιόδοξοι...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Όχι, δεν θα ξεκρεμάσω τη σημαία της ΑΕΚ!

Στην Αμερική –και κόντρα στη συντηρητική τοπική κουλτούρα- παρακολουθούσα φανατικά το “Dallas”. Θυμάμαι το τελευταίο επεισόδιο μιας τηλεοπτικής σεζόν, όπου οι εχθροί του J.R. Ewing κατορθώνουν τελικά να του κατασχέσουν το φετίχ του, την εταιρεία πετρελαίων “Ewing Oil”. Το μόνο αντικείμενο που απέμενε στο άδειο πια γραφείο του ήταν το κάδρο με τη φωτογραφία του πατέρα του, ιδρυτή της εταιρείας.

Στη μελαγχολική παρατήρηση του γιου του, John Ross, ότι η οικογενειακή επιχείρηση χάθηκε για πάντα, ο J.R., με εμφανή συγκίνηση στη φωνή και δείχνοντας προς το κάδρο, είπε στο γιο του: «Όχι, αγόρι μου, ΑΥΤΗ είναι η Ewing Oil!» Φέρνω συχνά στο μυαλό μου εκείνο το επεισόδιο του “Dallas” αυτές τις μέρες, καθώς συνάδελφοι αλλά και φοιτητές μου με κοροϊδεύουν που έχω ακόμα αναρτημένη στο γραφείο μου τη σημαία της ΑΕΚ.

Κι εγώ, σαν άλλος J.R., δείχνοντας προς το σύμβολο μιας μεγάλης ιδέας (που όλως συγκυριακά απέκτησε αιτιώδη συνάφεια με μια αξιοθρήνητη, χρεοκοπημένη ΠΑΕ του επαγγελματικού ποδοσφαίρου), τους απαντώ: «Όχι, φίλοι μου, ΑΥΤΗ είναι η ΑΕΚ!» Αφιερωμένο εξαιρετικά σε ερασιτέχνες γιαλαντζί «επενδυτές», σε νοσηρά εγωκεντρικούς «οργανωμένους οπαδούς», και σε τενεκέδες δήθεν «υποψήφιους αγοραστές» που κάνουν εσχάτως ανέξοδη ρεκλάμα στην πλάτη της!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Ο θείος Νικήτας, το «Βήμα» και το τέλος της πολιτικής αθωότητας

Ας μου συγχωρήσει ο αναγνώστης τον ιδιαίτερα προσωπικό χαρακτήρα του σημερινού κειμένου. Είναι ένα μικρό αφιέρωμα στον άνθρωπο χάρις στον οποίο επέλεξα να ταλαιπωρώ κάθε λίγο το πανελλήνιο μέσα από τις ηλεκτρονικές «στήλες» αυτής εδώ της εφημερίδας. Χωρίς την παραμικρή διάθεση κομπασμού, λοιπόν, ισχυρίζομαι ότι γνωρίζω προσωπικά τον φανατικότερο και πιο παλιό αναγνώστη του «Βήματος»!

Ξεκινώ τις απαραίτητες συστάσεις με λίγα αποσπάσματα από το βιογραφικό του. Ο θείος μου ο Νικήτας κλείνει τούτο τον Δεκέμβρη τα 93. Μέσα στα χρόνια της Κατοχής κατάφερε να πάρει δύο πτυχία, του Πολυτεχνείου και της Παντείου. Οι σπουδές του τού άνοιξαν επίσης δύο δρόμους: μια μόνιμη θέση στο Δημόσιο και μια θέση μηχανικού σε μεγάλο εργοστάσιο χαλυβουργίας. Παρά τη μονιμότητα που εξασφάλιζε η πρώτη θέση, ο μισθός ήταν μικρός. Έτσι, χωρίς καν την αίσθηση του ρίσκου (αφού οι μηχανικοί ήταν τότε περιζήτητοι στην αναπτυσσόμενη βιομηχανία) επέλεξε τη θέση στο εργοστάσιο, όπου έκανε λαμπρή καριέρα. Δεν το μετάνιωσε ποτέ!

Σ’ εμάς τους σημερινούς, η τότε επιλογή του θείου μου φαντάζει σχεδόν παρανοϊκή. Μιλάμε όμως για μια εποχή πολύ διαφορετική απ’ τη δική μας, όπου η ανάπτυξη της χώρας διψούσε για νέους με μόρφωση και τεχνογνωσία. Και η απόκτηση τέτοιων προσόντων δεν ήταν τότε όσο εύκολη υπόθεση είναι σήμερα, αφού δεν είχε ακόμα θεσπιστεί το κοινωνικό ευεργέτημα της δωρεάν παιδείας, και το υψηλό κόστος των σπουδών λειτουργούσε αποθαρρυντικά (ή και απαγορευτικά) στις φιλοδοξίες και τα όνειρα πολλών νέων παιδιών με δυνατότητες. (Ναι, μιλώ για εκείνη τη δωρεάν παιδεία προς την οποία ορισμένοι απ' τους σημερινούς «προοδευτικούς» φοιτητές εκφράζουν την «ευγνωμοσύνη» τους σπάζοντας γραφεία και υπολογιστές καθηγητών, καταστρέφοντας κτίρια χτισμένα απ’ το υστέρημα του Ελληνικού λαού, απαιτώντας από την πολιτεία την αναγνώριση της «κατάληψης» ως διδαχθέντος μαθήματος, κλπ.)

Ο θείος Νικήτας, που λέτε, διαβάζει ανελλιπώς και αποκλειστικά το «Βήμα» από τόσο παλιά που δεν μπορεί κι ο ίδιος πια να θυμηθεί. Και όταν λέω «διαβάζει», εννοώ ξεκοκαλίζει! Ακόμα και τα κοινωνικά, και τις διαφημίσεις, τα πάντα. Με ιερό φανατισμό που θα ζήλευε και η θρησκόληπτη γιαγιά μου που μελετούσε πρωί-βράδυ τη «Σύνοψη». Και με μια ακρίβεια προγραμματισμού που σε αφήνει έκπληκτο: Φροντίζει ώστε η ανάγνωση του φύλλου της προηγούμενης Κυριακής να τελειώνει ακριβώς πριν πάει για ύπνο το Σάββατο το βράδυ, ώστε πρωί-πρωί την Κυριακή να ξεκινήσει την ανάγνωση της νέας έκδοσης της εφημερίδας!

Το παρακάτω περιστατικό μπορεί να ακούγεται απίστευτο, είναι όμως πέρα ως πέρα αληθινό: Τηλεφωνώ κάποια Παρασκευή βράδυ για καλησπέρα. Ακούω στην άλλη άκρη της γραμμής το θείο Νικήτα αγχωμένο: «Μην τα ρωτάς τι έπαθα σήμερα!» Προς στιγμήν τρόμαξα: «Που λες, μας ήρθε άξαφνα η γειτόνισσα από δίπλα και δεν έλεγε να φύγει. Θα κάθισε ίσαμε τρεις ώρες. Και το κακό είναι ότι με καθυστέρησε και έμεινα πίσω στο διάβασμα του ‘Βήματος’. Τώρα δεν θα το έχω τελειώσει ως την Κυριακή το πρωί που θα πάρω το καινούργιο!» Το διηγούμαι όπου βρεθώ σαν ανέκδοτο...

Ο θείος μου διαβάζει κάθε βδομάδα και τα δικά μου κείμενα στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας. Καθώς δεν χειρίζεται υπολογιστή, τα τυπώνω και του τα πηγαίνω στο σπίτι. Στο τέλος της ανάγνωσης, ακούω πάντα το στερεότυπο μονολεκτικό σχόλιο: «Μάλιστα...» Αν ζητήσω πιο πολλές εξηγήσεις, μπορεί και να δευτερολογήσει αναλυτικότερα: «Τι τα θέλεις τώρα και τα γράφεις αυτά;» Χωρίς να το ξέρει, συμφωνεί με την άποψη των 99 από τους 100 αναγνώστες. (Ο 100ός είναι ο ίδιος ο αρθρογράφος... αν και ούτε γι’ αυτόν παίρνω όρκο!)

Ο θείος Νικήτας είχε πάντα προσδιορισμένο και συνεπές πολιτικό στίγμα. Τελευταία, όμως, δεν ξέρει πια σε τι να πιστέψει. Μοιράζεται, θα έλεγα, την ιδεολογική αμηχανία στην οποία βρίσκεται και η αγαπημένη του εφημερίδα. Έχοντας βιώσει τις εμπειρίες ενός εμφύλιου, ασπάστηκε καλοπροαίρετα από νωρίς την μανιχαϊκή διάκριση ανάμεσα στο απόλυτα «καλό» και το απόλυτα «κακό» της πολιτικής, χωρίς εξαιρέσεις και «υποσημειώσεις». Κι έμεινε σταθερός στις επιλογές του, ώσπου μια μέρα τις είδε να καταρρέουν κάτω από το βάρος των ίδιων τους των λαθών. Λάθη που επιμελώς του είχαν αποκρύψει για χρόνια, μιλώντας του με στόμφο για δήθεν ευημερία και εθνική υπερηφάνεια...

Σε ένα πράγμα, όμως, παραμένει σταθερός: στη βόλτα ως το περίπτερο τα πρωινά της Κυριακής. Ελπίζοντας κάθε φορά ν’ ανακαλύψει, επιτέλους, κρυμμένο κάπου στα βάθη της πολυσέλιδης έκδοσης έναν -έστω και ψεύτικο- λόγο για να συνεχίσει να αισθάνεται αισιόδοξος...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Το φαινόμενο της πεταλούδας και οι παράλληλοι κόσμοι του «Αν...»

Στο βιβλίο του «Μουσική και Λόγος», ο διάσημος μαέστρος Wilhelm Furtwängler δεν κρύβει την αντιπάθειά του για τους κριτικούς Τέχνης. Παρομοιάζει τον δημιουργό με τον Φάουστ και τον κριτικό με τον Μεφιστοφελή, λέγοντας για τον δεύτερο πως ό,τι γεννιέται από αγάπη το θεωρεί άξιο ν’ αφανιστεί! Κάπου παρακάτω γράφει πως η κύρια μέριμνα του κριτικού είναι ο εντοπισμός και η επισήμανση των «λαθών» στο έργο Τέχνης, ενώ ο ίδιος συχνά αδυνατεί να δει τη δύναμη και το μεγαλείο ενός αληθινού αριστουργήματος.

Οι σκέψεις του Furtwängler μου ήρθαν στο νου καθώς παρατηρούσα την εναγώνια προσπάθεια των κριτικών κινηματογράφου να εντοπίσουν τα «λάθη» στο «Αν...», την πρώτη κινηματογραφική απόπειρα του Χριστόφορου Παπακαλιάτη (Ελλάδα, 2012). Ομολογώ πως κι εμείς μπήκαμε στην αίθουσα όχι χωρίς κάποια μικρή δόση προκατάληψης. Θα ήταν κι αυτό, άραγε, ένα κινηματογραφικό πείραμα από άλλον ένα τηλεοπτικό σκηνοθέτη που αδυνατεί να κάνει την υπέρβαση από τον επίπεδο χώρο της τηλεσκηνοθεσίας στον σύνθετο χωροχρόνο του κινηματογράφου;

Το αποτέλεσμα μας εξέπληξε ευχάριστα! Είδαμε μια αυθεντική κινηματογραφική δημιουργία σκηνοθετημένη με μαεστρία που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της νεοελληνικής μετριότητας, με ένα σενάριο ιδιοφυώς αυτοσυνεπές (έστω κι αν όχι πρωτότυπο) δουλεμένο καλά στις λεπτομέρειες. Μοναδικό, ίσως, αδύνατο σημείο της ταινίας, η σκηνοθετική καθοδήγηση στην πρωταγωνίστρια που είχε ως αποτέλεσμα μια ερμηνεία που θα χαρακτηρίζαμε ως υπερβολικά «θεατρική» (αν και σε καμία περίπτωση κακή).

Ως προς την κεντρική ιδέα του έργου, είναι εμφανείς οι αναφορές στο κλασικό, πλέον, “Sliding Doors” (1998). Μια κινηματογραφική σπουδή πάνω στο «φαινόμενο της πεταλούδας», πώς δηλαδή μια φαινομενικά ασήμαντη λεπτομέρεια μπορεί να αλλάξει δραματικά την τάξη των πραγμάτων και τη μοίρα των ανθρώπων. Παρακολουθούμε, έτσι, δύο εναλλακτικές εκδοχές της πραγματικότητας να εξελίσσονται παράλληλα στο χρόνο, μέσα από δύο διαφορετικά ντόμινο της αιτιότητας.

Βασικό θέμα, οι ερωτικές σχέσεις και η δοκιμασία τους απέναντι στη φθορά που επιφέρει η καθημερινότητα. Δεν θα μπορούσαν, φυσικά, να λείπουν και κάποιες επίκαιρες αναφορές στην οικονομική κρίση, έναν από τους παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στη σχέση των ζευγαριών τα τελευταία χρόνια. Ο σκηνοθέτης αφήνει τελικά τον θεατή να διαλέξει ποια πραγματικότητα του ταιριάζει καλύτερα, κλείνοντας όμως υπαινικτικά το μάτι προς την κατεύθυνση μιας πιο αισιόδοξης επιλογής...

Δεν θα πούμε, όμως, περισσότερα, για να μην κολλήσει σ’ αυτή την ανάλυση η ρετσινιά του “spoiler”! Φύγαμε από τον κινηματογράφο με αισθήματα εσωτερικής κάθαρσης, τέτοια που πρέπει να αφήνει κάθε αληθινό έργο Τέχνης. Και ξεχάσαμε μονομιάς το ανηλεές (αν και σκηνοθετικά αριστουργηματικό) “Amour” που δείχνει απλά την ωμή πραγματικότητα, δίχως την αναγκαία ψυχολογική εξισορρόπηση που προσφέρει το εν δυνάμει εναλλακτικό...

ΤΟ ΒΗΜΑ

Συνειδητός σεξισμός ή αυτοκαταστροφική επιπολαιότητα;

Από την Ελένη, αναγνώστρια του blog, έλαβα το σχόλιο που ακολουθεί για το άρθρο Φτηνή «μάτσο» μαγκιά και «προοδευτισμός» του κ...! Αν και γυναίκα, είναι εμφανώς πιο επιεικής από μένα απέναντι στην απίστευτη έκφραση χυδαίου σεξισμού εκ μέρους ενός κατά δήλωσιν "προοδευτικού" διανοούμενου! Εν τούτοις, αν μη τι άλλο, η Ελένη λέει όσα όφειλαν να είχαν πει - αλλά ποτέ δεν είπαν - η (κατά τα άλλα συμπαθής και αξιόλογη) κ. Ρένα Δούρου και η (λαλίστατη αλλά ελάχιστα έως καθόλου συμπαθής) κ. Ζωή Κωνσταντοπούλου... 

Δυστυχώς, ο σεξισμός "ευδοκιμεί" παντού! Σ' όλους τους χώρους (δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα) και σε πολλούς ανθρώπους, προοδευτικούς ή οπισθοδρομικούς, καλλιεργημένους ή όχι, εφόσον αποτελεί μια ασφαλή και υπολογίσιμη μέθοδο ανδρικής επιβεβαίωσης. Δεν αποτελεί "προτέρημα" προοδευτικών, διανοούμενων μόνο ατόμων, εκδηλώνεται σε ανασφαλείς ανθρώπους με έλλειψη αυτογνωσίας και σεμνότητας.

Οι δηλώσεις Τατσόπουλου περί ανδρισμού προκαλούν γενική θυμηδία και αγανάκτηση, γιατί απαντώντας στην πρόκληση της Χ.Α., υποτίμησε τον εαυτό του και τη συζήτηση για το ρατσισμό και τη βία στα σχολεία. Έτσι, στη συνείδηση του κόσμου έμειναν μόνο οι ανδρικές του... "επιδόσεις" κι όχι η ουσιαστική, σημαντική κι επίκαιρη ερώτησή του για τη συμμετοχή της Χ.Α. στην ανάπτυξη του ρατσισμού στα σχολεία. Πλήρως αυτοκαταστροφικός!

