Η κβαντική θεωρία του πανικού!

ΛΙΓΗ ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ!

Από τα πρώτα πράγματα που εξηγούμε στους δευτεροετείς σπουδαστές μας στα πλαίσια των μαθημάτων της Κβαντικής Στατιστικής και της Κβαντικής Οπτικής στη Φυσική, είναι η διαφορά ανάμεσα στα «φερμιόνια» και τα «μποζόνια». Με πολύ απλά λόγια, τα στοιχειώδη σωματίδια της ύλης (π.χ., ηλεκτρόνια) είναι φερμιόνια, ενώ τα κβάντα της ακτινοβολίας (φωτόνια) ή, γενικότερα, των πεδίων που ευθύνονται για τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των υλικών σωματιδίων, είναι μποζόνια.

Τα φερμιόνια έχουν την τάση να είναι «μοναχικά»: δύο όμοια φερμιόνια, σε ίδιες ακριβώς κβαντικές καταστάσεις (ίδια ενέργεια, στροφορμή, κλπ.) απαγορεύεται να βρίσκονται στο ίδιο κβαντικό σύστημα (άτομο, μόριο, κλπ.). Αντίθετα, τα μποζόνια είναι πολύ «κοινωνικά»: τους αρέσει να συναθροίζονται σε ομάδες όμοιων σωματίων με ίδιες κβαντικές ιδιότητες. Και μάλιστα, όσο πιο πολλά μαζεύονται, τόσο πιο πολλά «θέλουν» να μπουν στην παρέα! Τα παραπάνω δεν είναι τυχαίες επιλογές της Φύσης: Αν τα ηλεκτρόνια, π.χ., ήταν μποζόνια, δεν θα υπήρχε η δομή του ατόμου όπως την ξέρουμε, και ολόκληρος ο κόσμος θα ήταν μια εξαιρετικά συμπυκνωμένη «νεκρή» μάζα. Από την άλλη, αν τα φωτόνια ήταν φερμιόνια, δεν θα έφταναν ποτέ στη Γη οι ηλιακές ακτίνες που μεταφέρουν το φως και τη ζέστη που είναι απαραίτητα για τη ζωή.

Θέλοντας να εξηγήσω στους μαθητές μου τη συμπεριφορά των μποζονίων, τους προτείνω το εξής απλό πείραμα: Ας σταθεί κάποιος κάτω από μια πολυκατοικία, κοιτάζοντας επίμονα και δείχνοντας προς την κατεύθυνση οποιασδήποτε μπαλκονόπορτας. Σε λίγο, όταν κάποιος κοντοσταθεί να ρωτήσει τι συμβαίνει, η απάντηση να είναι, αόριστα, πως κάποιος ακούστηκε να φωνάζει «βοήθεια». Περνώντας κάποιος άλλος και βλέποντας δύο να κοιτούν επίμονα προς την πολυκατοικία, σίγουρα θα σταθεί κι αυτός να δει τι συμβαίνει. Ο επόμενος, που θα δει τρεις μαζεμένους, θα είναι ακόμα πιο περίεργος να μάθει, και όσο μεγαλώνει ο αριθμός των συναθροισμένων, τόσο θα μεγαλώνει και η περιέργεια των νέων περαστικών. Με άλλα λόγια, όσο μεγαλύτερο γίνεται το πλήθος, τόσο αυξάνει και η τάση να μεγαλώσει ακόμα περισσότερο! Με αυτό το μηχανισμό συναθροίζονται και τα φωτόνια για να δημιουργήσουν μια πανίσχυρη ακτίνα λέιζερ.

Η «ΜΠΟΖΟΝΙΚΗ» ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΠΑΝΙΚΟΥ...

Με ανάλογο τρόπο διαδίδεται κι ο πανικός σε μια κοινωνία που βρίσκεται υπό το κράτος του φόβου για κάποιο επικείμενο δεινό (μια απειλητική επιδημία, μια οικονομική κατάρρευση, κλπ.). Αρκεί κάποιος να κάνει την αρχή λέγοντας, π.χ., «Ο κουμπάρος μου μού είπε ότι στο νοσοκομείο που δουλεύει άκουσε πως άδειασαν εσπευσμένα εκατόν πενήντα κρεβάτια για να τα έχουν έτοιμα για την τάδε επιδημία που έρχεται όπου να ‘ναι και στην Ελλάδα». Ή, «Η Μαρία, που γνωρίζει καλά την ιδιαιτέρα γραμματέα του τάδε υπουργού, μου είπε εμπιστευτικά και με απόλυτη σιγουριά πως την άλλη Δευτέρα οι τράπεζες δεν θα ανοίξουν γιατί την Κυριακή το βράδυ θα ανακοινωθεί αιφνιδιαστικά η χρεοκοπία»! Δεν χρειάζεται να εξηγήσω πόσο εύκολα τέτοιες αρχικά περιορισμένης κλίμακας διαδόσεις μπορούν να αποκτήσουν εκρηκτικές διαστάσεις οδηγώντας σε κοινωνικό πανικό, με αποτέλεσμα να αδειάσουν τα φαρμακεία από εμβόλια ή οι τράπεζες από ρευστό. Και τράπεζες χωρίς ρευστό σημαίνουν, πλέον, πραγματική χρεοκοπία! Έτσι, μια επιπόλαιη διάδοση μπορεί να γίνει, τελικά, αυτοεκπληρούμενη προφητεία με ανυπολόγιστες κοινωνικές συνέπειες.

