Τα άρθρα μου για τον φιλόσοφο Δημήτρη Λιαντίνη, από το «καταραμένο» εκείνο αρχικό στο «Βήμα» [1] ως το ποιητικό και συμβολικό [2] και το εξομολογητικό [3] στην «Αιχμή», κι ως τα πιο πρόσφατα - κατά βάση καθαρά ακαδημαϊκά - επίσης στην «Αιχμή» [4,5], μου εξασφάλισαν πολύ περισσότερους εχθρούς απ’ ό,τι φίλους. Και η εχθρότητα αυτή δεν εκφράστηκε πάντα με όρους ευπρέπειας και σεβασμού στην αντίθετη άποψη, αλλά συχνά διολίσθησε σε προσωπικές επιθέσεις στα όρια των ύβρεων...
Έτσι, ήταν μεγάλη χαρά για μένα όταν έλαβα πρόσφατα ένα mail από τον Μάκη (δεν γνωρίζω άλλα στοιχεία του), έναν αναγνώστη του Aixmi.gr και, παράλληλα, έναν μελετητή του Λιαντίνη. Η αγάπη του αναγνώστη για τον φιλόσοφο, απόλυτα φανερή στο κείμενό του, δεν τον παρασύρει στις μικρότητες που με είχαν συνηθίσει όσοι κατά καιρούς διαφώνησαν μαζί μου (εξαιρώ τη φίλη Ελένη Αθανασούλη, αλλά αυτή αποτελεί μοναδικότητα). Και οι διαφωνίες κι ενστάσεις του Μάκη ήταν για μένα τροφή για σκέψη. Γιατί όχι, ίσως κι αναθεώρηση...
Το κείμενο του mail είναι ιδιαίτερα αξιόλογο, και θεωρώ χρήσιμο να το μοιραστώ με τους αναγνώστες:
--------------------------------------------------
Κύριε Παπαχρήστου,
Θέλω να γνωρίζετε ότι για την «επιστροφή» μου στον καθηγητή Λιαντίνη, με την έννοια της δεύτερης ανάγνωσης, αφορμή και αιτία ήσασταν εσείς, όταν υπέπεσε στην αντίληψή μου η διαμάχη σας με τους «ορκισμένους μαθητές» του. Τους οποίους δεν γνωρίζω πέρα από τα γραπτά τους αυτά, με τις όποιες ερμηνείες δίνουν για το έργο και τις ημέρες του «δασκάλου τους». Νομίζω ότι αυτή η συμπεριφορά τους απέναντί σας – και δεν είστε μόνον εσείς (γιατί έχουν και εμφύλιες διαμάχες…) – προσβάλλει αυτούς τους ίδιους, που μάλλον δεν καταλαβαίνουν ότι η «υπεράσπιση» του δασκάλου δεν αγιάζει όλα τα μέσα αλλά μάλλον βεβηλώνει και ευτελίζει την ανάμνηση του καθηγητή Λιαντίνη. Φυσικά, δεν θα παραλείψω να τους αναγνωρίσω τις καλές προθέσεις (όπως τουλάχιστον θέλω να πιστεύω). Η συμβολή τους, όμως, στη φήμη του δασκάλου τους ίσως έχει τα αντίθετα αποτελέσματα 18 χρόνια μετά…
Έρχομαι τώρα στις διαφωνίες μου πάνω στις δικές σας σκέψεις. Δεν νομίζω ότι επιμέρους απαντήσεις θα βοηθήσουν, μάλλον θα μας αποπροσανατολίσουν από το σημαντικό, που πιστεύω είναι το έργο του και όχι μόνο ο θάνατός του. Θα αναφερθώ μόνο σε αυτό: «Είναι δυνατόν να είναι ο σκοπός της ζωής (μας) η μελέτη του θανάτου (μας);»
http://www.aixmi.gr/index.php/skepseis-pano-se-mia-dialexi-tou-dimitri-liantini/
Νομίζω ότι η γέννησή μας, ο έρωτας και ο θάνατός μας, είναι οι τρεις κορυφαίες στιγμές της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο θάνατος και ο έρωτας (με όλες τις έννοιες που δίνουμε στη λέξη) είναι, όμως, οι δύο σημαντικότερες στιγμές του βίου μας, γιατί αυτές τις βιώνουμε συνειδητά, ενώ τη στιγμή της γέννησής μας δεν έχουμε τη συνειδητότητά μας ανεπτυγμένη σε βαθμό κατανόησης. Είναι οι στιγμές που πολύ εύστοχα παραλληλίζει ο Λιαντίνης με το κρίσιμο εκείνο σημείο ισορροπίας που περιγράφει η αρχή της απροσδιοριστίας (που εσείς κατανοείτε πολύ καλύτερα), το απειροστιγμιαίο εκείνο «ακριβώς» που ενώνει και χωρίζει το «πριν» απ’ το «μετά» και που θυμίζει την κορύφωση της ερωτικής πράξης (κορυφή πανύψηλου βουνού για τον άντρα, κορυφογραμμών πέρασμα για τη γυναίκα). Άλλες ανάλογες, αλλά όχι ίσης αξίας, είναι οι στιγμές των μεγάλων αποφάσεων που παίρνουμε στη ζωή μας κάθε φορά που καλούμαστε να περάσουμε ο καθένας τον δικό του Ρουβίκωνα (αν τον δούμε και σταθούμε μπροστά του).