Στα ΝΕΑ του Σαββάτου (σ.σ.: 24-11-2012) υπάρχει ένα ενδιαφέρον άρθρο του Π. Αγιαννίδη με τίτλο Για μια φουστανέλα αδειανή..., που αναφέρεται σ' αυτό το θέμα. Αξίζει να διαβαστεί!

Φτηνή «μάτσο» μαγκιά και «προοδευτισμός» του κ...!

Είναι πλέον ελαφρώς ανεπίκαιρο, ήταν όμως πολύ πιο επίκαιρο πριν λίγες μέρες, όταν το υπέβαλα στο "Βήμα". Για λόγους άγνωστους σ' εμένα, η καλή εφημερίδα (με την οποία συνεργάζομαι τακτικά) αρνήθηκε να το δημοσιεύσει. Τηρώντας την δεοντολογία, απέφυγα να το αναρτήσω πρώτα στα blogs. Εξ ου και η καθυστέρηση...

Σε μια προσπάθεια να καταδείξει τον "ανδρισμό" του με την αιτιολογία ότι αμφισβητείται από ακροδεξιό πολιτικό χώρο, γνωστός συγγραφεύς και σημαίνον μέλος της κοινοβουλευτικής ομάδας "προοδευτικού αριστερού" κόμματος προέβη πρόσφατα στην κατωτέρω δημόσια δήλωση:

«Έχω πηδήξει τη μισή Αθήνα και αυτοί της Χ. Α. συνεχίζουν να με αποκαλούν αδερφή!» 

Έχει και συνέχεια: 

«(...) να βγάζω φωτογραφίες με τα παιδιά μου ή με τις συζύγους μου, για ν’ αποδείξω ότι δεν είμαι "αδερφή" στους φασίστες που τους βολεύει, γιατί όταν είσαι κακός στην Ελλάδα πρέπει να είσαι σε όλα κακός. Δηλαδή, να είσαι και ηλίθιος και "αδερφή" και τραμπούκος και μοχθηρός και όλα.»

Δεν δήλωσα ποτέ "προοδευτικός", ούτε προστάτης των σεξουαλικών ελευθεριών, δικαιούμαι όμως να διατυπώσω δύο απορίες:

1. Από πότε ο "αριστερός προοδευτισμός" επιτρέπει την κομπορρημοσύνη και την μάτσο μαγκιά του κατά συρροήν επιβήτορα ως μέρος της πολιτικής του κουλτούρας; Από πότε το ευτελώς ενεργητικό ρήμα "πηδάω" προτιμάται στο λεξιλόγιό του ως πιο δόκιμο από το ρήμα "σχετίζομαι"; Από πότε οι "αριστεροί προοδευτικοί" θεωρούν τη γυναίκα ως μέσο επιβεβαίωσης (αμφίβολου) "ανδρισμού";

2. Θα πρέπει μήπως να υποθέσουμε ότι ο "αριστερός προοδευτισμός" αποκήρυξε πλέον τις αντιρατσιστικές και αντι-σεξιστικές του ιδεολογίες και αποφάσισε να εκφράζεται δημοσίως με απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς για τις σεξουαλικές ιδιαιτερότητες, περιγράφοντάς τες ως όνειδος και τοποθετώντας τες δίπλα στην απόλυτη κακία, τη μοχθηρία, τον τραμπουκισμό και την ηλιθιότητα;

Αυτά μόνο... Όσο για τα αποσιωπητικά στον τίτλο, τα έβαλα από σεβασμό στη στοιχειώδη κομψότητα του λόγου. Στη συνείδησή μου τα έχω αφαιρέσει προ πολλού. Για τον εν λόγω "κύριο" και για την "πολιτική" νοοτροπία που εκπροσωπεί...

ΤΟ ΒΗΜΑ - «Προπηλακισμοί» ή τραμπουκισμοί;

Ακούμε συχνά από τα μέσα ενημέρωσης για ανθρώπους που «προπηλακίστηκαν» από το πλήθος. Πολλές φορές η λέξη αποδίδει την πραγματικότητα. Άλλες πάλι, η χρήση της υποδηλώνει άγνοια της σημασίας της: Προπηλακίζω σημαίνει χλευάζω, εξευτελίζω, καθυβρίζω (ιδιαίτερα, δημοσίως). Όπως είναι φανερό, το εν λόγω ρήμα δεν παρεμφαίνει (για την ακρίβεια, αποκλείει) τη χρήση φυσικής βίας μέσω φυσικής επαφής (άμεσης ή έμμεσης, με ρίψη αντικειμένων) του υβριστή με τον εξυβριζόμενο. Για τέτοιες περιπτώσεις υπάρχει το ρήμα «βιαιοπραγώ». Όπως και το ουσιαστικό «τραμπουκισμός»!

Συχνά καταγγέλλεται η βίαιη συμπεριφορά της Αστυνομίας κατά τη διάρκεια εκδηλώσεων κοινωνικής διαμαρτυρίας. Θεμιτές, όμως, είναι οι καταγγελίες εκείνων μόνο που αρνούνται την ίδια τη βία. Απ’ όπου κι αν προέρχεται. Ακόμα και απ’ αυτούς που (δικαίως) αγανακτούν για την εκφυλιστική πορεία της χώρας και τη δραματική συρρίκνωση των δικών τους προοπτικών επιβίωσης.

Η απουσία φυσικής βίας ήταν αυτή που μας έκανε, αρχικά, να ξεχωρίσουμε τους «καλούς» αγανακτούντες πολίτες που διαδήλωναν ειρηνικά για τα σκληρά μέτρα που τους επιβάλλονταν, από τους «κακούς» μηχανισμούς καταστολής που χρησιμοποιούν τη βία σαν μέσο επιβολής άδικων πολιτικών εκ μέρους του συστήματος εξουσίας. Φοβάμαι πως ουδείς σήμερα δικαιούται να φορά τη μάσκα του «καλού»!

Τα μέσα ενημέρωσης συνηθίζουν να αναφέρονται σε «προπηλακισμούς» πολιτικών (κυρίως) προσώπων, ενώ ταυτόχρονα περιγράφουν σκηνές ωμής φυσικής βίας συνοδευόμενης συχνά από ποταμούς ηθικών εξευτελισμών. Αυτά, εν τούτοις, δεν κωδικοποιούνται με το σχετικά «αθώο» ρήμα «προπηλακίζω». Γιατί, η αγανάκτηση ενός πλήθους ατόμων στερούμενων δημοκρατικών αρχών, όταν διολισθαίνει στη βία, μετασχηματίζει αυτόματα τον προπηλακισμό σε τραμπουκισμό!

Με έκπληξη διαβάσαμε στο «Βήμα» ότι συνελήφθησαν τρία άτομα για τον «προπηλακισμό» του γερμανού προξένου στη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο, ο ένας γρονθοκόπησε τον ξένο διπλωμάτη, ο δεύτερος του πέταξε ποτήρι με καφέ, ενώ ο τρίτος κινήθηκε απειλητικά εναντίον του. Αν η ελληνική δικαιοσύνη, με την σύμφωνη γνώμη της εγχώριας δημοσιογραφίας, θεωρούν τις πράξεις αυτές ως «απλό» προπηλακισμό (και μάλιστα, εναντίον ανυπεράσπιστου ανθρώπου), τότε μάλλον θα πρέπει να ρίξουν μια κλεφτή ματιά στα λεξικά τους...

Όσο για την παιδαριώδη, λαϊκιστική, πολιτικά καιροσκοπική ανακοίνωση-αντίδραση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, η οποία βαφτίζει τον τραμπουκισμό σε «υπεράσπιση στοιχειωδών δικαιωμάτων» και χαρακτηρίζει την στοιχειώδη εφαρμογή των νόμων «προκλητική», δεν θα πούμε παρά μόνο τούτο: Ο φασισμός είναι χαμαιλέων. Και καμιά φορά το δήθεν δημοκρατικό χρώμα του σε ξεγελά...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Επιταγές ηρωισμού που (δεν) εξαργυρώθηκαν...

Υπάρχουν άνθρωποι που, σε κάποια φωτεινή στιγμή της ζωής τους, έκαναν μια ηρωική πράξη αυτοθυσίας στο όνομα υψηλών ιδανικών που στόχευαν στο γενικό καλό. Και στη συνέχεια εξαργύρωσαν την επιταγή του ηρωισμού τους. Καλοδέχτηκαν τις συνεχείς επευφημίες, ενώ κάθονταν πάντα «αυτονόητα» στην τιμητική καρέκλα κάθε δημόσιας εκδήλωσης. Αρκετοί δέχθηκαν με ευχαρίστηση τιμητικές συντάξεις από την πολιτεία, που τους εξασφάλισαν αξιοπρεπή διαβίωση χωρίς την επιτακτική ανάγκη συμμετοχής στον αφανή ηρωισμό της καθημερινής βιοπάλης...

Κάποιοι προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα: Διεκδίκησαν και «αυτονόητα» κατέλαβαν υψηλές πολιτικές θέσεις και ηγετικούς ρόλους σε κομματικούς σχηματισμούς (το αν συμμετείχαν ή όχι σε σχήματα εξουσίας δεν ενδιαφέρει ιδιαίτερα). Για να καταντήσουν πολιτικά απολιθώματα, φθαρμένες παντιέρες και κομματικοί κράχτες...

Κάποιοι άλλοι, πάλι, έκαναν ηρωικές πράξεις χωρίς ποτέ να τις ονομάσουν «ηρωικές». Γι’ αυτούς δεν ήταν παρά αυτονόητες (χωρίς εισαγωγικά εδώ) δράσεις μιας ζωής που ούτως ή άλλως δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετική. Μιας ζωής που σ’ εμάς τους κοινούς θνητούς φαντάζει ηρωική!

Οι μελαγχολικές αυτές σκέψεις έρχονται στο μυαλό καθώς πλησιάζει η 17η του Νοέμβρη. Τις ίδιες ακριβώς σκέψεις κάναμε και πριν λίγες μέρες, στις 28 του Οκτώβρη... Όμως μη ζητάς, αγαπητέ αναγνώστη, να πω περισσότερα. Όπως πάντα, έχω απόλυτη πίστη στη νοημοσύνη σου. Έτσι, θα αφήσω σ’ εσένα το καθήκον να συμπληρώσεις τα κενά...

Κλείνω αισιόδοξα, με μια φράση του Λάκη Σάντα που διάβασα στο «Βήμα» της 30-4-2011 (http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=398262), λίγο μετά τον θάνατο του σεμνού αυτού συμβόλου της εθνικής αντίστασης:

«Δεν κυνηγάω ποτέ τη δημοσιότητα, γιατί θεωρώ ότι έχει εξευτελιστεί το ζήτημα πάρα πολύ. Την αντίσταση δεν την κάναμε μόνο εμείς, έχουν σκοτωθεί χιλιάδες παλικάρια, γυναίκες και άνδρες, 'ανώνυμοι'.»

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Έχω κάρτα διαρκείας στα ΜΜΜ. Μήπως είμαι ηλίθιος;

Καταρχήν, μια προσωπική εξομολόγηση: Η ακροτελεύτια λέξη του τίτλου είναι προϊόν εσωτερικού συμβιβασμού του γράφοντος, προκειμένου να μην «κοπεί» το άρθρο από τους λογοκριτικούς μηχανισμούς του «Βήματος» λόγω χρήσης... άσεμνων όρων!

Προχωρούμε στο θέμα μας. Οι πολίτες αυτής της δύσμοιρης, ατάκτως καταβυθιζόμενης χώρας, εκτός από την αγωνία για την ίδια τους την επιβίωση, έχουν να αντιμετωπίσουν και την αναλγησία των συντεχνιών του δημοσίου, οι οποίες χρόνια τώρα χρησιμοποιούν την ταλαιπωρία των (μη-προνομιούχων, κυρίως) πολιτών ως διαπραγματευτικό μέσο είτε για την επαύξηση (παλιότερα), είτε για την διατήρηση (τώρα) των κεκτημένων τους. Ιδιαίτερα σκληρές, λόγω της κοινωνικής ιδιαιτερότητας της φύσης της εργασίας τους, είναι οι συντεχνίες που σχετίζονται με τα μέσα μαζικής μεταφοράς (ΜΜΜ), την υγεία, την δημοτική καθαριότητα, και την παροχή της ηλεκτρικής ενέργειας.

Αναρωτιόμαστε συχνά γιατί ο κρατικός Οργανισμός των ΜΜΜ (ΟΑΣΑ) αντιμετωπίζει με τόσο εκνευριστική απάθεια την ταλαιπωρία των Αθηναίων από τις συνεχόμενες απεργίες στα μέσα μεταφοράς. Την απορία μού έλυσε μια πρωινή εκπομπή που άκουσα πέρυσι στο ραδιόφωνο, στην οποία είχε αναφερθεί, μεταξύ άλλων, και μια πολύ λογική κίνηση του «Συνηγόρου του Καταναλωτή»: Είχε ζητήσει από τον ΟΑΣΑ να παρατείνει την ισχύ των καρτών απεριορίστων διαδρομών για χρονική διάρκεια ίση με εκείνη των απεργιών, ή εναλλακτικά, να χορηγεί αντίστοιχη έκπτωση στην επόμενη ανανέωση της κάρτας.

Το πιο σημαντικό κομμάτι της ραδιοφωνικής επιμόρφωσής μου, όμως, συνίστατο στο εξής: Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι ο ΟΑΣΑ έχει σημαντικές απώλειες από τις απεργιακές κινητοποιήσεις. Τα έσοδα του Οργανισμού προέρχονται κατά κύριο λόγο από τις ήδη προπληρωμένες κάρτες (μηνιαίες ή ετήσιες). Τις μέρες των απεργιών, όπως είναι φυσικό, δεν πληρώνονται οι εργαζόμενοι, ενώ μηδενίζεται και το κόστος κατανάλωσης καυσίμων. Έτσι, για να το πούμε απλά, είναι θεωρητικά δυνατό ο Οργανισμός να έχει ακόμα και κέρδος από τις απεργίες! Δεν πρέπει, λοιπόν, να μας φαίνεται περίεργη η εκνευριστικά –επαναλαμβάνω- παθητική στάση του απέναντι στην ταλαιπωρία του επιβατικού κοινού.

Οι πολίτες, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, αντιλαμβάνονται την δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας και υφίστανται αιματηρές θυσίες προκειμένου να συμβάλουν στην υπέρβασή της, ο καθένας ανάλογα με τις δυνάμεις του. Αυτό όμως πόρρω απέχει από το να δέχονται να τους ληστεύει το ίδιο το κράτος! Θυμάμαι ένα παλιό ανέκδοτο, όπου ένας φαντάρος παραπονέθηκε πως βρήκε χώμα μέσα στο συσσίτιό του. Στην παρατήρηση του λοχία ότι αποστολή του φαντάρου ήταν να υπηρετεί την πατρίδα του και όχι να γκρινιάζει, ο φαντάρος απάντησε πως δέχεται μεν να την υπηρετεί, όχι όμως και να την τρώει!

Θα θέλαμε, λοιπόν, να επαναφέρουμε στο τραπέζι των συζητήσεων την άκρως ορθολογική περσινή πρωτοβουλία του «Συνηγόρου του Καταναλωτή». Αν μη τι άλλο, θα έδινε μια κάποια ψυχολογική, τουλάχιστον, ανακούφιση σε όσους –όπως ο γράφων- θεωρούν το ερώτημα που θέτει ο τίτλος του άρθρου ως ρητορικό!