Αν όμως ένα «λέιζερ πανικού» είναι δυνατό να ξεκινήσει από τις άκριτες κουβέντες ενός αδαούς, πόσο μάλλον θα μπορούσε αυτό να συμβεί από το περισπούδαστο άρθρο ενός «έγκριτου» πολιτικού αναλυτή! Τίτλοι όπως «Ευτυχώς επτωχεύσαμεν!», και φράσεις του τύπου «Θα έχουμε, λοιπόν, και Μνημόνιο (...) και Μεσοπρόθεσμο και Χρεοκοπία» (προσέξτε την βεβαιότητα που αποπνέει το «Θα»!), εκτός από το να αποκαλύπτουν κομματικές εμπάθειες (μικρό το κακό), συμβάλλουν στη διαμόρφωση ακόμα μεγαλύτερου κλίματος σύγχυσης και αβεβαιότητας σε έναν κόσμο που βρίσκεται στα όρια της μαζικής υστερίας και της ολοκληρωτικής ψυχικής κατάρρευσης, έναν κόσμο όπου κι ένα απειροελάχιστο ακόμα φύσημα αέρα απαισιοδοξίας είναι ικανό να τον κάνει να απολέσει και τα τελευταία εναπομείναντα ψήγματα ψυχραιμίας κι αυτοσυγκράτησης...

ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ, Ή ΕΘΝΙΚΗ ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΗ;

Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα υπήρξαν ανέκαθεν (ή τουλάχιστον, από τη μεταπολίτευση και μετά) κατώτερες των εθνικών περιστάσεων. Αντί να στοχεύουν στην επίλυση των προβλημάτων της χώρας, επιδίδονταν κατά κανόνα σε έναν πόλεμο φθοράς (war of attrition, για να θυμηθούμε και τα χαρακώματα!) του βασικού πολιτικού αντιπάλου. Η πολιτική φθορά, όμως, είναι θεμιτή στο βαθμό που αφενός σέβεται τους κανόνες του «ευ αγωνίζεσθαι», και αφετέρου δεν συνεπάγεται και εθνική φθορά. Το να διαδίδεις συκοφαντίες κατά ενός πολιτικού αντιπάλου είναι ηθικά απαράδεκτο, υπάρχουν όμως μηχανισμοί που αποκαθιστούν τις αδικίες και αποδίδουν δικαιοσύνη. Το να ενσπείρεις, όμως, τον πανικό σε έναν ολόκληρο λαό προσδοκώντας να τον ωθήσεις γρηγορότερα στο γκρεμό, απ’ όπου ευελπιστείς ότι θα κληθείς να τον σώσεις, είναι πράξη εθνικής μειοδοσίας. Άντε, στην καλλίτερη περίπτωση, επίδειξη επικίνδυνου κομματικού καιροσκοπισμού και πολιτικής επιπολαιότητας!

Αλλά και η ίδια η εξουσία καλλιεργεί, για τους δικούς της σκοπούς, το αίσθημα φόβου και ανασφάλειας. Γνωρίζει καλά ότι ένας τρομαγμένος πολίτης είναι κι ένας ευκολότερα χειραγωγούμενος πολίτης. Όμως ο τρόμος, αν εξελιχθεί σε πανικό, δεν είναι πια εύκολο να ελεγχθεί! Γι’ αυτό καλό θα ήταν οι μαθητευόμενοι μάγοι ένθεν και ένθεν της γραμμής που χωρίζει τους ασκούντες την εξουσία απ’ αυτούς που είναι επιφορτισμένοι με τον θεσμικό ρόλο του ελέγχου της, να διαβάσουν κανένα εκλαϊκευμένο, έστω, σύγγραμμα Κβαντικής Φυσικής. Ιδιαίτερα, ας προσέξουν την ασυγκράτητη τάση των μποζονίων να συνενώνονται όταν έχουν κοινά χαρακτηριστικά, όπως ενώνονται όμοια φωτόνια για να δημιουργήσουν μια πανίσχυρη ακτίνα λέιζερ. Στην κοινωνία μας σήμερα, τέτοια οικουμενικά χαρακτηριστικά είναι η ανασφάλεια, ο φόβος για το αύριο, η αμφισβήτηση κατεστημένων αξιών, η αγανάκτηση... Τίποτα όμως δεν συγκρίνεται με τον καταστροφικό κατακλυσμό που μπορεί να προκαλέσει ένας συντονισμένος πανικός. Ας το έχουν αυτό υπόψη οι απρόσεκτα συνεντευξιαζόμενοι και ελαφρά τη καρδία δολοφονούντες την Ελληνική γλώσσα πρωθυπουργοί, αλλά και τα ακρίτως καταστροφολογούντα διανοούμενα «παπαγαλάκια» των πολιτικών αρχηγών της αντίπερα όχθης του μείζονος πολιτικού φάσματος...