Τα αναπάντητα ερωτήματα της Ιθάκης

Ο θείος μου ο Νικήτας (έφυγε πριν 5 χρόνια, πλήρης ημερών) καταγόταν από τη Λευκάδα. Ως την τελευταία του στιγμή δεν έπαψε να εκφράζει την απόλυτη βεβαιότητά του πως το νησί του ήταν στ’ αλήθεια η Ομηρική Ιθάκη, και όχι αυτό που σήμερα φέρει το σχετικό όνομα. Δεν το έλεγε τυχαία: βασιζόταν σε πολύχρονες μελέτες του Γερμανού αρχαιολόγου Βίλχελμ Δαίρπφελντ (Wilhelm Dörpfeld, 1853–1940), ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στην αναζήτηση της (αληθινής) Ιθάκης.

Ο θείος Νικήτας, λοιπόν, θα είχε σοβαρές ενστάσεις για την συμβολική επιλογή τής κατά κόσμον Ιθάκης ως τόπου εκφώνησης του οιονεί πρωθυπουργικού (διάβαζε: θλιβερά μικροκομματικού) «διαγγέλματος» για το «τέλος των μνημονίων». Ενός λαϊκιστικού και βαθιά διχαστικού λόγου, απευθυνόμενου όχι προς ολόκληρο τον Ελληνικό λαό αλλά προς ένα εναπομένον σκληρό κομματικό ακροατήριο.

Είμαι βέβαιος ότι ο θείος θα είχε ενστάσεις και για το ίδιο το περιεχόμενο της ομιλίας. Καθώς, όμως, αδυνατώ εκ των πραγμάτων να εκφραστώ εκ μέρους του, θα περιοριστώ στις δικές μου σκέψεις και τα δικά μου ερωτήματα. Προς διευκόλυνση της συζήτησης, επιλέγω μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τον πρωθυπουργικό λόγο και σχολιάζω το καθένα χωριστά...

--------------------------------

1. «Τα μνημόνια της λιτότητας, της ύφεσης, και της κοινωνικής ερήμωσης, επιτέλους τελείωσαν. Η χώρα μας ανακτά το δικαίωμά της να ορίζει αυτή τις τύχες και το μέλλον της. (...) Χωρίς εξωτερικούς καταναγκασμούς. Χωρίς άλλους εκβιασμούς. Χωρίς άλλες θυσίες του λαού μας.»

– Προκύπτουν εδώ διάφορα ερωτήματα. Τα παραθέτω επιγραμματικά: (α) Ποια ακριβώς μέτρα λιτότητας έχουν ήδη αρθεί αυτομάτως, ή πρόκειται να αρθούν σύντομα, τώρα που τελείωσαν τα «μνημόνια της λιτότητας»; (β) Σε τι συνίσταται αυτή η «κοινωνική ερήμωση», και με ποιους τρόπους θα λάβει τέλος; Θα επιστρέψουν, π.χ., οι νέοι που έφυγαν ζητώντας καλύτερη τύχη σε άλλες πολιτείες; (γ) Έχουμε όντως επανακτήσει το απολύτως αυτεξούσιο ως χώρα; Γιατί, άλλα ακούω... (δ) Ώστε, η χώρα βρισκόταν ως τώρα υπό το κράτος εξωτερικών εκβιαστών; Και η κυβέρνηση της χώρας δέχθηκε να χρηματίζεται από αυτούς; Μήπως έχουμε εδώ να κάνουμε με εθνική μειοδοσία; (ε) Ποιες από τις μέχρι τώρα θυσίες του λαού μας αποτελούν οριστικά παρελθόν και δεν θα τις ξαναβρούμε μπροστά μας;

2. «Η βία και η καταστολή, έγιναν κομμάτι της καθημερινότητας. Η δημοκρατία ευτελίστηκε. Τραπεζίτες έγιναν πρωθυπουργοί και υπουργοί έγιναν τραπεζίτες. Φασιστικές συμμορίες βγήκαν από τις κρυψώνες τους μετά από 60 χρόνια.»