**Το άρθρο το είχα δημοσιεύσει στην «Ελευθεροτυπία» πριν ένα χρόνο. Μια και παραμένει επίκαιρο, σκέφτηκα να το παρουσιάσω (με μικρές επικαιροποιήσεις) στους αναγνώστες του «Βήματος». Στο αγωνιώδες ερώτημα του τίτλου, εν τω μεταξύ, έχω ήδη δώσει καταφατική –δυστυχώς- απάντηση...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Εθνική «καθαρότητα» ή εθνικό σύμπλεγμα;

Το μέρος το είχα ακουστά κυρίως για τον φημισμένο χαλβά του. Εσχάτως έχω άλλον ένα λόγο να το θεωρώ «αξιοπρόσεκτο»...

Στο τοπικό Επαγγελματικό Λύκειο, η άριστη των μαθητών είχε την ατυχία να προέρχεται από οικογένεια μεταναστών από γειτονική χώρα (τα ονόματα δεν έχουν τόση σημασία...). Βάσει της επίδοσής της (και βάσει των νόμων αυτής της πολιτείας) εδικαιούτο την τιμή της σημαιοφόρου στην παρέλαση κατά τον πρόσφατο εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου. Οι συμμαθητές της, όμως, είχαν άλλη άποψη. Μάλιστα, απείλησαν να καλέσουν, προς «διευθέτηση» του ζητήματος, τους εκπροσώπους «πολιτικού» χώρου γνωστού για τις εθνικές του «ευαισθησίες» (από τις οποίες, όλως περιέργως, μοιάζει να απουσιάζει ο πόνος για τα δεινά που υπέστη ένας ολόκληρος λαός κατά την ναζιστική κατοχή...).

Τελικά, παραδίδοντας μαθήματα σεμνότητας αλλά και ρεαλισμού, η μαθήτρια πρόθυμα και χωρίς μελοδραματισμούς παρέδωσε τη σημαία στην αμέσως επόμενη τη τάξει –ως προς τις σχολικές επιδόσεις- συμμαθήτριά της, βάζοντας την ηρεμία του σχολείου πάνω από το –απόλυτα δικαιολογημένο- αίσθημα πικρίας που, κατά πάσαν βεβαιότητα, έφερε μέσα της...

Προσωπικά, θα ήθελα να δώσω μια συμβουλή στους συμμαθητές τής αριστούχου: Αντί των γνωστών «προστατών» της ακραιφνούς εθνικοφροσύνης, τους οποίους απείλησαν πως θα καλέσουν, να προτιμήσουν την πρόσκληση πεπειραμένων φροντιστών, από τους οποίους να ζητήσουν εντατική προπαρασκευή ώστε να αριστεύσουν κι αυτοί στα μαθήματα. Έτσι, στην επόμενη εθνική εορτή, ίσως κάποιος εξ αυτών κρατήσει «με το σπαθί του» τη σημαία του σχολείου!

Προκαλεί θλίψη, πάντως, η συνειδητοποίηση πως μετασχηματιζόμαστε σιγά-σιγά σε κοινωνία συμπλεγματικών... Και μάλιστα –κι αυτό είναι το πιο ανησυχητικό- εξ απαλών (σχεδόν) ονύχων!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Η διακωμώδηση του βιασμού και η «Συντέλεια» του χιούμορ

Ο βιασμός είναι πράξη άκρως ειδεχθής. Προσβάλλει το σώμα και την ψυχή, και καταρρακώνει το αίσθημα αξιοπρέπειας του θύματος. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο δράστης της πράξης είναι άτομο ηθικά ανάλγητο και, συχνά, ψυχικά διαταραγμένο. Προσωπικά, εκτιμώ ότι θα πρέπει να του αμφισβητηθεί και αυτή τούτη η ανθρώπινη ιδιότητα: το πορτραίτο του βιαστή δεν διαφέρει πολύ από αυτό του κτήνους!

Αυτό που πολλοί (θέλουν να) αγνοούν είναι ότι, ακόμα πιο τραυματικό για το θύμα είναι το στάδιο της δημοσιοποίησης του συμβάντος. Γιατί, η ίδια η κοινωνία έρχεται ως οιονεί βιαστής να διαπράξει ξανά το έγκλημα. Τούτη τη φορά στοχεύοντας απευθείας στην ψυχή και την αξιοπρέπεια του θύματος: «Έλα μωρέ, τα ‘θελε κι αυτή! Δεν είδες πώς ήταν ντυμένη;»

Ένα τρίτο στάδιο βιασμού –ίσως το αισχρότερο όλων– είναι η ελαφρά τη καρδία δημόσια διακωμώδηση της πράξης. Έχει διπλό αποτέλεσμα: ελαφρύνει την ηθική βαρύτητα του εγκλήματος, ενώ ταυτόχρονα επιτείνει το αίσθημα αδικίας που βιώνει το θύμα. Κατά την άποψή μου, μια τέτοιου τύπου απρέπεια οφείλει να αντιμετωπίζεται ως ποινικώς κολάσιμη πράξη με ιδιαίτερα σοβαρές συνέπειες για τους αυτουργούς!

Όμως, ο βιασμός δεν είναι πάντα μια ενέργεια με σεξουαλικό περιεχόμενο. Η κτηνωδία μπορεί να εκφραστεί στη μορφή επιβολής μέσω σωματικής βίας ασκούμενης από άνθρωπο με υπέρτερη μυϊκή δύναμη και σωματικές διαστάσεις. Συχνά, στο αρρωστημένο ασυνείδητο του θύτη, η πράξη του προβάλλει συμβολικά ως υποκατάστατο σεξουαλικής επικυριαρχίας. Ίσως μάλιστα αυτός να είναι κι ο μόνος τρόπος που διαθέτει για να εκφραστεί «ερωτικά»! Ένας τέτοιος τύπος «βιασμού» είναι το αντικείμενο αυτού του σημειώματος...

Πριν συνεχίσω, θα πρέπει να δηλώσω ευθέως ότι ουδέποτε ανήκα σ’ αυτούς που συμπαθούν ιδιαίτερα την βουλευτή Λιάνα Κανέλλη. Με ενοχλούσε πάντα η ένταση και η οξύτητα του λόγου της, καθώς και το υπέρμετρο πάθος (συχνά υπερβολικό) με το οποίο υπερασπίζεται (αν όχι προσπαθεί να επιβάλει) τις απόψεις της. Ήμουν, εν τούτοις, ένας από αυτούς που πήραν δημόσια θέση (http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=461206) μετά την απίστευτη κτηνωδία που βίωσε η πολιτικός (όπως, σε μικρότερο βαθμό, και η συνάδελφός της, Ρένα Δούρου) σε στούντιο της τηλεόρασης (σε «ζωντανή» μετάδοση!) από εκπρόσωπο «πολιτικού» κόμματος και «ισχυρού» φύλου. Επανέρχομαι στο θέμα μόνο και μόνο γιατί κάποιοι –κάνοντας δήθεν επίδειξη «χιούμορ»– θέλουν να διατηρούν τις πληγές ανοιχτές...

Η αντίδραση σημαντικού τμήματος της κοινωνίας μας μετά το περιστατικό βίας της 7-6-2012 στο τηλεοπτικό στούντιο του «Αντέννα», είναι ενδεικτική του επιπέδου αποκτήνωσης στο οποίο μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους μια μείζων εθνική κρίση. Οχετός ύβρεων κατά των δύο γυναικών βουλευτών –συχνά, μάλιστα, με απρεπή σεξουαλικά υπονοούμενα– κατέκλυσαν το Διαδίκτυο, συνοδευόμενες από χαιρέκακα σχόλια για το ανηλεές γρονθοκόπημα εναντίον της κ. Κανέλλη από εκπρόσωπο της «μάτσο» εθνικοφροσύνης: «Καλά της έκανε της (***)! Επιτέλους, κάποιος έπρεπε να της βουλώσει το στόμα!»

Αν οι γροθιές του συμπλεγματικού νεόκοπου «πολιτικού» συνιστούν, θα λέγαμε, μια πρωτογενή ενέργεια «βιασμού», τα κοινωνικά σχόλια που προαναφέρθηκαν αποτελούν ένα δεύτερο στάδιο της πράξης. Το τρίτο στάδιο –αυτό της αισχρής διακωμώδησης– παίχτηκε πριν λίγες μέρες, και πάλι στο χώρο κάποιου τηλεοπτικού στούντιο, στο διάλειμμα ζωντανού προγράμματος όπου η κ. Κανέλλη ήταν προσκεκλημένη. Φυσικοί, μαζί και ηθικοί, αυτουργοί ήταν οι συντελεστές «σατιρικής» (sic) εκπομπής του σταθμού, το όνομα της οποίας ας αναζητηθεί στον τίτλο του παρόντος άρθρου. Οι εν λόγω γελωτοποιοί, στο πλαίσιο της διαστροφικής αίσθησης του «χιούμορ» που, ως φαίνεται, διαθέτουν, σκηνοθέτησαν εικονικό ξυλοδαρμό της βουλευτού αιφνιδιάζοντάς την σε κάποιο διάδρομο του στούντιο, εις ανάμνησιν –ίσως ακόμα και προς δόξαν– του «ανδραγαθήματος» του σημαίνοντος εκπροσώπου του γνωστού ακραίου «πολιτικού» μορφώματος!

Λένε πως το χιούμορ ομορφαίνει και μακραίνει τη ζωή. Πιθανώς. Υπό μία όμως προϋπόθεση: ότι η σάτιρα του ενός δεν συνεπάγεται την ηθική καταρράκωση και τον εξευτελισμό της αξιοπρέπειας του άλλου! Και ένας βιασμός –σεξουαλικός ή μη– είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, κάτι που φαίνεται να αγνοούν όσοι παίζουν με αυτό εν ου παικτοίς. Κι αυτοί οι τελευταίοι δεν περιλαμβάνουν, εν προκειμένω, μόνο δυο-τρεις επιπόλαιους παραγωγούς κάποιου, χαμηλού επιπέδου, τηλεοπτικού προγράμματος: είναι κι όλοι όσοι ανάρτησαν στη συνέχεια στο Διαδίκτυο εμετικά σχόλια του στυλ, «καλά, τώρα, μας έπεισε η (***) με τις κλάψες της»!

Θα πρότεινα σε όλους αυτούς να επιχειρήσουν να αυτο-σατιριστούν μετά από εμπειρία άγριου ξυλοδαρμού τους, ή, ακόμα χειρότερα, μετά από (απευκταίο) βιασμό αγαπημένου τους προσώπου. Εκτός βέβαια κι αν φρονούν ότι τέτοιες «ατυχείς» (sic) πράξεις δεν φέρνουν δα και τη συντέλεια του κόσμου! Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η «Συντέλεια» του χιούμορ σε τούτη εδώ την παρηκμασμένη μπανανία είναι δεδομένη και αδιαμφισβήτητη...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Πλατανιάς: Μια ιστορία βαμμένη με αίμα ηρώων!

Περνώντας έξω από τα γραφεία του Τομέα των Μαθηματικών, πριν λίγο καιρό, είπα να μπω να πω μια καλημέρα στο Γιώργο. «Έλα, και σε ήθελα!» μου λέει. «Σε δυο βδομάδες έρχεται ο Πλατανιάς να παίξει με την ΑΕΚ στην Αθήνα. Τι θα ‘λεγες να πηγαίναμε παρέα στο γήπεδο;»

Απόρησα, γιατί ήξερα ότι ο Γιώργος είναι οπαδός του Παναθηναϊκού. Μου λύθηκε όμως γρήγορα η απορία: «Ο Πλατανιάς είναι η ομάδα του χωριού μου, στα Χανιά. Και, όπως καταλαβαίνεις, τον βάζω πάνω κι από τον ΠΑΟ! Μακάρι να σας κερδίσουμε, κι ας νικήσετε εσείς τον Παναθηναϊκό την επόμενη Κυριακή!»

Τελικά, ο Πλατανιάς έχασε το παιχνίδι από την ΑΕΚ (ομολογώ πως στη φάση του γκολ επέδειξα υπεράνθρωπη αυτοσυγκράτηση για να μην πανηγυρίσω, καθώς ήταν εμφανής η απογοήτευση στο πρόσωπο του παρακαθήμενου φίλου μου!). Αυτό που διέκρινα στους παίκτες της Κρητικής ομάδας ήταν το αθλητικό ήθος και το καθαρό, χωρίς σκοπιμότητες παιχνίδι. Έμαθα όμως και κάποια σημαντικά πράγματα για την νεοφώτιστη ομάδα στην κορυφαία εθνική κατηγορία του ποδοσφαίρου...

«Κόκκινο τριφύλλι, βρε Γιώργο, και κόκκινες φανέλες;» πείραξα τον «βάζελο» φίλο μου. Μου εξήγησε πως το κόκκινο χρώμα υποκρύπτει σημαντική ιστορική σημειολογία. Τα χρόνια της Κατοχής, οι κάτοικοι του Πλατανιά αντιστάθηκαν γενναία στον κατακτητή. Ήταν ανάμεσα σ’ αυτούς που πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος κατά την γερμανική εισβολή στην Κρήτη. Οι νίκες της τοπικής ποδοσφαιρικής ομάδας (ακόμα και εναντίον ομάδων επίλεκτων γερμανών ποδοσφαιριστών!) ήταν αληθινές «ενέσεις» ηθικού για το δοκιμαζόμενο χωριό...

Οι αθλητικές ενδυμασίες ήταν, φυσικά, είδος δυσεύρετο την εποχή εκείνη! Πριν από κάποιο σημαντικό παιχνίδι, οι παίκτες του Πλατανιά αναγκάστηκαν να κλέψουν είδη ρουχισμού από τις γερμανικές αποθήκες. Ήταν ρούχα ματωμένα από τις μάχες, όπως ματωμένες έμειναν κι οι αθλητικές φανέλες που φτιάχτηκαν απ’ αυτά. Το σημερινό κόκκινο χρώμα είναι εις ανάμνηση εκείνων των τραγικών στιγμών αθλητικής δόξας μέσα στις φλόγες του πολέμου...

Στο ημίχρονο, ο Γιώργος προσπάθησε ανεπιτυχώς να συναντήσει τον πρόεδρο της ομάδας. «Έχω να τον δω κάπου τριάντα χρόνια», μου εξήγησε. «Ήμασταν συμμαθητές στο γυμνάσιο.» Ως οπαδός της αντίπαλης ΑΕΚ, στέλνω στον κ. Πρόεδρο τα συγχαρητήριά μου για το μικρό αθλητικό θαύμα που πέτυχε, ανεβάζοντας την ομάδα του ιστορικού χωριού της Κρήτης στη «μεγάλη» κατηγορία. Μια κατηγορία στην οποία μόνο με τιτάνιες προσπάθειες, πλέον, θα συνεχίσει να ανήκει η δική μου ομάδα του χρόνου...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Αναζητώντας την κριτική σκέψη στην εκπαίδευση

Αν μου είχε συμβεί μόνο μια φορά, θα μπορούσα και να το διηγούμαι σαν ανέκδοτο. Δυστυχώς, πρόκειται για καθιερωμένη φαινομενολογία, τόσο που τείνει πια μάλλον να εκλαμβάνεται ως κανονικότητα, παρά να αντιμετωπίζεται ως παθογένεια...

Η σκηνή στην αίθουσα διδασκαλίας. Οι φοιτητές διαβάζουν θέματα εξετάσεων που μόλις τους έχουν δοθεί, και καλούνται να διατυπώσουν τυχόν απορίες. Κάποια στιγμή, ένας εξ αυτών (εκπροσωπώντας πιθανότατα και αρκετούς άλλους) σηκώνει το χέρι για να κάνει την εξής ερώτηση: «Στο δεύτερο θέμα, θέλετε εκείνα που γράφει το βιβλίο πάνω δεξιά όπως το κοιτάζουμε, ή αυτά που γράφει κάτω απ’ το σχήμα στην απέναντι σελίδα;»

Το μήνυμα είναι σαφές και άκρως ανησυχητικό: σε πολλούς φοιτητές (αν όχι στους περισσότερους) η «φωτογραφική» απομνημόνευση λειτουργεί ως βολικό υποκατάστατο της δημιουργικής κριτικής σκέψης. (Συχνά πειράζω τους μαθητές μου λέγοντάς τους πως ο όρος «ερώτηση κρίσης» πήρε το όνομά του από το γεγονός ότι παθαίνουν κρίση όταν τους τίθενται τέτοια ερωτήματα!)