Το φιλοσοφικό ερώτημα που έθεσε ο Λιαντίνης, είναι: Μπορεί ο άνθρωπος, όταν η φύση δεν του έχει στερήσει ελάχιστες αναγκαίες και βασικές δυνατότητες και έχει αξιωθεί να φτάσει σε ηλικία κρίσης (δηλαδή, μετά τα 23 χρόνια) να ζήσει (για το υπόλοιπο) μια γεμάτη ζωή; Να καταφέρει, δηλαδή, να δαμάσει τον εγωισμό του, τη φιλαυτία του, τη ματαιοδοξία του, να αναγνωρίσει όλες τις χαρές της ζωής (και να μην τις στερηθεί), χωρίς όμως και να εκφυλιστεί (δηλαδή κατά φύση και ισορροπία) ώστε, όταν «φύγει», να είναι πλήρης; Η απάντηση του Λιαντίνη είναι: «Ναι, μπορεί!» Αυτό, το ονομάζει μελέτη θανάτου.
Η προσέγγιση των άλλων (σπουδαίων) φιλοσόφων σε αυτό το θέμα συνήθως τελειώνει στις όποιες ψυχικές μεταθέσεις κάνουν σε μυθοπλασία, ή με παραδείγματα τρίτων σε φιλοσοφικά τους συγγράμματα, αλλά όχι με προσωπικό παράδειγμα. Στερούνται, δηλαδή, της απόδειξης. Ο Λιαντίνης προχώρησε εκεί που σταμάτησαν και σταματούν όλοι οι άλλοι μεγάλοι φιλόσοφοι. Τη φιλοσοφία του την έκανε πράξη. «Φεύγω πλήρης και υγιής», δήλωσε εκείνος. Απολύτως συνεπής, νομίζω εγώ.
Δεν άφησε χρέη, δεν ήταν απελπισμένος, δεν ήταν τρελός, δεν ήταν απογοητευμένος, δεν πήρε και άλλους μαζί του στο όνομα κάποιας πίστης ή κάποιας εκδίκησης, δεν αγνόησε τον πόνο των δικών του ανθρώπων που υπεραγαπούσε και γι’ αυτό τους προετοίμασε έτσι ώστε να τον κατανοήσουν (μιλώ για τη μητέρα του και την κόρη του). Για ματαιοδοξία, δεν το συζητώ. Ο ματαιόδοξος δεν χάνει ούτε ένα χειροκρότημα, ακόμη και από τα φτερά της μύγας ακούει χειροκροτήματα και ελπίζει μέχρι την τελευταία του ανάσα (άντε, προ-τελευταία του) στην «καταξίωση», η οποία δεν έχει ούτε οροφή ούτε τέλος.
Δεν έδωσε παράδειγμα θανάτου αλλά συνέπειας ζωής και έργου, λόγων και πράξεων. Δεν αυτοκτόνησε αλλά «νίκησε» σε μια μάχη που έδωσε αυτός, για τον εαυτό του, και δεν είναι δυνατόν να τη δώσει κανένας άλλος «μιμητής» στο μέλλον γιατί, απλούστατα, θα άλλαζε τη συνθήκη. Δηλαδή, ο επόμενος «επίδοξος» θα έχει ως επιπλέον κίνητρο να το κάνει «όπως ο Λιαντίνης». Αυτός, να είστε σίγουρος, θα πηδήξει και από μπαλκόνι με ή χωρίς κάμερες!
Μελέτη θανάτου σημαίνει ζω καλά, δεν ξοδεύω ούτε μια στιγμή από αυτό το υπέρτατο δώρο που μου χαρίστηκε. Ζω ανθρωπινά και κατά φύση. Δεν ετοιμάζω πυραμίδα να θαφτώ μέσα κάνοντας χρήση των «σκλάβων» ή «μαθητών», αγνοώντας κάθε τι άλλο «ποταπό» αφού ΕΓΩ έχω θεϊκό σκοπό!