– Έχουμε και λέμε: (α) Η βία που είχε γίνει «κομμάτι της καθημερινότητας» προερχόταν στο μεγαλύτερο μέρος της από τους παρατρεχάμενους του πεινασμένου για εξουσία κόμματος που σήμερα κυβερνά. Όχι από τα κρατικά μέσα καταστολής (βέβαια, τίποτα δεν είναι αγγελικά πλασμένο...). Σήμερα, τη βία μονοπωλούν κάτι «φιλαράκια» του κυβερνώντος κόμματος που de facto απολαμβάνουν το ακαταδίωκτο... (β) Η δημοκρατία όντως ευτελίστηκε από την παρουσία ναζιστικού κόμματος στο Κοινοβούλιο. Ευτελίζεται όμως εξίσου από αισχρούς, χυδαίους, ύπουλους συγκερασμούς που επιχειρούν να βάλουν στο «ίδιο τσουβάλι» με τους νεο-ναζί κάποιους ανθρώπους που το μόνο αμάρτημα που έχουν να επιδείξουν είναι η (ασύμβατη με τα συμπλέγματα της Αριστεράς) ιδιότητα του τραπεζίτη! Ένας εξ αυτών, μάλιστα, υπήρξε θύμα τρομοκρατικής δολοφονικής απόπειρας, την οποία είδαν μάλλον ως πράξη «δικαιοσύνης» οι διάφοροι κυβερνητικοί «παπαγάλοι» του Διαδικτύου...

3. «Μια χώρα σε διαρκή κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Κι ένας λαός, όμως, που ποτέ δεν αποδέχτηκε τη μοίρα που του επιφύλασσαν οι ισχυροί. Και έγραψε νέες σελίδες αντίστασης. Αυτός ο λαός, πριν από τριάμισι χρόνια πήρε μια ιστορική απόφαση. Να πάρει το τιμόνι της χώρας από αυτούς που την οδήγησαν στα βράχια. Και να το δώσει σε νέους καπετάνιους.»

– Εν συντομία: (α) Αν κάποτε η χώρα βρέθηκε στ’ αλήθεια σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, τούτο συνέβη το καλοκαίρι του 2015, εξαιτίας της τυχοδιωκτικής πολιτικής ενός ναρκισσευόμενου υπουργού που κορυφώθηκε στο παρανοϊκό δημοψήφισμα και τις κλειστές τράπεζες. Κι ένας λαός, σε κατάσταση απόλυτης απόγνωσης μπροστά στο φάσμα κατοχικών συσσιτίων και ολικής εξαθλίωσης, έβλεπε πράγματι τη χώρα να οδηγείται στα βράχια. Με αίσθημα τρόμου όμοιο με εκείνο ενός επιβάτη λεωφορείου που κάποιοι τρομοκράτες ετοιμάζονται να ρίξουν στο γκρεμό... (β) Αν οι περίφημες «νέες σελίδες αντίστασης» του λαού αναφέρονται (και) στο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, είναι μάλλον περιττό να θυμίσουμε ποιοι και πώς το σεβάστηκαν. Ή, για να είμαι πιο δίκαιος, ποιοι ορθώς και ευτυχώς ΔΕΝ το σεβάστηκαν!

4. «Δεν θα αφήσουμε τη λήθη να μας παρασύρει. (...) Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τα πρόσωπα που οδήγησαν τη χώρα στα μνημόνια.»

– Ο ορισμός της πολιτικής μνησικακίας και του κομματικού ρεβανσισμού! Λόγος διχαστικός, άξιος επαρχιώτη μικρο-κομματάρχη και όχι ηγέτη που αναγγέλλει εθνική επανεκκίνηση. Γιατί, αυτό το τελευταίο απαιτεί ιδεολογικές υπερβάσεις, συναινέσεις, συνθέσεις και πολιτική μεγαλοσύνη που ο πρωθυπουργός της χώρας προφανώς δεν διαθέτει. Και ας μην ξεχνούμε ότι τη χώρα δεν οδήγησαν στα μνημόνια αποκλειστικά και μόνο «οι άλλοι». Ούτε εκείνοι είναι που ευθύνονται για το σκληρότερο και πλέον αχρείαστο όλων! Τέλος (μια και θίγουμε ζητήματα μνήμης), στη χρεοκοπία της χώρας – που κατέστησε τα μνημόνια αναγκαία – συνέβαλαν τα μέγιστα οι συνεχείς «κοινωνικοί αγώνες» (διάβαζε: εκβιαστικές διεκδικήσεις) των συντεχνιών του δημοσίου. Και γνωρίζουμε καλά ποιες πολιτικές δυνάμεις τις υποστήριζαν σθεναρά...

5. «Οι σύγχρονοι μνηστήρες είναι εδώ και στέκονται ακόμα απέναντι. (...) Όσοι έφτιαξαν κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσή τους την Ελλάδα της διαφθοράς, της διαπλοκής και της εξουσίας των λίγων.»

– Θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω και «αυτογκόλ» του επικοινωνιακού επιτελείου του πρωθυπουργού! Η Ελλάδα δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, δεν είναι κάτι απρόσωπο. Η Ελλάδα είναι ο λαός της. Και, στο πλαίσιο ενός δημοκρατικού συστήματος, αυτός με την ψήφο του είναι που νομιμοποιεί την (υποτιθέμενη) «εξουσία των λίγων». Όταν, λοιπόν, μιλούμε για την «Ελλάδα της διαφθοράς και της διαπλοκής», κατ’ ουσίαν προσβάλλουμε τον ίδιο το λαό. Ξεχνούμε, εν τούτοις, ότι ο λαός αυτός ανέδειξε στην εξουσία και τους σημερινούς κυβερνώντες. Είτε, λοιπόν, και η εξουσία αυτή είναι προϊόν διαφθοράς και διαπλοκής, είτε ο λαός δια μαγείας εξαγνίστηκε και έκανε, επιτέλους, την μόνη «καθαγιασμένη» επιλογή! Βέβαια, υπάρχει και μια τρίτη, πιο πρακτική υπόθεση: Ο λαός πείστηκε για την αποκατάσταση μισθών και συντάξεων, την εξαφάνιση του μισητού ΕΝΦΙΑ, και, γενικά, την επιστροφή στον παλιό, καλό κι ανέμελο τρόπο ζωής που κάποιοι του υποσχέθηκαν...

--------------------------------

Αυτά εν ολίγοις. Είμαι βέβαιος ότι κι ο θείος Νικήτας θα συμφωνεί μαζί μου από εκεί που βρίσκεται. Αν και τον ακούω να λέει, στο τέλος της ανάγνωσης, το κλασικό:

«Τώρα, τι τα θέλεις βρε Κώστα και τα γράφεις όλα αυτά;»

Το ίδιο, νομίζω, λένε και οι αναγνώστες!

Ο θείος Νικήτας...

Aixmi.gr

ΤΟ ΒΗΜΑ - Ζωή εν τάφω: Μικρό χρονικό ενός «Μεγάλου Πολέμου»

1. Εισαγωγή

Σε ραδιοφωνική του εκπομπή, ο αείμνηστος (και αμίμητος) Γιάννης Καλαμίτσης είχε θέσει κάποτε στους ακροατές το ακόλουθο κουίζ: Σε ποια μεγάλη μάχη της Ιστορίας οι φαντάροι πήγαν στο μέτωπο με... ταξί! Οι γνωρίζοντες τα πολεμικά γεγονότα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (του «Μεγάλου Πολέμου», όπως τον είχαν ονομάσει στην εποχή του) σίγουρα θα χαμογέλασαν με την ευρηματική διατύπωση της ερώτησης. Δεν ήταν απλά μία μάχη: ήταν η πρώτη σημαντική μάχη του πολέμου. Που, αν είχε άλλη έκβαση, ο πόλεμος αυτός θα είχε αντίθετο αποτέλεσμα και, γενικότερα, η Ιστορία του εικοστού αιώνα ίσως είχε γραφεί διαφορετικά...