Στενά σχετιζόμενο με τα παραπάνω είναι και το φαινόμενο της πνευματικής απροθυμίας απέναντι στη νέα γνώση. Δεν είναι λίγες οι φορές που καλούμαι να απαντήσω στις έντονες ενστάσεις των πρωτοετών μου ότι «δεν μας δίδαξαν το τάδε θέμα με τον ίδιο τρόπο στο Λύκειο». Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, ποιος ο λόγος να διδάσκω (ακόμα και σε στοιχειώδες επίπεδο) τον μαθηματικό φορμαλισμό της Μηχανικής, αφού στο σχολείο διδάχθηκαν πως Φυσική και Μαθηματικά είναι δύο ξεχωριστά μαθήματα!

Είναι προφανές ότι οι σπουδαστές εισάγονται στις ανώτατες σχολές μεταφέροντας μια κεκτημένη νοοτροπία γνωστικού κατακερματισμού, με ελάχιστα ανεπτυγμένη την ικανότητα της σύνθεσης. Έτσι, η «παπαγαλία» τείνει να εκλαμβάνεται από αυτούς ως δόκιμη και φυσιολογική παιδαγωγική μέθοδος, ενώ η κριτική σκέψη θεωρείται συχνά ως πνευματική πολυτέλεια που εκτιμάται ως αρετή μόνο απ’ τους «σπασίκλες»!

Γνωρίζω τις αντίξοες συνθήκες μέσα στις οποίες οι φιλότιμοι εκπαιδευτικοί των πρώτων βαθμίδων της Εκπαίδευσης αγωνίζονται να ασκήσουν το λειτούργημά τους. Γνωρίζω ακόμα ότι οι γονείς αναλαμβάνουν όλο και λιγότερο τις ευθύνες που τους αναλογούν ως φυσικοί παιδαγωγοί. Αντιλαμβάνομαι, τέλος, ότι οι νέες γενιές εμφανίζονται σήμερα πιο δύσκολα ελέγξιμες, πιο σκληρές, πιο εγωκεντρικές. Όμως, είναι ευθύνη όλων μας να σταματήσουμε αυτή την «κρεατομηχανή» που παράγει τυποποιημένη γνώση δίχως κριτική σκέψη... Που κάνει τα παιδιά να μοιάζουν όλο και περισσότερο με τα ίδια τα κομπιούτερ που με αξιοθαύμαστη επιδεξιότητα χειρίζονται!

Εκτός, βέβαια, αν προσχωρήσουμε στην δαιμονική πεποίθηση ότι όλα αυτά γίνονται μεθοδευμένα, στο πλαίσιο κάποιας σκοτεινής «παγκόσμιας συνωμοσίας» που θέλει άτομα χωρίς κρίση ώστε να υποτάσσονται ευκολότερα στο «σύστημα»! Όσο κι αν μια τέτοια θεωρία θα με απενοχοποιούσε (εν μέρει, τουλάχιστον) ως εκπαιδευτικό, διαχέοντας τις ευθύνες μου σε αόρατες δυνάμεις, θα παραμείνω στη ρομαντική άποψη ότι το ανθρώπινο πνεύμα είναι ελεύθερο και αυτεξούσιο. Αρκεί να του δείξουμε, στο κρίσιμο στάδιο της αφύπνισής του, τις σωστές οδικές πινακίδες!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Κινηματογραφικός σαδισμός και τεχνική δίχως Τέχνη!

Κάποιος φίλος μού έστειλε πρόσφατα ένα αρχείο PowerPoint, απ’ αυτά που κυκλοφορούν «με το κιλό» στο Διαδίκτυο. Με πρώτη ματιά, περιείχε μερικές σχετικά καλές ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Στο τέλος, όμως, υπήρχε μια αποκάλυψη που άφηνε άφωνο τον θεατή: δεν επρόκειτο για φωτογραφίες, αλλά για σχέδια καμωμένα με το χέρι!

Η πρώτη, αυθόρμητη αντίδρασή μου ήταν: «τι σπουδαίος καλλιτέχνης»! Μετά το ξανασκέφτηκα: Είναι, λοιπόν, σκοπός της Τέχνης η πιστή και ακριβής αποτύπωση της πραγματικότητας; Αν ναι, γιατί χρειάστηκε μια τόσο επίπονη προσπάθεια εκ μέρους του σκιτσογράφου; Ένας απλός, ακόμα και σχετικά ατάλαντος φωτογράφος θα είχε αναμφισβήτητα διεκπεραιώσει το έργο με ακόμα μεγαλύτερη τελειότητα! Το να αναπαράγει κάποιος δι’ άλλων μέσων το αποτέλεσμα της δουλειάς ενός καλλιτέχνη (εν προκειμένω, ενός φωτογράφου) δεν είναι, τελικά, ζήτημα Τέχνης: είναι απλά ζήτημα τεχνικής!

Με δραματικότερο τρόπο, ανάλογες παρατηρήσεις ισχύουν για τον κινηματογράφο. Το να παρουσιάσει κάποιος σκηνοθέτης ένα καλογυρισμένο και προσεκτικά επιμελημένο ντοκιμαντέρ, είναι ίσως πράξη καλλιτεχνίας. Το να μιμηθεί απλά, όμως, τον εξ ορισμού (συχνά σκληρό) ρεαλισμό του ντοκιμαντέρ, δίχως την απαραίτητη συμβολιστική παρέμβαση ενός κάποιου προσωπικού φιλοσοφικού ή ιδεολογικού φίλτρου, είναι καθαρά υπόθεση τεχνικής!

Τις σκέψεις αυτές έκανα καθώς έβγαινα από την αίθουσα όπου μόλις είχε ολοκληρωθεί η προβολή της νέας ταινίας του Μίκαελ Χάνεκε, «Αγάπη» (“Amour” – Γαλλία, Γερμανία, Αυστρία 2012). Χρησιμοποιώντας δύο ιδιοφυείς βετεράνους ηθοποιούς (Ζαν Λουί Τρεντινιάν, Εμανουέλ Ριβά) και αξιοποιώντας το τεράστιο σκηνοθετικό του ταλέντο, όπου και η παραμικρή λεπτομέρεια είναι σχολαστικά προσεγμένη (η πρώτη σκηνή με το περιστέρι, όπου η σκιά από το πέταγμά του αποτυπώνεται στιγμιαία στο τζάμι του παραθύρου, αξίζει από μόνη της ένα Όσκαρ!), ο Χάνεκε πετυχαίνει μια τέλεια αναπαράσταση της «δυστυχίας της διπλανής πόρτας». Όμως, πού ακριβώς βρίσκεται η Τέχνη;

Πολλοί ίσως σπεύσουν να «διακρίνουν» μια «ανθρωπιστική» μετεξέλιξη του Χάνεκε από την εποχή του διαβόητου σαδιστικού τερατουργήματος “Funny Games” (1997). Ας μου επιτρέψει ο αναγνώστης να αμφισβητήσω τον «ανθρωπισμό» τού “Amour”! Προσωπικά διέκρινα έναν πιο επιμελημένα συγκαλυμμένο σαδισμό προς τον θεατή, τον οποίο ο σκηνοθέτης εξακολουθεί να «τιμωρεί» για την επιλογή του να βλέπει τις ταινίες του! Αν θέλετε, τα αισθήματα φρίκης που βιώσαμε στο “Funny Games” απάλυνε κάπως η αίσθηση του απολύτως εξωπραγματικού της υπόθεσης. Στο “Amour” ο σκηνοθέτης παίζει σχεδόν χαιρέκακα με τις πιο βασανιστικές φοβίες του καθημερινού ανθρώπου: την αδυναμία του απέναντι στην αρρώστια και τον θάνατο!

Εξακολουθούμε να πιστεύουμε πως βασικός λόγος ύπαρξης της Τέχνης είναι η υπηρέτηση του ωραίου – ακόμα και τη στιγμή που προβάλλει τις μεγαλύτερες ασχήμιες και τις πιο δυσάρεστες καταστάσεις της ζωής! Ως εκ τούτου, η Τέχνη οφείλει να λειτουργεί ως θεράπων της ψυχής, ως αντίπαλο δέος στην (εξ ορισμού σκληρή) πραγματικότητα της καθημερινότητας του ανθρώπου. Η στυγνή –όσο κι αν είναι έντεχνη– απομίμηση της πραγματικότητας, δίχως το «βάλσαμο» της κάθαρσης που χρειάζεται η ψυχή, αποτελεί εκτροπή από τους πρωταρχικούς στόχους της Τέχνης. Θα έλεγα, είναι μια απλή πλαστογράφηση της ζωής!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Θρησκεία και αθεΐα: μερικά ερωτήματα (χωρίς απαντήσεις)

Οι απόψεις που εκτίθενται σ’ αυτό το σύντομο άρθρο ούτε πρωτότυπες είναι, ούτε συνιστούν βαθιά ανάλυση πάνω σε ένα δύσκολο κι ευαίσθητο θέμα. Εξαιρετικές αναλύσεις μπορεί να βρει άφθονες ο επισκέπτης του Διαδικτύου –ακόμα και στην ελληνική γλώσσα–, για να μην αναφερθώ στα κλασικά δοκίμια μεγάλων φιλοσόφων όπως ο Bertrand Russell.

Ταπεινός σκοπός αυτού του άρθρου είναι η ελάχιστη συμβολή του στην αποτροπή μιας δεδομένης «ετικετοποίησης» ανθρώπων με βάση τις επιλογές τους σε θέματα θρησκείας. Με ανάλογο τρόπο όπως, σε προηγούμενα κείμενά μας (βλ., π.χ., http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=441671) θίξαμε το εξίσου ευαίσθητο ζήτημα της εύκολης επικόλλησης της ετικέτας του ρατσισμού...

Έχουμε συνηθίσει να δεχόμαστε την δήλωση θρησκευτικής πίστης ως μέρος του αυτοπροσδιορισμού ενός ατόμου. Η απουσία, δε, μιας τέτοιας δήλωσης οδηγεί εξ ορισμού στον χαρακτηρισμό του ατόμου ως «άθεου».

Το ότι ένας άθεος είναι άθρησκος είναι, ασφαλώς, αυτονόητο. Το ζητούμενο είναι κατά πόσον ισχύει το αντίστροφο. Δηλαδή, κατά πόσον ο άθρησκος (αυτός, δηλαδή, που αρνείται να περιχαρακώσει την πίστη του στα δογματικά στεγανά οποιασδήποτε θρησκείας) είναι αναγκαία άθεος. Ή, κατά λογική ισοδυναμία, κατά πόσον ο μη-άθεος (αυτός που δεν αρνείται την πίστη σε ένα Υπέρτατο Ον) είναι αναγκαία θρήσκος (δηλώνει πίστη σε κάποια θρησκεία). Κάτι τέτοιο προϋποθέτει, κατ’ ελάχιστον, ότι η ίδια η ιδέα της θρησκείας είναι συμβατή με την πίστη σε μία Αρχή που κωδικοποιείται από τον άνθρωπο –και την ίδια τη θρησκεία– με το όνομα «Θεός». Το ερώτημα που θέτουμε είναι αν αυτή η προϋπόθεση καταρχήν πληρούται. Ερώτημα κρίσιμο, αφού μια αρνητική απάντηση οδηγεί αναπόφευκτα σε ένα δεύτερο, ακόμα σοβαρότερο ερώτημα: κατά πόσον θα μπορούσε κάποιος να κατηγορήσει τη θρησκεία ως «βλάσφημη»!

Θα περιοριστούμε σε δύο, μόνο, σημεία που θεωρούμε βασικότερα:

1. Σύμφωνα με τη θρησκεία, ο άνθρωπος είναι σε θέση να γνωρίζει (μερικώς, τουλάχιστον) την φύση του Θεού. Για παράδειγμα, η Χριστιανική θρησκεία αναφέρεται στο τρισυπόστατο της φύσης αυτής (Τριαδικό Δόγμα). Συσχετίζει, έτσι, μια υπερβατική έννοια (Θεός) με έναν φυσικό αριθμό (τρία). Οι φυσικοί αριθμοί, όμως (οι οποίοι, εκτός των άλλων, υπόκεινται στον περιορισμό του διακριτού) είναι εφεύρημα των ανθρώπων για πρακτικούς, κυρίως, σκοπούς (π.χ., καταμέτρηση αντικειμένων). Έτσι, μια υπερβατική έννοια που ξεπερνά τα όρια της ανθρώπινης διάνοιας, εμπειρίας και λογικής, μοιάζει να συρρικνώνεται ώστε να προσαρμοστεί στα ανθρώπινα μέτρα. Πόσο απέχει ο εξορθολογισμός αυτός της έννοιας του Θεού από την βλασφημία;

2. Στο πλαίσιο της ανθρωπομορφικής εικόνας του Θεού, όπως την περιγράφει η θρησκεία (ειδικότερα, η Χριστιανική), Εκείνος εμφανίζεται με τις πλέον απεχθείς ανθρώπινες αδυναμίες: ματαιοδοξία, ζηλοτυπία, μνησικακία, σκληρότητα, εκδικητικότητα... Στον αντίποδα, και καθ’ υπέρβαση των ορίων τόσο της κοινής λογικής, όσο και της διαλεκτικής του μεταφυσικού, υπάρχει ταυτόχρονα η αγάπη Του για τον άνθρωπο (κορυφαίο –υποτίθεται– δημιούργημά Του)! Πόσο μακριά βρίσκεται ο οξύμωρος αυτός ανθρωπομορφισμός του Θεού από την βλασφημία;

Οι παραπάνω επισημάνσεις –και άλλες που θα μπορούσαν να αναφερθούν σε ένα εκτενέστερο άρθρο– θέτουν ζήτημα κατά πόσον ο δογματικός εξορθολογισμός και η κατ’ ουσίαν «εκκοσμίκευση» του υπερβατικού, που επιβάλλει η θρησκεία, είναι σε αρμονία με την πίστη σε ένα Υπέρτατο Ον και δεν αποτελούν, αντίθετα, πράξεις βλασφημίας εκ μέρους του ανθρώπου. Από την απάντηση στο ερώτημα αυτό εξαρτάται και η συμβατότητα της θρησκείας με την ιδέα του Θεού.

Με άλλα λόγια, η ζητούμενη απάντηση θα δικαιώσει ή θα καταρρίψει –ανάλογα– τη μομφή της εξ ορισμού «αθεΐας» προς όσους δεν δηλώνουν υποταγή σε προκατασκευασμένα δόγματα που επιβάλλουν την πίστη, αντί να την εμπνέουν!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Η Πέμπτη Συμφωνία μάς δείχνει το δρόμο!

Στο «Δυο δεκάρες η οκά», στου Κουκάκη (με ήτα!), τα άλλα τραπέζια εκείνη την ώρα ήταν άδεια. Έτσι, τα μουσικά ακούσματα στην ταβέρνα ήταν προσαρμοσμένα στις «λόξες» του μοναδικού πελάτη. Τα μεγάφωνα έπαιζαν κλασική. Κάποια στιγμή, ακούστηκαν οι ήχοι από την Πέμπτη Συμφωνία. Αν και την είχα ακούσει εκατοντάδες φορές, ήταν και πάλι σαν να την άκουγα για πρώτη! Πάντα φρέσκια κι ανανεωμένη, κάθε φορά αποκαλύπτοντας καινούργια μυστικά της, έτσι όπως αρμόζει σε ένα αθάνατο έργο τέχνης...