Το έργο, λοιπόν, ενός Ανθρώπου αυτής της Συνέπειας, που δεν εξαιρεί και δεν αναβάλλει ούτε το θάνατό του, πρέπει να το προσεγγίζουμε με μεγάλο σεβασμό. Τον μεγαλύτερο ίσως.
Αυτά κατάλαβα εγώ διαβάζοντας το έργο του («Πολυχρόνιο», «Νηφομανή», «Γκέμμα», κάποια αποσπάσματα από τα «Ελληνικά» και τις όποιες ομιλίες είναι διαθέσιμες στο Διαδίκτυο). Και από εκεί, από το έργο του, πρέπει νομίζω να αρχίσετε (ο πνευματικός κόσμος) ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε και τον θάνατό του.
Εκεί μέσα, είδα έναν άνθρωπο βαθιά ηθικό. «Χριστιανομάχο» αλλά όχι «Χριστομάχο». Άθεο; Ναι, με την έννοια του μη ασπασμού κάποιου δόγματος. Ο Λιαντίνης βάζει στο κέντρο τον άνθρωπο, παρόλο που γνωρίζει ότι το σύμπαν δεν περιστρέφεται γύρω μας. Τον βάζει, όμως, για να αναμετρηθεί με τις προκλήσεις και να καταργήσει το «μάταιο», ανεβαίνοντας σε κορυφές δύσβατες αλλά που μπορεί να τις κατακτήσει, όχι για να «θεωθεί» αλλά για να «ανθρωπιστεί»!
Προσέξτε ότι χρησιμοποιεί, σε όλο του το έργο, την κατάφαση και όχι την άρνηση και την απόρριψη, ακόμη και εκεί που είναι εκ διαμέτρου αντίθετος. Πιστεύει ότι ο χριστιανισμός ήταν οπισθοδρόμηση αλλά αναγνωρίζει ως αναπόφευκτη την οπισθοδρόμηση αυτή, και νομίζω ότι έχει δίκιο και για τα δύο. Αφήσαμε περισσότερα στο Θεό, μεταθέσαμε στο Σταυρό του Χριστού τις δικές μας ευθύνες, πιστεύουμε και περιμένουμε «θαύματα» και δεν δημιουργούμε θαυμαστά έργα. Γιατί, σίγουρα, το ότι φτάσαμε να είμαστε σε απόσταση ενός κουμπιού από τον πυρηνικό όλεθρο, αυτό δεν το λες θαυμαστό έργο...
«Είναι άδικο και μεγάλο παράξενο», γράφει, «να χαρίζεται τέτοιο το δώρο της ζωής στους ανθρώπους, και οι πλείστοι να ζούνε μέσα στη ζάλη αυτού του αστείου παραλογισμού». Για ζωή μιλάει, όχι για θάνατο. Προσέξτε τη γλώσσα: Είναι ρήτορας στο λόγο του και ποιητής στα γραπτά του!
Κύριε Παπαχρήστου, πιστεύω ότι αν προσεγγίσετε το έργο του (όχι μόνο το θάνατό του) χωρίς τον – απολύτως κατανοητό και δικαιολογημένο – εκνευρισμό που μας προκαλούν οι «μαθητές» του, τότε θα μπορέσετε να μας δώσετε άλλες, πιο φωτεινές αναγνώσεις.
Αυτές περιμένω!
Με βαθύτατη εκτίμηση,
Μάκης
Υ.Γ:
Ο Λιαντίνης, κατά την άποψή μου, έχει θέση στα «εργαστήρια» ανθρώπων του πνεύματος (και όχι «πνευματικών») και σίγουρα όχι στα μεσημεριανά της τηλεόρασης ή στα sites «πιστών», «μαθητών», «πνευματικών κληρονόμων» ή απλώς «κληρονόμων», που σκίζουν τα ιμάτιά του και τα μοιράζονται. Αν τελικά το αποτέλεσμα του έργου του θα είναι να φτιάξει θρησκεία (έστω και ενός πιστού), τότε αυτός απέτυχε και εμείς τον χάσαμε!
--------------------------------------------------
Αναφορές:
[1] http://www.tovima.gr/opinions/useropinions/article/?aid=438152
[2] http://www.aixmi.gr/index.php/sti-skia-enos-epigeiou-theou/
[3] http://www.aixmi.gr/index.php/mia-prosopiki-katathesi-gia-ton-dimitr/
[4] http://www.aixmi.gr/index.php/skepseis-pano-se-mia-dialexi-tou-dimitri-liantini/
[5] http://www.aixmi.gr/index.php/poso-st-alitheia-haoromaste-se-mia-kideia/
Aixmi.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου