Νόμιμη παρακολούθηση, ή απλά νομότυπη;

Γράφει: Κώστας Παπαχρήστου

Μεγάλη σύγχυση προκάλεσε μία πρόσφατη δήλωση του πρωθυπουργού, σύμφωνα με την οποία η παρακολούθηση, από κρατικές υπηρεσίες, του κινητού τηλεφώνου ενός πρώην ευρωβουλευτή και νυν αρχηγού κόμματος της αντιπολίτευσης, ήταν «νόμιμη αλλά πολιτικά εσφαλμένη». Αν μάλιστα εκείνος (ο πρωθυπουργός) το είχε πληροφορηθεί εγκαίρως, δεν θα το είχε επιτρέψει!

Και εύλογα γεννήθηκε το ερώτημα: Είναι δυνατόν, μία ενέργεια που είναι σύμφωνη με τον νόμο (άρα, κατά μία έννοια, την απαιτεί ο ίδιος ο νόμος) να ματαιώνεται για «πολιτικούς» λόγους - ή, για να λέμε τα πράγματα με τ' όνομά τους, για λόγους αποφυγής πολιτικού κόστους; Αυτό τότε δεν καθιστά de facto παράνομη πράξη τη ματαίωση αυτή;

Με βάση τις τοποθετήσεις έγκριτων νομικών (όπως, π.χ., ο Ε. Βενιζέλος), αυτό στο οποίο θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας είναι το κατά πόσον η πράξη της παρακολούθησης ήταν όντως νόμιμη, ή απλά νομότυπη. Γιατί, η πρώτη ιδιότητα περιλαμβάνει την δεύτερη, αλλά το αντίστροφο δεν ισχύει πάντα...

Μία διαδικασία είναι νομότυπη όταν τηρούνται τα τυπικά του νόμου (όπως λέμε, υπάρχουν στα σχετικά έγγραφα όλες οι απαιτούμενες «σφραγίδες και υπογραφές»). Σε μία νόμιμη διαδικασία, όμως, εκτός από τα τυπικά (τα οποία ούτως ή άλλως οφείλουν να τηρούνται) λαμβάνεται υπόψη και ο λόγος για τον οποίο πρέπει να εφαρμοστεί ο νόμος - π.χ., για ποιον λόγο απαιτείται να αρθεί το απόρρητο μίας συνομιλίας - πράγμα που ο ίδιος ο νόμος καθορίζει ώστε να αποφεύγεται τυχόν κατάχρησή του. Και αυτό είναι που διαχωρίζει το γράμμα από το πνεύμα του νόμου.

Ας δώσω ένα παράδειγμα: Ας υποθέσουμε ότι ένας αστυνομικός, που έχει καθαρά προσωπικές διαφορές μαζί μου, καταφέρνει να αποσπάσει την απαιτούμενη εισαγγελική εντολή ώστε να εισβάλει στο σπίτι μου, να το κάνει άνω - κάτω ψάχνοντας δήθεν για κάποιο παράνομο υλικό, να με σύρει στο αστυνομικό τμήμα για ανάκριση και, λίγο πριν καταρρεύσω σωματικά και ψυχικά, να με αφήσει να γυρίσω σπίτι μου δίχως άλλες εξηγήσεις. Φυσικά, σπεύδω να καταθέσω μήνυση για την άσκοπη ταλαιπωρία που υπέστην. Ο αστυνομικός, τότε, ισχυρίζεται ότι οι ενέργειές του ήταν «νόμιμες», επιδεικνύοντας τα σχετικά έγγραφα που το «αποδεικνύουν»!

Όπως είναι προφανές, η διαδικασία που περιέγραψα δεν είναι νόμιμη, παρά το γεγονός ότι ο αστυνομικός είχε τυπικά εξασφαλίσει εκ των προτέρων την άδεια ανώτερων αρχών για να ενεργήσει με τον τρόπο που ενήργησε. Καταρχάς, με ποια κριτήρια δόθηκε εισαγγελική εντολή για έρευνα στο σπίτι μου και εν συνεχεία μεταφορά μου στο τμήμα; Είτε ο αστυνομικός παραπλάνησε τον εισαγγελέα δηλώνοντας ψευδώς ότι ήμουν ύποπτος τέλεσης παράνομων πράξεων, είτε κι ο ίδιος ο εισαγγελέας, για δικούς του προσωπικούς λόγους, ήταν στο «κόλπο» της ψυχοσωματικής εξόντωσής μου. Σε κάθε περίπτωση, αν και η όλη διαδικασία ήταν οριακά νομότυπη, παρέβλεπε την ουσία του νόμου που καθιστά μη-αποδεκτή την καταχρηστική του εφαρμογή (πρέπει να υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις παρανομίας ενός πολίτη ώστε να δοθεί η εντολή για σχετική έρευνα και/ή ανάκριση).

Για να γυρίσουμε στην πρόσφατη περίπτωση του πρώην ευρωβουλευτή και νυν αρχηγού κόμματος, η παρακολούθηση του κινητού τηλεφώνου του από κρατικές υπηρεσίες ασφαλείας ήταν μεν νομότυπη πράξη, δεν είναι όμως δεδομένο, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, ότι ήταν και νόμιμη. Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη να δοθούν οι δέουσες εξηγήσεις σε ό,τι αφορά τους λόγους εθνικής σημασίας που κατέστησαν την παρακολούθηση αυτή αναγκαία.

Τώρα, για να μην αγνοήσουμε και την πολιτική διάσταση του θέματος, ο εν λόγω αρχηγός θα πρέπει να αισθάνεται μάλλον ικανοποιημένος παρά οργισμένος για την εξέλιξη αυτή. Παρά το γεγονός ότι, τουλάχιστον ως τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, το προσωπικό του πολιτικό στίγμα παραμένει ακαθόριστο, αποκομίζει εκ των πραγμάτων σημαντικό πολιτικό όφελος μέσω της ίντριγκας. Αν και, φοβάμαι, κάποιος άλλος που τώρα φωνασκεί (σιγά μην έχανε τέτοια ευκαιρία!) είναι εκείνος που θα «κάνει ταμείο» στο τέλος της μέρας...