Όπως ίσως γνωρίζουμε, ο Τιτάνας έγραψε συνολικά εννέα συμφωνίες. Οι περισσότεροι μουσικολόγοι συμφωνούν πως η Ένατη άλλαξε για πάντα την πορεία της μουσικής σκέψης, ανοίγοντας το δρόμο για τον Σούμπερτ, τον Μπερλιόζ, τον Μπρούκνερ, τον Μάλερ, ακόμα και τον Βάγκνερ. Και όμως, με την Πέμπτη του Συμφωνία ο Μπετόβεν πέτυχε το απόλυτο στη συμφωνική γραφή: μια τέλεια κυκλική φόρμα, σχεδόν μονοθεματική, βασισμένη σε ένα μοναδικό ρυθμικό θέμα της μορφής (3+1) το οποίο επαναλαμβάνεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, μεταμφιεσμένο όμως επιδέξια με τόσους τρόπους που θα απαιτούνταν άπειρες ακροάσεις για να αναγνωριστεί απόλυτα η μορφή του παντού! Και κάθε νέα ακρόαση φανερώνει και μία ακόμα κρυφή παρουσία του...

Καθώς φιλοσοφούσα πάνω στην «Πέμπτη», είδα ξαφνικά το βαθύτερο νόημά της σε συσχετισμό με την εθνική μας κρίση. Οι (3+1) νότες, που ηχούν αρχικά σαν χτυπήματα της μοίρας στην πόρτα, αφού διαγράψουν μια ηρωική πορεία συνεχούς μετασχηματισμού καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου καταλήγουν στον τελικό θρίαμβο της ανθρώπινης θέλησης πάνω στο πεπρωμένο. Μπορεί άραγε η λυτρωτική αυτή πορεία να περιγράφει εξίσου τη μοίρα ενός ολόκληρου λαού;

Πιστεύω πως ναι, αν αποφασίσουμε πως η μοίρα μας βρίσκεται, τελικά, στα δικά μας χέρια, όχι στα χέρια αυτών που συγκυριακά μας βοηθούν να σταθούμε στα πόδια μας. Όσο ουτοπικό κι αν ακούγεται αυτό τη στιγμή που βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή της συμφωνίας, με τους (3+1) χτύπους του πεπρωμένου στην πόρτα ν’ ακούγονται βαριοί και απειλητικοί! Όμως, οι λαοί που θέλουν να ζήσουν φτιάχνουν μόνοι τους τα δικά τους πεπρωμένα. Σαν τους Τιτάνες που συνθέτουν τις δικές τους συμφωνίες!

Έφευγα απ’ την ταβέρνα τη στιγμή ακριβώς που το μέχρις εξαντλήσεως επίμονο μότο των (3+1) χτυπημάτων έδινε τη θέση του στην τελική θριαμβευτική coda του φινάλε. Ο Τόνι υποσχέθηκε πρόθυμα να μου αντιγράψει το –ελεύθερο πνευματικών δικαιωμάτων– CD...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Η σκληρή «Τρόικα» του «Αθήνα 984»

Κάποιο βράδυ, πριν αρκετά χρόνια, άκουγα στο ραδιόφωνο την περιγραφή του ποδοσφαιρικού αγώνα ΑΕΚ-Ολυμπιακού από την αλήστου μνήμης Ν. Φιλαδέλφεια. Δεν θυμάμαι γιατί, είχα επιλέξει έναν ραδιοσταθμό που ανήκε στον τότε πρόεδρο του Πειραϊκού συλλόγου. Η μεροληπτική υπέρ του Ολυμπιακού περιγραφή του αγώνα είχε αρχίσει να με εκνευρίζει αφάνταστα! Για μια στιγμή σκέφτηκα να διαμαρτυρηθώ στον σταθμό, ύστερα όμως λογικεύτηκα: Ο σταθμός ήταν ιδιωτικός, δεν ζούσε εις βάρος της δικής μου τσέπης, και μπορούσε ως εκ τούτου να επιλέγει όποια γραμμή (αθλητική ή πολιτική) εξυπηρετούσε τα συμφέροντα του ιδιοκτήτη του. Αν αυτή δεν μου άρεσε, ήταν στην διακριτική μου ευχέρεια να γυρίσω αλλού το κουμπί!

Το δεοντολογικό πλαίσιο, όμως, είναι πολύ διαφορετικό στην περίπτωση των κρατικών και των δημοτικών ραδιοσταθμών. Οι σταθμοί αυτοί συντηρούνται σε μεγάλο βαθμό από το υστέρημα φορολογουμένων πολιτών, προς τους οποίους οφείλουν να δείχνουν σεβασμό. Και, αν μη τι άλλο, να μην προσβάλλουν τους ακροατές, ακόμα κι αν πρόκειται για ένα (μικρό ή μεγάλο) μέρος τους!

Έτυχε αρκετές φορές να ακούσω την εκπομπή «Τρόικα του 984», που ξεκινά στις 8 το πρωί στον δημοτικό ραδιοσταθμό «Αθήνα 984». Ομολογώ με εντυπωσίασε το εμπαθές ύφος των παρουσιαστών, που κάποιες φορές ξεπερνά ακόμα και αυτό μιας μερίδας φανατικών που σχολιάζουν άρθρα γνώμης σε διαδικτυακές εφημερίδες! Σε πλήρη εναρμόνιση με το πνεύμα ενός αμφιλεγόμενου «πραγματισμού» των καιρών, οι εν λόγω δημοσιογράφοι εκφράζουν συστηματικά, και με ιδιαίτερο φανατισμό, θέσεις που απροκάλυπτα παρεμφαίνουν απαξίωση του συνόλου, σχεδόν, των κρατικών λειτουργών. Μια στάση που ενθαρρύνει άμεσα την χυδαία γενικευμένη παραφιλολογία περί «άχρηστων», «τεμπέληδων», «κηφήνων» και λοιπών εκφράσεων του συρμού!

Το βασικό ιδεολογικό επιχείρημα των παρουσιαστών της εκπομπής, είναι: «Δεν θα πληρώνω εγώ για να έχουν δουλειά και να επιβιώνουν μερικές χιλιάδες και οι οικογένειές τους!» Δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να εγείρει ενστάσεις σε αυτό το αξίωμα.

Έτσι, λοιπόν, ας υπερθεματίσουμε: Γιατί θα πρέπει ένας δημότης Αθηναίων, ο οποίος τυγχάνει κρατικός λειτουργός, να συνεισφέρει στην συντήρηση ενός ραδιοσταθμού ο οποίος προβάλλει απόψεις που τον προσβάλλουν και τον συκοφαντούν; Γιατί, δεν άκουσα να γίνεται σοβαρός και ειλικρινής (τονίζω τους επιθετικούς προσδιορισμούς!) διαχωρισμός ανάμεσα σε συνεπείς και μη, εργατικούς και μη, φιλότιμους και μη, έντιμους και μη, κρατικούς λειτουργούς.

Οι τελευταίοι αντιμετωπίζονται μάλλον ως μία κατά βάση ομογενοποιημένη μάζα, μέρος της οποίας (ή μήπως το σύνολό της;) πρέπει να πεταχτεί σε κάποια δεξαμενή αποβλήτων, σαν ένα ακάθαρτο και μολυσματικό τμήμα της κοινωνίας!

Αντιλαμβάνομαι, ασφαλώς, ότι το να δαιμονοποιεί κανείς σήμερα τους κρατικούς λειτουργούς είναι «τρέντυ» και χαϊδεύει αυτιά χωρίς ιδιαίτερο κόπο. Έτσι όπως χάιδευε κάποτε τα αυτιά των οπαδών του Ολυμπιακού ο παλιός εκείνος ιδιωτικός ραδιοσταθμός!

Ο «Αθήνα 984», όμως, οφείλει να απευθύνεται στο σύνολο των Αθηναίων, όχι μόνο σε αυτούς που συντάσσονται με συγκεκριμένες απόψεις. Πόσο μάλλον όταν αυτές είναι δυνητικά μειωτικές για μέρος των ακροατών του! Προς αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων: Αξιολόγηση και αξιοκρατία στο δημόσιο, ναι! Εξορθολογισμός των δομών του δημοσίου, ναι! Περικοπές σκανδαλωδών προνομίων δημοσίων λειτουργών, ναι! Αποκεφαλισμός του κρατικού συνδικαλισμού όταν αυτός ταλαιπωρεί το κοινωνικό σύνολο, ναι! Ακόμα και μισθοί στα όρια της πείνας, αν αυτό απαιτηθεί από τις περιστάσεις, ναι!

Από την άλλη, όμως, αδιάκριτα απαξιωτική συμπεριφορά απέναντι στο σύνολο των κρατικών λειτουργών, όχι! Για κάτι τέτοιο, κύριοι της «Τρόικας», υπάρχουν σίγουρα αρκετοί πρόθυμοι και φιλόξενοι ιδιωτικοί ραδιοσταθμοί. Αν πάλι επιμένετε να απευθύνεστε σε όλους ανεξαιρέτως (ως οφείλετε) τους Αθηναίους, τότε καλό θα ήταν να μετριάσετε κάπως τον μη-στοιχειοθετούμενο δογματισμό σας, και να ρίξετε λίγο τους τόνους σας!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Η ειρωνεία των αντιθέσεων...

Σ’ ένα κρεβάτι, στη μονάδα ημερήσιας θεραπείας ενός μεγάλου νοσοκομείου, ένας νεαρός (είναι-δεν είναι εικοσιπέντε χρόνων) δέχεται τη φροντίδα μιας νοσοκόμας. Βρίσκεται εκεί για την προγραμματισμένη θεραπεία στην αρρώστια του. Πριν έξι μήνες έχασε τη μητέρα του απ’ την ίδια αρρώστια. Το ίδιο και τον πατέρα του, πριν δύο χρόνια... Βρίσκει τη δύναμη και χαμογελάει, εκπέμποντας μια υποψία αισιοδοξίας. Έχει στο πρόσωπο μια φανερή, ανυπόκριτη έκφραση ευγνωμοσύνης. Για τη ζωή, που του χαρίζει ακόμα την ελπίδα να παλεύει...

Λίγο πιο δίπλα, σε ένα άλλο κρεβάτι, βρίσκεται μια νέα κοπέλα. Καθισμένη στο πλάι της να τη φροντίζει, η μητέρα της. Είχε κι εκείνη αρρωστήσει παλιότερα. Και πέρυσι έχασε την άλλη κόρη της. Τώρα, τρέμει γι’ αυτήν που της απόμεινε...

Μερικά χιλιόμετρα πιο νότια, στο γκρίζο κτίριο μιας δημόσιας υπηρεσίας κάποιας χρεοκοπημένης χώρας, ένας –όχι και τόσο νέος, πια- άντρας φυσάει και ξεφυσάει καθώς τρέχει από γραφείο σε γραφείο. Πρέπει να βιαστεί, να προλάβει το κακό! Πρέπει να τους μιλήσει, να τους κάνει να καταλάβουν το λάθος τους, να τους πείσει πριν να ‘ναι αργά. Στην ανάγκη, ακόμα και να τους απειλήσει!

Η πληροφορία για την επικείμενη συμφορά προέρχεται από άκρως αξιόπιστη πηγή και δεν επιδέχεται αμφισβήτηση: το «σύστημα» προωθεί κάποιον άλλον για προϊστάμενο! Θα πρέπει αυτός τώρα να τους σταματήσει με κάθε μέσο. Έστω κι αν χρειαστεί να καταφύγει σε παρακάλια, σε εκβιασμούς, ακόμα και σε δολοπλοκίες... Κι ας πάει στο διάολο το έλκος του, η πίεσή του, η ίδια η ζωή του! (Τι αξία θα έχει, άλλωστε, αν δεν πάρει αυτός τη θέση;)

Η τραγικότητα της ανθρώπινης ζωής, τελικά, πουθενά δεν φανερώνεται τόσο μεγαλόπρεπη όσο στην ειρωνεία των αντιθέσεών της. Μια ειρωνεία, μάλιστα, που συχνά παίρνει τη μορφή άγριου σαρκασμού, όταν θύτης μαζί και θύμα των αντιθέσεων τυχαίνει να είναι στην εξέλιξη της ζωής του ο ίδιος άνθρωπος.

Παγκόσμιο μνημείο μιας τέτοιας ακραίας αμφιθυμίας της μοίρας αποτελεί, αναμφίβολα, η περίπτωση του Αριστοτέλη Ωνάση. Μα κι όλοι εμείς οι κοινοί θνητοί, με τις μικρές-μικρούτσικες φιλοδοξίες, τις μικρές-μικρούτσικες κακίες, τις μικρές-μικρούτσικες αλαζονείες, τα μικρά-μικρούτσικα οράματα, τη μικρή-μικρούτσικη θέαση του νοήματος της ζωής, κλεισμένοι στα μικρά-μικρούτσικα καβούκια της απέραντης φιλαυτίας μας, αρνούμενοι να υπερβούμε το αυτοκαταστροφικό «Εγώ» που πονηρά μας εμφύτευσε ο Δημιουργός για να δει αν είμαστε άξιοι να το δρασκελίσουμε, αναλώνουμε τις λίγες μέρες αυτογνωσίας που μας χαρίστηκαν σε αναρίθμητες ματαιότητες κι ατέλειωτες ευτέλειες. Ξεχνώντας πάντα να αναπέμψουμε ένα πολλοστημόριο, έστω, από το οφειλόμενο «ευχαριστώ» για ό,τι μας δόθηκε, γκρινιάζοντας νυχθημερόν για όσα κατά τη γνώμη μας αξίζαμε και δεν μας παραχωρήθηκαν...

Ως κάτοχος μερικών ανούσιων διαπιστευτηρίων οιονεί «γνώσης», ομολογώ πως ποτέ δεν έμαθα τίποτα πιο χρήσιμο και πιο αληθινό απ’ όσα μου δίδαξαν οι απλές, καθημερινές, ανθρώπινες σκηνές που μου μετέφεραν επισκέπτες στη μονάδα ημερήσιας θεραπείας κάποιου νοσοκομείου.

Και, από την άλλη μεριά, τίποτα δεν πρόβαλε ποτέ στη συνείδησή μου πιο απωθητικό, μα συνάμα και πιο τραγικό, απ’ τις μικρές, μικρούτσικες, αλαζονικές, εγωπαθείς συμπεριφορές ανθρώπων που πιστεύουν –φευ- πως ανήκουν στους εκλεκτούς που αυτοδίκαια απολαμβάνουν το προνόμιο της αθανασίας, διεκδικώντας, ως εκ τούτου, τα πάντα και μη οφείλοντας τίποτα! Και η θλίψη μεγαλώνει εκθετικά όταν ανάμεσα σ’ αυτούς τους κενόδοξους συναντά κανείς δασκάλους, παιδαγωγούς (και δη «ανώτατους»).

Γιατί είναι αυτοί που, ως μύστες που κατέχουν –υποτίθεται- τις υπέρτατες αλήθειες για το ουσιώδες της ζωής, οφείλουν πρώτοι απ’ όλους να διδάξουν την Σωκρατική ταπεινοφροσύνη και την ματαιότητα της επιδίωξης του ευτελούς. Και είναι εκείνοι, δυστυχώς, που σπανιότερα θυμούνται (ή κι ίσως καταδέχονται) να δώσουν ένα κάποιο παράδειγμα. Έτσι, «για ξεκάρφωμα», που λένε κι οι μαθητές μου!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Ενας άλλος ρατσισμός...

Υπάρχει μια μορφή ρατσισμού που τη βιώνουμε ολόγυρά μας καθημερινά, προσπερνώντας την αδιάφορα όταν δεν μας στοχεύει. Αυτοί που τον υφίστανται δεν είναι καν απαραίτητο να έχουν διαβεί τα σύνορα της χώρας, πράγμα που ίσως εξηγεί γιατί το μαρτύριό τους ελάχιστα συγκινεί και διεγείρει τα ανθρωπιστικά ανακλαστικά της πλειοψηφίας των κατά δήλωση αντιρατσιστών...