Σε προηγούμενο άρθρο επιχειρήσαμε να διερευνήσουμε τα αίτια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) και να επιμερίσουμε, κατά το δυνατόν, τις ευθύνες για το ξέσπασμά του, που υπήρξε αποτέλεσμα ενός διπλωματικού και στρατιωτικού ντόμινο μοναδικού στα πολεμικά χρονικά. Όπως είδαμε, ένα περίπλοκο σύστημα συμμαχιών χώριζε τις εμπόλεμες δυνάμεις σε δύο μεγάλα στρατόπεδα. Από τη μία πλευρά, η Αγγλία, η Γαλλία και οι σύμμαχοί τους, που όλοι μαζί αναφέρονται, συνήθως, ως «οι Σύμμαχοι». Από την άλλη, η Γερμανο-Αυστριακή συμμαχική ομάδα (οι λεγόμενες «Κεντρικές Δυνάμεις»).

Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε μερικά από τα σημαντικότερα πολεμικά γεγονότα (μία πλήρης εξιστόρηση είναι, φυσικά, αδύνατη σε κείμενο τέτοιου μεγέθους). Όμως, την πιο ρεαλιστική περιγραφή της ζωής στα χαρακώματα την προσφέρει η λογοτεχνία. Όπως το κλασικό «Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο» του Erich Maria Remarque (μαζί με την ομώνυμη κινηματογραφική ταινία) αλλά και το πολύ δικό μας, το σαγηνευτικά εφιαλτικό «Η ζωή εν τάφω» του Στράτη Μυριβήλη...


2. Ένας άλλος πόλεμος

Όπως αναφέραμε στο προηγούμενο σημείωμα, το καλοκαίρι του 1914 οι λαοί υποδέχθηκαν τον πόλεμο με φανερό ενθουσιασμό και με τη βεβαιότητα μιας νίκης που θα επιτυγχανόταν «μέσα σε λίγες εβδομάδες» – ή, το πολύ, «ως τα Χριστούγεννα». Σημαίες ανέμιζαν και στρατιωτικές μπάντες έπαιζαν χαρούμενους πατριωτικούς σκοπούς καθώς οι στρατιώτες ξεκινούσαν για το μέτωπο...

Στην αρχική του φάση, ο πόλεμος ακολούθησε τα συμβατικά πρότυπα που χαρακτηρίζονταν από κινητικότητα των στρατευμάτων. Σύντομα, όμως, οι στρατοί γνώρισαν τη δολοφονική δύναμη των νέων όπλων που ήταν σχεδιασμένα να προκαλούν μαζικούς θανάτους. Έτσι, μετά τις αρχικές μάχες, οι αντίπαλες γραμμές σίγησαν και οι στρατιώτες άρχισαν να σκάβουν βαθιά χαρακώματα, μέσα στα οποία θα έμεναν θαμμένοι για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, παρέα με τη λάσπη, τις ψείρες και τους αρουραίους που έπαιρναν υπερμεγέθεις διαστάσεις τρεφόμενοι από τα πτώματα.

Ανάμεσα στις αντίπαλες γραμμές χαρακωμάτων, η ουδέτερη ζώνη, η «γη του κανενός» (no man’s land) ήταν ο τόπος μαζικής σφαγής των επιτιθέμενων όταν αυτοί, υπό τους ήχους των εχθρικών πολυβόλων και του αντίπαλου πυροβολικού, επιχειρούσαν να ξεπροβάλουν από τα λαγούμια τους και να κινηθούν προς το απέναντι χαράκωμα.

Οι καιροί του ένδοξου ιππικού είχαν πλέον περάσει οριστικά στην Ιστορία, ενώ το αεροπλάνο άρχισε να κάνει την εμφάνισή του ως πολεμικό εργαλείο, κυρίως για την κατασκόπευση των θέσεων και των κινήσεων του αντιπάλου. Ως το τέλος του πολέμου, τα δηλητηριώδη αέρια και τα tanks είχαν μπει κι αυτά στο πολεμικό παιχνίδι, αν και η σπουδαιότητά τους στον προκείμενο πόλεμο έχει μάλλον υπερεκτιμηθεί.