Η σκηνή στην κεντρική πλατεία της Ηλιούπολης. Μια γυναίκα τρέχει να προλάβει στη στάση το ακριβοθώρητο λεωφορείο της περιοχής. Στο παγκάκι της στάσης κάθεται μια παρέα νεαρών, πάνω-κάτω σε ηλικία τρίτης λυκείου. Ξάφνου, ένα πόδι απλώνεται απ’ το παγκάκι. Η γυναίκα σκοντάφτει πάνω του και πέφτει, ενώ την ίδια στιγμή η παρέα ξεσπά σε γέλια και σε επευφημίες γι’ αυτόν που είχε τη φαεινή ιδέα! Η γυναίκα σηκώνεται, μαζεύει ντροπιασμένη τα κομμάτια της και μπαίνει αμίλητη στο λεωφορείο, δευτερόλεπτα πριν κλείσει η πόρτα. Είναι φανερό ότι έχει προ πολλού συμβιβαστεί με την ιδέα πως ανήκει σε κατώτερη «ράτσα». Και δέχεται τις τρικλοποδιές με την ίδια στωικότητα που οι εβραίοι δέχθηκαν κάποτε το αστέρι στο πανωφόρι τους...

Λεπτομέρεια: Η γυναίκα δεν ανήκε στους ευνοημένους της Φύσης, αυτούς που θα χαρακτηρίζονταν «ευειδείς». Ήταν αρκετά ευτραφής, και τα χαρακτηριστικά της δεν είχαν, γενικά, τίποτα το «ελκυστικό» με βάση τις επιταγές του σύγχρονου σταρ-σύστεμ. Ήταν πλασμένη, θαρρείς, μόνο και μόνο για να πιστοποιεί τον θρίαμβο των εκλεκτών της Φύσης πάνω στους αδικημένους. Θα έλεγα, ήταν το ιδανικό αντι-κάτοπτρο για τον υπερχειλίζοντα ναρκισσισμό της απάνθρωπης εποχής μας...

Το περιστατικό δεν είναι μεμονωμένο. Ανάλογα συμβαίνουν καθημερινά στην Αθήνα (για να περιοριστώ στην πόλη μου). Και όλα, σχεδόν, έχουν ως αυτουργούς νέα παιδιά. Πολλά απ’ αυτά κατεβαίνουν στους δρόμους συμμετέχοντας σε αντιρατσιστικά συλλαλητήρια, ενώ στο σχολείο βγάζουν πύρινες ανακοινώσεις κατά του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Αγνοώντας, προφανώς, ότι ξένος είναι καθένας που βιώνει την αρνητική διάκριση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Περάσει ή δεν περάσει τα σύνορα της χρεοκοπημένης χώρας!

Μια νέα γενιά, λοιπόν, αναδύεται φέροντας μέσα της τον σπόρο του φασισμού της εικόνας. Έτσι όπως η τελευταία επιβάλλεται με βάση τα προστάγματα ιδιοτελών κέντρων του διεθνούς image-making! Κι όσοι δεν είναι προικισμένοι με τις ιδιότητες που απαιτούν τα στερεότυπα, οφείλουν να υποβάλλονται σε πόνους κι έξοδα ώστε να υπερνικήσουν, κατά το δυνατόν, την ίδια τη βούληση της Φύσης. Ζωή παρά φύσιν, κατά μία έννοια!

Καμία προοδευτική πολιτική δύναμη, καμία ευαίσθητη ανθρωπιστική οργάνωση, κανένα αντιρατσιστικό κίνημα δεν ασχολήθηκε ποτέ με αυτό το είδος κοινωνικού ρατσισμού. Και κανείς απ’ αυτούς δεν ανησύχησε για τις (εν μέρει κληρονομημένες, εν μέρει αναδυόμενες) νοοτροπίες και συμπεριφορές μιας πολύ σκληρής νέας γενιάς σε ό,τι αφορά την αισθητική διαφορετικότητα ή –ακόμα χειρότερα- τη φυσική αδυναμία. Εκείνης της ίδιας γενιάς, παρεμπιπτόντως, απέναντι στην οποία νιώθουμε ενοχές κάθε φορά που αναλογιζόμαστε τι κόσμο της παραδίδουμε.

Μόνο που συνηθίσαμε να βλέπουμε τον κόσμο αποκλειστικά μέσα από οικονομικά κριτήρια και μεγέθη. Παραβλέποντας έτσι τις οφειλόμενες ενοχές μας για αξίες που δεν εμφυσήσαμε και αρχές που δεν διδάξαμε. Ίσως γιατί κι εμείς οι ίδιοι, τελικά, τις έχουμε ξεχάσει...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Οι γάτες γυρίζουν πίσω...

Εκτιμώ ιδιαίτερα τους σκύλους. Όταν το απαιτούν οι περιστάσεις, έχουν την ικανότητα να ξεκόβουν από το χθες, να αναπροσαρμόζονται, να μετεξελίσσονται... Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να βρίσκονται κοντά στο αφεντικό τους, σ’ όποια γωνιά της γης κι αν τους πάει. Το γνωρίζω από πρώτο χέρι, έχοντας υποβάλει δύο σκύλους στο «πολιτιστικό σοκ» ισάριθμων υπερατλαντικών μετακινήσεων! Οι γάτες είναι διαφορετική περίπτωση: δένονται με τόπους, όχι με ανθρώπους. Δεν ξεχνούν ποτέ το μέρος που μεγάλωσαν, και είναι απρόθυμες να το εγκαταλείψουν ακολουθώντας τα αφεντικά τους σε μια μετακίνηση.

Το διπλανό σπίτι, στην Αμερική, το νοίκιαζε ένας μεταπτυχιακός φοιτητής που ζούσε εκεί με την οικογένειά του και τους γάτους τους, δύο πανέξυπνους Σιαμέζους. Τελειώνοντας τις σπουδές του, ο Μπομπ βρήκε αμέσως δουλειά (άλλες εποχές τότε), πράγμα που του επέτρεψε να χτίσει ένα δικό του σπίτι σε μια όμορφη περιοχή της πόλης, κάπου ένα μίλι μακριά απ’ την παλιά τους γειτονιά. Το σπίτι ήταν ευρύχωρο, είχε μεγάλο κήπο και ήταν αληθινός παράδεισος για παιδιά και κατοικίδια! Δεν είχε περάσει καλά-καλά μια βδομάδα από τη μετακόμιση της οικογένειας, και βλέπω ένα πρωί τον Μπάγκι και τον Κάαν να νιαουρίζουν έξω απ’ το παλιό σπίτι, εκεί δίπλα στο δικό μου. Μάταια περίμεναν να τους ανοίξει κάποιος να μπουν – και ήξεραν καλά πως αυτός δεν θα μπορούσε να είναι κάποιο από τα αφεντικά τους! Δεν άργησε, όμως, να καταφτάσει η γυναίκα του Μπομπ, η οποία, με φανερή ανακούφιση, έβαλε τους γάτους στο αυτοκίνητο.

Το σκηνικό επαναλήφθηκε αρκετές φορές τις επόμενες βδομάδες... Ο Μπάγκι και ο Κάαν δεν μπόρεσαν να ξεκόψουν από τις καταβολές τους, να αναπροσαρμοστούν σε νέα δεδομένα και να εξελιχθούν σαν όντα. Δεν στάθηκαν ικανοί να αξιοποιήσουν προς όφελός τους την ευκαιρία που τους δόθηκε για μια αναβαθμισμένη ποιότητα ζωής, και δεν έδειξαν να εκτιμούν αυτούς που τους την πρόσφεραν. Όμως, ο Μπάγκι και ο Κάαν ήταν απλά δύο γάτες που ακολουθούσαν ενστικτωδώς τα βιολογικά τους στερεότυπα. Και οι γάτες δεν είναι προικισμένες με το δώρο της εξελιξιμότητας που διαθέτει η ανθρώπινη συνειδητότητα – μα, ως ένα βαθμό, και οι άσπονδοι εχθροί τους, οι σκύλοι!

Θυμήθηκα εκείνη την παλιά ιστορία αυτές τις μέρες καθώς διαβάζω και ακούω για το κύμα βίας που απλώνεται στη χώρα με ευθύνη νεόκοπων κοινοβουλευτικών δυνάμεων του ακραίου χώρου. Δυνάμεις που ανέκαθεν βρίσκονταν στις παρυφές της νομιμότητας και έξω από τα όρια της δημοκρατικής ορθοφροσύνης, λόγω της προσκόλλησής τους σε ιδεολογίες και πρακτικές σκοτεινών ιστορικών εποχών που οδήγησαν στη φρίκη ενός πρωτόγνωρου μαζικού εγκλήματος...

Δυνάμεις, εν τούτοις, στις οποίες ένα τμήμα του ελληνικού λαού, υπό το κράτος μιας κατανοητής αυτοσυντηρητικής αγωνίας λόγω της κατακόρυφα αυξημένης εγκληματικότητας στα αστικά –κυρίως- κέντρα, έδωσε μια σπάνια ευκαιρία: να αποκτήσουν πολιτική νομιμότητα και να αναβαπτιστούν στα νάματα της δημοκρατίας, συμμετέχοντας ως ισότιμοι κοινοβουλευτικοί εταίροι στο ναό του πολιτεύματος!

Όμως, ακόμα και οι πολιτικές παρατάξεις υπόκεινται, καμιά φορά, στο σύνδρομο της γάτας: Σαν τον Μπάγκι και τον Κάαν, δεν άργησαν να ξαναθυμηθούν τις ιδεολογικές τους καταβολές (αν υποτεθεί ότι τις είχαν ξεχάσει ποτέ...) και να επιστρέψουν σε γνώριμες, γι’ αυτούς, πρακτικές απρόκλητης βίας και de facto υποκατάστασης των νόμιμων μηχανισμών της πολιτείας. Σε ιδανική απομίμηση των Ταγμάτων κάποιου αλήστου μνήμης κυρίου Röhm...

Το ότι οι εν λόγω μηχανισμοί της πολιτείας είναι ανεπαρκείς για την προστασία της ασφάλειας και της (όποιας) ευημερίας των πολιτών, δεν συζητείται καν! Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δεν δικαιοδοτεί οιονδήποτε, έστω και υπό τον προσχηματικό μανδύα μιας κοινοβουλευτικής δήθεν «νομιμοποίησης», να προβαίνει σε πράξεις αυθαίρετης (και, κυρίως, απρόκλητης) βίας εναντίον οιουδήποτε μη αρεστού! Πράξεις που, ασφαλώς, πόρρω απέχουν από τις παραπλανητικές αρχικές εικόνες του «αγνού και άδολου προστάτη» των ανθρώπων της γειτονιάς...

Πλειστάκις έχω στηλιτεύσει από τη σελίδα αυτή την παθητική στάση της πολιτείας απέναντι στο διογκούμενο φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης. Ως Αθηναίος, θλίβομαι για την υποβάθμιση της ζωής και την μέχρι ευτελισμού συρρίκνωση της αξίας της σ’ αυτή την πόλη. Ως Αθηναίος όμως, επίσης, νιώθω περήφανος που μεγάλωσα στον τόπο που γέννησε το σπουδαιότερο και διαχρονικότερο πολίτευμα που γνώρισε η ανθρωπότητα.

Ένα πολίτευμα που θέτει αυστηρούς κανόνες συμπεριφοράς σε όσους το απολαμβάνουν. Πόσο μάλλον, σε όσους (υποτίθεται ότι) είναι ορκισμένοι να το υπηρετούν! Σ’ αυτούς τους τελευταίους αδυνατώ να αναγνωρίσω ελαφρυντικά όταν προδίδουν τα ιδανικά της δημοκρατίας, επιστρέφοντας σε νοσηρές ιδεολογικές αφετηρίες τις οποίες όφειλαν εξαρχής να έχουν εμφατικά αποκηρύξει. Ελαφρυντικά που, ομολογώ, στην περίπτωση του Μπάγκι και του Κάαν δεν δυσκολεύτηκα και τόσο να βρω...

ΤΟ ΒΗΜΑ

TO BHMA - Όταν οι συντεχνίες έχουν χιούμορ!

Διαβάζω στο «Βήμα» (http://www.tovima.gr/society/article/?aid=473502):

Έπειτα από κοινή συνεδρίαση των συνδικαλιστών, και σε μία σπάνια κοινή τους ανακοίνωση, τα Σωματεία Εργαζομένων της ΣΤΑΣΥ (Μετρό, Τραμ, ΗΣΑΠ) δήλωσαν την Τετάρτη «κατηγορηματικά αντίθετοι στο νέο χαράτσι στην τιμή των εισιτηρίων κατά 25%», ζήτησαν μείωση της τιμής του κομίστρου «μετά το πετσόκομμα των εισοδημάτων», και κάλεσαν τις ηγεσίες των ΓΣΕΕ - ΑΔΕΔΥ να προχωρήσουν στην προκήρυξη γενικής απεργίας «με προοπτική κλιμάκωσης» των κινητοποιήσεων.
«Η νέα επίθεση σε μισθούς και συντάξεις είναι ένα ακόμη προδιαγεγραμμένο επεισόδιο στο εν εξελίξει έγκλημα της εξαθλίωσης ενός λαού. Η νέα αυτή λαίλαπα κυβέρνησης και τρόικας δεν αφήνει κανέναν αλώβητο. Όλοι θα υποστούν μία ακόμη μείωση (...) κάνοντας ένα βήμα προς τον γκρεμό της οικονομικής εξαθλίωσης» σημειώνεται στην ανακοίνωση των σωματείων της ΣΤΑΣΥ. 

Δηλαδή, εάν ορθώς αντελήφθην τον ποιητήν, οι αγνών, άδολων και αλτρουιστικών προθέσεων ιδεολόγοι αυτοί συνδικαλιστές θα κατέβουν στο πεζοδρόμιο για να δώσουν αγώνα ενάντια στη δική μου οικονομική εξαθλίωση! (Υποθέτω ότι, προς επίρρωση της ανιδιοτέλειας των προθέσεών τους έναντι οιουδήποτε κακόπιστου, ουδέν στενά συντεχνιακό αίτημα θα εγείρει η εν λόγω «κινητοποίηση»...)

Οποία σύμπτωσις: Κι εγώ ακριβώς εκεί θα βρίσκομαι, στο πεζοδρόμιο! Μάταια αναμένων την έλευση ακριβοθώρητων μέσων μαζικής μεταφοράς, το δικαίωμα χρήσης των οποίων έχω γενναιόδωρα προπληρώσει από τα πενιχρά –πλέον- εισοδήματά μου... Διαπληκτιζόμενος με άλλους συν-εξαθλιωμένους για την προτεραιότητα επιβίβασης στα λιγοστά –για την περίσταση- ταξί της περιοχής, η χρήση των οποίων, υπό κανονικές συνθήκες, αποτελεί πλέον ανεπίτρεπτη πολυτέλεια... Κλαίων γοερώς για τα πεταμένα λεφτά μιας κάρτας που έγινε για μία ακόμα φορά πεδίο διαλεκτικής σύγκρουσης ανάμεσα στο «απεριόριστο» της διαδρομής και το «κλιμακούμενο» της κινητοποίησης, με αδιαφιλονίκητο θριαμβευτή το δεύτερο και θλιβερό θύμα εμένα...

Και, καθώς θα κοιτάζω αμήχανα –και με μια γελοία έκφραση ματαιότητας στο πρόσωπο- τα αυτοκίνητα που θα στρίβουν στη Συγγρού, θα συνειδητοποιώ γι’ ακόμα μια φορά τη σημασία του αρκτικόλεξου ΜΜΜ: «Μήπως Μοιάζω (με) Μ*****;» Γιατί, διαβάζοντας ανακοινώσεις σαν την παραπάνω, δεν μπορώ να εξηγήσω αλλιώς την αίσθηση του χιούμορ των υπευθύνων Τύπου της πιο σκληρής συντεχνίας της χώρας!