Σε ό,τι αφορά την θάλασσα, ο πόλεμος δεν έχει να επιδείξει σημαντικές ναυμαχίες, με εξαίρεση αυτή στην Jutland (Γιουτλάνδη) το 1916, όπου ο αγγλικός και ο γερμανικός στόλος συναντήθηκαν σε μια μάχη χωρίς ουσιαστικό νικητή. Από εκεί και μετά, το πρωταρχικό όπλο στον αγώνα για τον έλεγχο των θαλασσών ήταν το υποβρύχιο, κυρίως από τη μεριά των Γερμανών που προσπαθούσαν με κάθε μέσο να σπάσουν τον ασφυκτικό ναυτικό αποκλεισμό που τους είχαν επιβάλει οι Βρετανοί.


3. Το αδιέξοδο του Δυτικού Μετώπου

Όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο, τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στη Γαλλία μέσω του Βελγίου, η παραβίαση της ουδετερότητας του οποίου λειτούργησε ως διπλωματικό πρόσχημα για την είσοδο της Βρετανίας στον πόλεμο. Σύμφωνα με το Σχέδιο Schlieffen, οι Γερμανοί θα υπέτασσαν τη Γαλλία μέσα σε έξι εβδομάδες και στη συνέχεια θα στρέφονταν προς τα ανατολικά για να αντιμετωπίσουν τη Ρωσία.

Το γερμανικό σχέδιο, όμως, αποδείχθηκε καλύτερο στη θεωρία απ’ ό,τι στην πράξη. Οι Γάλλοι κατόρθωσαν να σταματήσουν τη γερμανική προέλαση στη Μάχη του Μάρνη (9-12 Σεπτεμβρίου 1914), επιστρατεύοντας ακόμα και τα Παρισινά ταξί για να μεταφέρουν στρατιώτες στο μέτωπο (η απάντηση στο κουίζ του Καλαμίτση!).

Μέσα στις επόμενες εβδομάδες άρχισε να διαφαίνεται το στρατιωτικό αδιέξοδο στο Δυτικό Μέτωπο. Αντί για προέλαση και γρήγορη νίκη, οι στρατοί οχυρώθηκαν σε μία διπλή γραμμή χαρακωμάτων που εκτείνονταν από τη Μάγχη ως τα ελβετικά σύνορα. Ήταν πια φανερό ότι ο πόλεμος δεν επρόκειτο να διαρκέσει «το πολύ ως τα Χριστούγεννα»...

Οι στρατηγοί και από τις δύο πλευρές πάσχιζαν να συγκεντρώσουν ικανό αριθμό ανδρών και πυρομαχικών ώστε να μπορέσουν να σπάσουν το αδιέξοδο, ενώ ταυτόχρονα επιδίδονταν σε πόλεμο φθοράς, με κάθε μέσο, των δυνάμεων του αντιπάλου. Οι περιοδικές απόπειρες οργανωμένης επίθεσης, εν τούτοις, απλά επιβεβαίωναν το πόσο ανώφελο ήταν να στέλνει κανείς αθωράκιστους στρατιώτες να αντιμετωπίσουν καλά οχυρωμένους αντιπάλους και την καταστροφική δύναμη πυρός των πολυβόλων και του βαρέως πυροβολικού. Οι μόνοι που αρνούνταν να δουν αυτή την πραγματικότητα ήταν οι ίδιοι οι στρατηγοί, με προεξάρχοντες τον υπερφίαλο Βρετανό Sir Douglas Haig και τον εξίσου ματαιόδοξο Γάλλο αρχιστράτηγο Nivelle.