TO BHMA

ΤΟ ΒΗΜΑ - Ο Διογένης, η πάλη των φύλων και η Ελλάδα της κρίσης

Η κουβέντα είχε φουντώσει για τα καλά στη γυναικοπαρέα, στην προαστιακή καφετέρια. Κάποια –η μόνη που έδειχνε να ‘χει επίπεδο- διηγούνταν με ενθουσιασμό μια βόλτα στο κέντρο της Αθήνας με το λεωφορείο, που κατέληξε σε ένα ευχάριστο γεύμα και μια υπέροχη συζήτηση με τον σύντροφό της σε κάποιο ψητοπωλείο των Εξαρχείων.

Για να δεχθεί την επιτιμητική παρέμβαση της πιο «προχωρημένης» της παρέας: «Εμένα, χρυσό μου, αν κάποιος έστω και μία φορά με πήγαινε με το λεωφορείο για σουβλάκια, να μη σου πω πότε θα με ξανάβλεπε!» Εν μέσω μείζονος κρίσης, η παραπάνω φράση παύει να είναι ένα απλό αξιοπερίεργο ακαδημαϊκής σημασίας: γίνεται αληθινός σηματοδότης εθνικής ευθύνης!

Πριν λίγο καιρό, στον επίλογο του άρθρου μου «Το σύνδρομο της Τατιάνας» (http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=470392) έγραψα, χαριτολογώντας, ότι, αν είχαμε επιβάλει στους εαυτούς μας μια πιο λιτή ζωή, σήμερα ίσως και να μην παρακαλούσαμε την κυρία Μέρκελ για δανεικά! Κάποιοι αναγνώστες αντέδρασαν, καλώντας τις θέσεις μου ανεδαφικές. Δεν είχαν άδικο, στο βαθμό που δεν κατέστη σαφής η αλληγορία, την οποία έσπευσα να επισημάνω. Η παρέμβαση, όμως, ενός ιδιαίτερα καλλιεργημένου (και, δυστυχώς, ανώνυμου) αναγνώστη, με έκανε να το ξανασκεφτώ.

Σε ένα από τα ωραιότερα σχόλια που έχω διαβάσει σ’ αυτήν εδώ την εφημερίδα, μου θύμισε μια ιστορία απ’ τη ζωή του αγαπημένου μου φιλοσόφου. Το σχόλιο έγραφε: «Μια μέρα ο Διογένης έτρωγε ένα πιάτο φακές καθισμένος στο κατώφλι κάποιου σπιτιού. Δεν υπήρχε σ' όλη την Αθήνα πιο φτηνό φαγητό από ένα πιάτο φακές. Μ' άλλα λόγια, αν έτρωγες φακές, σήμαινε ότι βρισκόσουν σε κατάσταση απόλυτης ανέχειας. Πέρασε ένας απεσταλμένος του άρχοντα και του είπε: "Α, Διογένη! Αν μάθαινες να μην είσαι ανυπότακτος κι αν κολάκευες λιγάκι τον άρχοντα, δεν θα ήσουν αναγκασμένος να τρως συνέχεια φακές." Ο Διογένης σταμάτησε να τρώει, σήκωσε το βλέμμα και, κοιτάζοντας στα μάτια τον πλούσιο συνομιλητή του, αποκρίθηκε : "Α, φουκαρά αδερφέ μου! Αν μάθαινες να τρως λίγες φακές, δεν θα ήσουν αναγκασμένος να υπακούς και να κολακεύεις συνεχώς τον άρχοντα!" Ορθώς, λοιπόν, για Μέρκελ!»

Αναζητώντας τον σύγχρονο πραγματισμό μέσα στην αρχαία παραβολή, αναρωτιέμαι τώρα πόσο από το φιλοσοφικό DNA του φημισμένου προγόνου μας κουβαλάμε εμείς οι νεοέλληνες. Υπάρχει, άραγε, μια ξεχωριστή «γωνίτσα Διογένη» μες στην ψυχή του Έλληνα, που θα μπορούσε να τον είχε κάνει –όταν ήταν ακόμα καιρός, κι όσο υπήρχε ακόμα ευκαιρία- να ανταλλάξει λίγες από τις μεταπολιτευτικές πολυτέλειες στις οποίες βαθμιαία εθίστηκε, με λίγη περισσότερη εθνική αξιοπρέπεια; Εδώ, όμως, υπεισέρχεται ένα βαθύτερο ερώτημα: Αναζητώντας τις αιτίες αυτής της κρίσης –στο βαθμό που οι ευθύνες γι’ αυτήν μπορούν να αποδοθούν σ’ εμάς τους ίδιους- πόσο δόκιμο είναι να θεωρούμε την έννοια «Έλληνας» ως ενιαία και αδιαίρετη; Θα υπήρχε, μήπως, κάποια λογική βάση σε μια απόπειρα επιμερισμού των ευθυνών χωριστά στον Έλληνα και την Ελληνίδα;

Το ερώτημα που τίθεται εδώ –όχι χωρίς τον κίνδυνο μομφής για δήθεν υποκρυπτόμενο σεξισμό- είναι πολύ συγκεκριμένο: μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια που βαθμιαία οδήγησαν στην τελική κατάρρευση της χώρας, πόσο επέτρεψε η γυναίκα στον άντρα ν’ ανακαλύψει και να αναπτύξει τα (όποια) χαρακτηριστικά Διογένη έφερε μέσα του; Ή, για να κάνω το ερώτημα πιο δραματικό, πόσο εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να του το επιτρέπει; Ξεκινώ την απάντηση με ένα ακόμα ερώτημα, τούτη τη φορά ρητορικό:

Μια εφιαλτική παρενέργεια της κρίσης είναι η κατακόρυφη αύξηση των αυτοκτονιών. Γνωρίζει κανείς τον επιμερισμό της αύξησης αυτής στα δύο φύλα; Η απάντηση είναι, νομίζω, αυταπόδεικτη: ο άντρας ήταν –και εξακολουθεί να είναι- αυτός που πλήρωσε και πληρώνει με τη ζωή του την κρίση! (Προσοχή: δεν εννοώ ότι η γυναίκα δεν υπέστη τις συνέπειές της, αλλά πως το ακραίο υπαρξιακό τίμημα το κατέβαλε ο άντρας.) Γιατί η κρίση αυτή βρήκε τον άντρα τόσο πιο ευάλωτο συναισθηματικά σε σχέση με τη γυναίκα;

Εδώ θα δικαιώσω τον Αύγουστο Στρίντμπεργκ: στην «πάλη των φύλων», ο άντρας είναι ο συντριπτικά πιο αδύναμος από τους «εμπολέμους». Για την ακρίβεια, είναι ο αδιαφιλονίκητος loser! Γιατί, η σχέση των δύο φύλων είναι μια αδυσώπητη, μονόπλευρη επικυρωτική διαδικασία όπου, σχεδόν κατά κανόνα, εκείνος πασχίζει αδιάκοπα να αποδείξει ότι είναι άξιος για εκείνη! Και ο πήχης της «αξιοσύνης» ολοένα ανεβαίνει από το ισχυρό μέρος, δίνοντας στη σχέση διαστάσεις υπαρξιακής αγωνίας για το ανίσχυρο...

Τι καθορίζει το ύψος του πήχη; Μήπως η ευφυΐα και η πνευματικότητα; Η καλλιέργεια και η ευαισθησία; Ο χαρακτήρας και η πίστη σε αρχές; Φευ! Ο πήχης είναι φτιαγμένος από τα πιο ευτελή υλικά: ματαιοδοξία, επιδειξιομανία, φτηνή μαγκιά, υπερκαταναλωτισμό... Και η ανάγκη υπερπήδησής του οδηγεί σε αδιάκοπο ανταγωνισμό, απ’ όπου εκείνος πρέπει καθημερινά να αποδεικνύεται στα μάτια της αξιότερος από τους άλλους. Και αξιότερος σημαίνει, κατ’ ουσίαν, πάροχος καλοζωίας. Σε αντίθετη περίπτωση, του επικολλάται ελαφρά τη καρδία η ετικέτα του «αποτυχημένου»... Για κάποιους, η ντροπή μιας ήττας σ’ αυτή τη μάχη ξεπλένεται μόνο με θάνατο – τον δικό τους θάνατο!

Ελάχιστες από τις σημερινές γυναίκες θα ερωτεύονταν τον λιτό και φιλοσοφημένο «Διογένη». Μάλλον λατρεύουν τον κενόδοξο και σπάταλο «Νάρκισσο», κι ας εκτοξεύουν κάθε τόσο μύδρους κατά του ανδρικού αυτού προτύπου! Όμως, η ναρκισσιστική αυτοεικόνα δεν επιβιώνει χωρίς την επικύρωσή της από την ίδια τη γυναίκα. Κι αυτή ακριβώς η ανταμοιβή είναι το δόλωμα που κάνει τον μέσο άντρα να υποτάσσεται στην αυθαιρεσία του σατανικού παιχνιδιού με τον πήχη. Γιατί, δεν αντέχει ποτέ να περάσει από κάτω...

Και –τι ειρωνεία!- το τελειωτικό χτύπημα στην περηφάνια και την αξιοπρέπειά του μετά την αναπόφευκτη καταστροφή –προϊόν, σε μεγάλο βαθμό, και της δικής του αφροσύνης- έρχεται να το δώσει και πάλι μια γυναίκα. Τούτη τη φορά το παιχνίδι είναι εξαρχής χαμένο: πρόκειται για την πιο ισχυρή γυναίκα του πλανήτη! Και μόνο κάποιος που αψήφησε τον ίδιο τον Αλέξανδρο θα μπορούσε να την αντιμετωπίσει. Αλλά, μην τον ψάχνετε: ο Διογένης δεν ζει πια εδώ. Πήρε το φανάρι του και κίνησε γι’ άλλες πολιτείες. Εξάλλου, δεν θα ‘χε πια τίποτα να φωτίζει...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Αυτοκαταστροφικοί εγωκεντρισμοί

Πριν κάπου δέκα χρόνια, η ποδοσφαιρική ΑΕΚ αναστατώθηκε από μια ακραία συμπεριφορά μιας οργάνωσης φανατικών οπαδών της. Οι εν λόγω οπαδοί αντιδρούσαν βίαια στην παρουσία στον πάγκο της ομάδας ενός προπονητή που στο παρελθόν την είχε οδηγήσει στην κατάκτηση πρωταθλημάτων, αλλά είχε κάνει το «λάθος» να εργαστεί για ένα διάστημα σε ανταγωνιστικό σύλλογο. Οι αντιδράσεις έφταναν ως το σημείο της ευθείας και απροκάλυπτης υπονόμευσης της αγωνιστικής πορείας της ομάδας, κάθε νίκη της οποίας θα μπορούσε να πιστωθεί στον «μισητό» τεχνικό!

Χαρακτηριστικό ήταν ένα περιστατικό σε ένα δύσκολο εκτός έδρας παιχνίδι: Οι οπαδοί στρατοπέδευσαν έξω απ’ το ξενοδοχείο όπου είχε καταλύσει η ομάδα, και όλη τη νύχτα την παραμονή του αγώνα έκαναν τόσο θόρυβο ώστε να μην μπορέσουν να κλείσουν μάτι οι ποδοσφαιριστές. Περιττό να αναφέρω την έκβαση του αγώνα εκείνου... Το περιστατικό αυτό, που το είδος του δυστυχώς δεν περιορίζεται στο χώρο του ποδοσφαίρου, αποκαλύπτει μια νοσηρή πλευρά του ελληνικού χαρακτήρα: είμαστε ικανοί να καταστρέψουμε αυτό που (υποτίθεται πως) αγαπάμε, αν δεν μπορέσουμε να το φέρουμε στα μέτρα μας!

Η ίδια η καταστροφή της χώρας πέρασε μέσα από τέτοια μονοπάτια αρρωστημένου εγωκεντρισμού: Ποιος ξεχνάει, για παράδειγμα, την εγκληματική συμπεριφορά κάποιων συντεχνιών που παρέλυαν την παραπαίουσα εθνική οικονομία προκειμένου να μη θιχτεί μια τρίχα από τα σκανδαλώδη προνόμιά τους; Ποιος ξεχνάει πως αυτές τις δράσεις συχνά υποδαύλιζαν αντιπολιτευτικοί καιροσκοπισμοί πολιτικών φορέων που φιλοδοξούσαν να ανακτήσουν την εξουσία φθείροντας τον κυβερνώντα αντίπαλο; Ποιος αγνοεί ότι ακόμα και σήμερα υπάρχουν κοινοβουλευτικές δυνάμεις που οραματίζονται μια πιθανή οικονομική καταστροφή του τόπου, θεωρώντας την κάτι σαν «αναγκαίο κακό» για το ξεκίνημα μιας «λαϊκής επανάστασης»;

Εκτός από την εθνική οικονομία, όμως, και ο φυσικός πλούτος της χώρας έχει πέσει θύμα ποικιλόμορφων εγωκεντρισμών. Αποτελούν ιστορική παράδοση πολλών δεκαετιών οι καταστροφές δασικών εκτάσεων από τις καλοκαιρινές πυρκαγιές. Η λαϊκή φαντασία αναζητούσε πάντα τους υπαίτιους σε πράκτορες και κατασκόπους γειτονικών χωρών, ή απλά σε ψυχοπαθείς συμπολίτες. Ενίοτε δικαιωνόταν.

Όμως, μια πιο ρεαλιστική εκτίμηση των πραγμάτων δείχνει κατά κύριο λόγο στην κατεύθυνση οργανωμένων οικονομικών συμφερόντων, καθώς και εγκληματικής αμέλειας. Υπήρξαν, μάλιστα, κατά καιρούς ακόμα και υπόνοιες πως, πίσω από κάποιες πυρκαγιές κρύβονταν επαγγελματικές σκοπιμότητες που σχετίζονταν με τους ίδιους τους κρατικούς μηχανισμούς δασοπυρόσβεσης...

Εστίες αποσυνθετικού εγωκεντρισμού υπάρχουν παντού μέσα στις υπηρεσίες του κράτους. Το παρακάτω περιστατικό είναι απολύτως αυθεντικό: Πριν λίγα χρόνια βρέθηκα σε εφορία των βορείων προαστίων για κληρονομική υπόθεση. Χρειάστηκε μια απλή θεώρηση ενός εγγράφου, για την οποία απ’ το γραφείο που βρισκόμουν με παρέπεμψαν σε κάποιο άλλο γραφείο. Πηγαίνοντας εκεί, προσέκρουσα σε μια δύσθυμη και κακότροπη προϊσταμένη η οποία, για μια απλή υπογραφή, ζήτησε να προσκομίσω έναν αριθμό πρόσθετων –και εμφανώς αχρείαστων- δικαιολογητικών που δεν διέθετα, και των οποίων η έκδοση ήταν χρονοβόρα και θα είχε ως αποτέλεσμα να χάσω σημαντικές προθεσμίες.

Επέστρεψα σε κατάσταση απόγνωσης στο πρώτο γραφείο, όπου μου εξήγησαν ότι η συμπεριφορά της προϊσταμένης προς τους πολίτες ήταν πράξη εκδίκησης κι εκβιασμού προς την υπηρεσία, λόγω του ότι είχαν αποσπάσει απ’ το γραφείο της μια νεοδιορισμένη υπάλληλο και την είχαν τοποθετήσει σε κάποιο άλλο γραφείο! Τελικά, το θέμα μου τακτοποιήθηκε εύκολα με την ευγενή παρέμβαση άλλων αρμοδίων, παρακάμπτοντας έτσι τον κυνικό αμοραλισμό της γραφειοκρατίας...

Από τα λίγα αλλά χαρακτηριστικά παραδείγματα, αναδύεται η εικόνα του εγωκεντρικού νεοέλληνα που θα θυσίαζε ελαφρά τη καρδία κάθε τι που θα ‘πρεπε να αποτελεί μη διαπραγματεύσιμη αρχή κι αξία, προκειμένου να το προσαρμόσει στα δικά του μέτρα. Κι όπως καίει τα ξερά χόρτα στο χωράφι του τη στιγμή που οι άνεμοι λυσσομανούν, επειδή έτσι τον βολεύει, με την ίδια ευκολία ρίχνει στην πυρά την εθνική οικονομία όταν θεωρεί πως εκείνος δεν είναι ευνοούμενός της!

Βέβαια, όταν ανοίγει κανείς τρύπα στη βάρκα που είναι κι αυτός επιβάτης, στην ουσία προδιαγράφει και τη δική του μοίρα. Σαν φίλαθλος της υπό εξαφάνιση ΑΕΚ το γνωρίζω –δυστυχώς- καλά...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Ποιοι πληρώνουν την κρίση...

Την χιλιοειπωμένη φράση τη διάβασα ξανά σε πρόσφατο άρθρο αυτής της εφημερίδας (με το οποίο, κατά τα άλλα, συμφωνώ): «Το κόστος της κρίσης καλείται να πληρώσει ο ιδιωτικός τομέας.» Επειδή η αέναη επανάληψη είναι δυνατόν, εκτός από την επιθυμητή εμπέδωση, να οδηγήσει και σε αναθεωρητισμό, σκέφτηκα να βάλουμε για λίγο τη φράση στο μικροσκόπιο και να εξετάσουμε κάποιες λεπτές –και όχι τόσο ξεκάθαρες- υφές της...

Πρώτα απ’ όλα, η συνήθης ομογενοποίηση του όρου «ιδιωτικός τομέας» δείχνει να παραβλέπει μια σημαντική εννοιολογική διαστρωμάτωσή του. Στην πραγματικότητα, τα μεγάλα θύματα –και οι αληθινές τραγωδίες- αυτής της κρίσης είναι οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, που βίωσαν και εξακολουθούν να βιώνουν (άγνωστο για πόσο ακόμα) τον εφιάλτη της απώλειας –ή, έστω, της ακραίας ανασφάλειας- της εργασίας.

Γνωρίζω περίπτωση (και σίγουρα δεν είναι μοναδική) μεσόκοπου ζευγαριού που έχασαν ταυτόχρονα τη δουλειά τους λόγω περικοπών στις ιδιωτικές επιχειρήσεις όπου για χρόνια εργάζονταν. Κι η μόνη λύση για να επιβιώσουν και να συντηρήσουν την οικογένειά τους, ήταν ο ξενιτεμός...

Από την άλλη, εκτός από τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα, υπάρχουν και τα αφεντικά (και δεν αναφέρομαι εδώ στους μεροκαματιάρηδες μικρομεσαίους επιχειρηματίες...). Για να είμαι ειλικρινής, ελάχιστους μπον-βιβέρ αλλοτινών χαρισάμενων εποχών είδα να υποφέρουν σημαντικά λόγω της κρίσης, ή έστω να την αισθάνονται έντονα. Εύγε τους αν τα καταφέρνουν, και ουδεμία μομφή παρεμφαίνει το σχόλιό μου, το οποίο στοχεύει αποκλειστικά και μόνο στην καταγραφή της πραγματικότητας και ουδόλως στην ηθική αξιολόγησή της!

Πάμε τώρα σε ένα δεύτερο επίπεδο ασάφειας της υπό εξέταση φράσης: Τι ακριβώς σημαίνει το ρήμα «πληρώνω» σε σχέση με την κρίση; Αν η χρήση του ρήματος είναι μεταφορική και δεν αφορά απόλυτα οικονομικά μεγέθη, το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσον ο ιδιωτικός τομέας είναι αυτός που κατ’ αποκλειστικότητα αισθάνεται τις συνέπειες της κρίσης.

Πέραν των όσων προαναφέραμε, τα οποία μερικώς απαντούν στο ερώτημα, θα προσθέσουμε πως είναι μάλλον αφελές, και σε κάθε περίπτωση άδικο, να υποστηρίζει κανείς ότι η κρίση δεν έχει αγγίξει τους –υπέρ το δέον δυσφημισθέντες- εργαζόμενους στον δημόσιο τομέα! Οι συνεχείς περικοπές, που σε πολλές περιπτώσεις οδηγούν στα επίπεδα μισθών πείνας, έχουν φέρει πολλές οικογένειες χαμηλόμισθων εργαζομένων σε απόγνωση. Και, κάτω από τα διαμορφούμενα νέα δεδομένα, ούτε κι αυτή η εργασιακή σταθερότητα αποτελεί πλέον μη-διαπραγματεύσιμη πραγματικότητα...

Αν, τώρα, το ρήμα «πληρώνω» χρησιμοποιείται κατά κυριολεξία (με την έννοια της πραγματικής οικονομικής θυσίας) λέγοντας ότι «ο ιδιωτικός τομέας καλείται να πληρώσει το κόστος της κρίσης», τότε πρόκειται για θέση που εντάσσεται στη σφαίρα του σουρεαλισμού! Ποιος ιδιωτικός τομέας; Από τους σχεδόν εξαθλιωμένους εργαζόμενους δεν θα μπορούσε κανείς, ασφαλώς, να απαιτήσει να σηκώσουν το βάρος της κρίσης. Το μεγάλο κεφάλαιο; Αυτό, με χαρακτηριστική απουσία φιλοπατρίας, φρόντισε εγκαίρως να διασώσει τον εαυτό του (και δεν χρειάζεται, νομίζω, να υπεισέλθω σε λεπτομέρειες...).

Μήπως οι ελεύθεροι επαγγελματίες είναι ανάμεσα σ’ αυτούς που πληρώνουν (κατά κυριολεξία) την κρίση, όπως ισχυρίζεται ο αρθρογράφος του «Βήματος»; Η θέση αυτή είναι τόσο διάτρητη που δεν χρήζει καν ιδιαίτερης ανάλυσης! Το όργιο της φοροδιαφυγής το βιώνει ο καθένας μας στις καθημερινές του συναλλαγές, και είναι μάλλον περιττό να αναφέρω τις πρωταρχικές πηγές του. (Αυτό, βέβαια, δεν απαλλάσσει κι εμάς τους ίδιους απ’ το δικό μας μερίδιο ευθύνης για τη συντήρηση του φαινομένου...)

Ποιοι είναι, λοιπόν, αυτοί που στ’ αλήθεια καλούνται να πληρώσουν την κρίση; Μα, οι «συνήθεις ύποπτοι»: οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι! Αλλά εξίσου κι οι άνεργοι του ιδιωτικού –προς το παρόν- τομέα, αν επεκτείνουμε το νόημα του ρήματος «πληρώνω» προσδίδοντάς του ηθική διάσταση, πέραν της οικονομικής. Θ’ αντέξουν, άραγε, το βάρος οι ώμοι των προαναφερθέντων;

Φοβάμαι πως ναι, all the way to the grave!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Εγκλήματα γνώμης...

Αποτελεί ειρωνεία της Ιστορίας ότι η Δημοκρατία επέλεξε αυτόν εδώ τον τόπο για να γεννηθεί. Ίσως να παρασύρθηκε από συγκυριακά ευνοϊκές συνθήκες που είχαν να κάνουν με ανθρωπογεωγραφικούς παράγοντες της εποχής... Το μόνο βέβαιο είναι ότι, για λόγους συμβολισμού και μόνο, το πολίτευμα θα επέλεγε κάποιους άλλους τόπους για να δει το φως της μέρας, αν γνώριζε την εκφυλιστική εξελικτική πορεία του αρχαίου εκείνου λαού του οποίου όλοι εμείς –γράφοντες και αναγιγνώσκοντες- αποτελούμε ιστορική συνέχεια...

Η πιο επιτυχημένη, ίσως, κωδικοποίηση της έννοιας του δημοκρατικού ήθους περιέχεται στη γνωστή, φοβερή φράση του φιλόσοφου François-Marie Arouet: «Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες.» Στο σύγχρονο συνονθύλευμα παρηκμασμένων και μισαλλόδοξων συνειδήσεων, θλιβερό κατάντημα αυτού που κάποτε λεγόταν –και κατ’ ευφημισμό εξακολουθεί να λέγεται- «Ελλάδα» (sic), η φράση του Βολταίρου έχει αποκτήσει ένα νέο, διαστροφικό νόημα: «Διαφωνώ με αυτό που λες, και θα αγωνιστώ μέχρι θανάτου (σου) ώστε να μην μπορείς να το λες!»

Δεν χρειάζεται, μέσα στην εξουθενωτική ζέστη του πιο δύσκολου καλοκαιριού των τελευταίων δύο αιώνων, να μπω καν στον κόπο να υπερασπιστώ τις απόψεις μου. Μια και τυχαίνει να βρίσκεστε στον ιστότοπο της κορυφαίας εφημερίδας της χώρας, δεν έχετε παρά να ρίξετε μια ματιά στους σχολιασμούς των άρθρων γνώμης (τους οποίους, υπέρμετρα δημοκρατικά φερόμενη, δημοσιεύει χωρίς ίχνος λογοκρισίας η εφημερίδα), καθώς και στις δια της φοράς του αντίχειρος αξιολογήσεις των σχολίων. Ποταμοί εμπάθειας –η οποία κάποιες φορές φτάνει ως το αλληλοεξοντωτικό μίσος- ξεχύνονται συχνά από τα σχόλια όσων διαφωνούν με τις απόψεις που εκτίθενται, πρωτοστατούντων των (σχεδόν κατά κανόνα ανώνυμων) σχολιαστών που ανήκουν ιδεολογικά στα άκρα του πολιτικού φάσματος. Και, σε μια χώρα που, εκ των πραγμάτων, διολισθαίνει επικίνδυνα στην κατάσταση της κοινωνικής διχοτόμησης και της απόλυτης ιδεολογικής πόλωσης, τα άκρα, φοβάμαι, αποτελούν το μόνο ορατό πολιτικό της μέλλον...

Θα αποφύγω να αναλύσω εδώ διεξοδικά τις αντιδημοκρατικές συμπεριφορές όσων εκπροσωπούν ιδιαίτερες σχολές σκέψης (θα μπορούσα να αναφερθώ, π.χ., στις υπερβολές κάποιων που φανατικά υπερασπίζονται ή αντιμάχονται την ιδέα μιας άνευ όρων και προϋποθέσεων μετανάστευσης, ή στη σχεδόν «ρατσιστική» εμπάθεια ακραίων νεοφιλελεύθερων κύκλων εναντίον όλων, ανεξαιρέτως, των δημοσίων λειτουργών και όσων τολμούν να εκφέρουν άποψη προς υπεράσπιση της υπόληψής τους). Θα πω μόνο ότι, σε μια χώρα που θρήνησε (τρόπος του λέγειν...) νεκρούς επειδή κάποιοι είχαν διαφορετική άποψη πάνω στο δικαίωμα της εργασίας εν μέσω περιρρέουσας επαναστατικής εξαλλοσύνης, οποιαδήποτε συζήτηση περί «δημοκρατικού ήθους» καταντά κωμική. Το ίδιο κωμική όπως στη χώρα όπου ο παροξυσμός λαϊκίστικης χαιρεκακίας οδήγησε σε δημόσιες τοποθετήσεις του τύπου: «πετάξτε τους όλους στο δρόμο, (μόνο και μόνο για) να δουν κι αυτοί τη γλύκα της ανεργίας»! (Και, από τους δηλούντες δεν εξαιρούνται, δυστυχώς, πεπαιδευμένοι με διδακτορικά...)

Ας κάνουμε, λοιπόν, βαθιά υπόκλιση στο σκιάχτρο του πολιτεύματος που κάποτε ανακαλύψαμε, κι ας το αποχαιρετήσουμε για πάντα από την εθνική μας συνείδηση. Ας το διατηρήσουμε μόνο ως θεσμική καρικατούρα που δικαιώνει την ύπαρξή της μια φορά στα τέσσερα χρόνια, για λίγες μέρες, ίσα για να τηρείται το έθιμο. Γιατί, είμαστε μια κοινωνία πολιτών που διεκδικούν όλα τα προνόμια της δημοκρατίας, τη στιγμή που αρνούνται το δημοκρατικά κατοχυρωμένο δικαίωμα ύπαρξης στην άλλη άποψη. Και, ως γνωστόν, με χαλασμένα τούβλα δεν χτίζεις ποτέ γερά σπίτια... Όπως δεν χτίζεις και δημοκρατικές κοινωνίες με χαλασμένες πολιτικές συνειδήσεις!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Το «σύνδρομο της Τατιάνας» (κι αν το ‘χαμε...)

Ομολογώ πως δεν μου ‘χε ξανατύχει, κι ούτε που μου ‘τυχε ξανά από τότε! Το θυμάμαι όμως όλο και πιο πολύ τελευταία, καθώς φιλοσοφώ πάνω στις βαθύτερες αιτίες του εθνικού μας ναυαγίου... Η Τατιάνα ήταν αλλοδαπή φοιτήτριά μου, από το Καμερούν. Ιδιαίτερα ευφυής και, πάνω απ’ όλα, εργατική και μεθοδική όσο λίγοι στο τμήμα της. Σαν δευτεροετής, παρακολουθούσε το μάθημα του θεωρητικού ηλεκτρομαγνητισμού που διδάσκω.

Κάποια φορά, μπήκα στην τάξη κρατώντας βαθμολογημένα διαγωνίσματα, τα οποία επέστρεψα στους μαθητές μου ζητώντας τους να σχολιάσουν την αξιολόγησή μου. Πρόσεξα την αγριεμένη έκφραση στο πρόσωπο της Τατιάνας καθώς με παρακάλεσε να πλησιάσω στο θρανίο της: «Γιατί, κύριε, μου βάλατε τόσο;» Ήμουν έτοιμος να βάλω τις φωνές, καθώς ο βαθμός της ήταν κάπου 90% του άριστα! Διατήρησα, όμως, την ψυχραιμία μου: «Πιο πολύ θα θέλατε; Υπήρχαν κάποια λαθάκια...» Η απάντησή της με καθήλωσε: «Όχι, διαμαρτύρομαι γιατί μου βάλατε πιο πολύ απ’ ό,τι άξιζα! Αυτή τη φορά δεν είχα διαβάσει όσο έπρεπε...» Είδα κι έπαθα να την πείσω ότι ο βαθμός της ήταν αντικειμενικός κι απόλυτα δίκαιος!

Καθώς φέρνω το παλιό εκείνο περιστατικό στο μυαλό μου, σκέφτομαι με μια δόση μελαγχολίας: Αχ, και να ‘μασταν δέκα εκατομμύρια «Τατιάνες»! Να ‘λεγε ο καθένας μας: «δεν πειράζει, μου φτάνουν τόσα!», τις εποχές της αθωότητάς μας, τότε που ακόμα οι αγελάδες έμοιαζαν παχιές κι αστείρευτες... Να ‘χαμε λίγο περισσότερο ήθος και μια σταλιά λιγότερη απληστία... Να ‘μασταν πρώτα συνάνθρωποι και μετά ανταγωνιστές... Να βάζαμε τη δημοκρατία λίγο ψηλότερα απ’ τη συντεχνία... Να βολευόμασταν με το παλιό αμάξι τη στιγμή που ο γείτονας δεν είχε ούτε για το λεωφορείο... Κι αν τον συναντούσαμε πρωί-πρωί στο δρόμο, μ’ αυτό το παλιό αμάξι να τον πετούσαμε ως τη δουλειά... Και να ‘ταν αυτός ο λόγος που θα ‘δινε σ’ αυτό την πρέπουσα χρηστική αξία, μακριά από κενόδοξες ανάγκες επίδειξης σε «φίλους» κι επιβεβαίωσης από ρηχές και ξιπασμένες «συντρόφους»...

Ένας τέτοιος λαός, λοιπόν, σήμερα θα μπορούσε ακόμα και να βγάζει αναιδώς τη γλώσσα του στην κυρία Μέρκελ: «Άντε στο καλό σου, κυρά μου! Ποιος σου ‘πε πως έχουμε ανάγκη από δανεικά;»

ΤΟ ΒΗΜΑ