Θυμίζουμε, ενδεικτικά, τις απώλειες σε μερικές σημαντικές μάχες, τις οποίες αναφέραμε στο προηγούμενο άρθρο. Στη Μάχη του Somme (1η Ιουλίου έως 18 Νοεμβρίου 1916) οι Γερμανοί και οι Βρετανοί έχασαν από 400,000 η κάθε πλευρά, ενώ οι Γάλλοι έχασαν 200,000. Η «ανταμοιβή» για τις αγγλο-γαλλικές απώλειες των 600,000 ήταν μία μέγιστη προέλαση 7 μιλίων, περίπου. Νωρίτερα τον ίδιο χρόνο, η ανεπιτυχής γερμανική πολιορκία του Verdun κόστισε τη ζωή σε 336,000 Γερμανούς και 350,000 Γάλλους στρατιώτες. Στην διαβόητη μάχη στο Passchendaele, το 1917 (άλλη μια λαμπρή ιδέα του Douglas Haig!) πάνω από 370,000 Βρετανοί στρατιώτες χάθηκαν με «κέρδος» λίγων μόλις τετραγωνικών χιλιομέτρων δίχως στρατηγική αξία.

Γενικά μιλώντας, οι γραμμές των αντιπάλων στο Δυτικό Μέτωπο δεν μεταβλήθηκαν ουσιαστικά στη διάρκεια του πολέμου.


4. Γερμανική διπλωματία στα Βαλκάνια

Η αποτυχία τους στο Verdun έκανε τους Γερμανούς να συνειδητοποιήσουν πόσο ανώφελη θα ήταν η συνέχιση μιας επιθετικής τακτικής στα δυτικά. Οι στρατιωτικοί κύκλοι πίστευαν πλέον ότι ο δρόμος για τη νίκη περνούσε μέσα από την ήττα της Ρωσίας.

Τον Αύγουστο του 1916, ο στρατηγός Paul von Hindenburg – που, ως διοικητής του Ανατολικού Μετώπου, είχε πιστωθεί την νικηφόρα έκβαση της Μάχης του Tannenberg κατά των Ρώσων (Ανατολική Πρωσία, Αύγουστος 1914) – έγινε αρχηγός του γερμανικού γενικού επιτελείου, έχοντας δίπλα του ως αχώριστο βοηθό και σύμβουλό του τον Erich Ludendorff.

Οι γερμανικές επιτυχίες κατά των Ρώσων στο δεύτερο μισό του πολέμου οφείλονται, σε μεγάλο βαθμό, στη δυσκολία των τελευταίων να προμηθευθούν πυρομαχικά και αναγκαίο εξοπλισμό από τους Συμμάχους. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτό έπαιξαν οι επιτυχημένες διπλωματικές κινήσεις των Γερμανών στα Βαλκάνια.

Τον Νοέμβριο του 1914, η Τουρκία μπήκε στον πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων. Η θέση της Τουρκίας ήταν στρατηγικής σημασίας: Αν είχε προσχωρήσει στους Συμμάχους, οι τελευταίοι θα μπορούσαν να περικυκλώσουν τις Κεντρικές Δυνάμεις με ένα γιγαντιαίο «δαχτυλίδι» που θα τις καθιστούσε ευάλωτες σε επιθέσεις από δυτικά, ανατολικά και νότια. Από την άλλη, σαν σύμμαχος των Γερμανών και των Αυστριακών, η Τουρκία θα μπορούσε τώρα να εμποδίσει την από θαλάσσης τροφοδοσία των Ρώσων δια μέσου της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας.

Στις αρχές του 1915, οι Βρετανοί επιχείρησαν να ανοίξουν διάδρομο προς τη Ρωσία μέσω των Δαρδανελίων, στέλνοντας στρατό στη Χερσόνησο της Καλλίπολης. Η εκστρατεία απέτυχε τραγικά, κοστίζοντας στον εμπνευστή της, Winston Churchill, τη θέση του στην κυβέρνηση.

Την ίδια στιγμή, υποσχόμενοι την εκχώρηση μεγάλων τμημάτων της Μακεδονίας που βρίσκονταν σε σερβικά χέρια, οι Γερμανοί κατόρθωσαν, μετά την Τουρκία, να πάρουν με το μέρος τους και τη Βουλγαρία (Οκτώβριος 1915). Σε λίγες εβδομάδες, η Βουλγαρία επιτέθηκε στη Σερβία.

Ως αντίβαρο στις επιτυχημένες γερμανικές κινήσεις στα Βαλκάνια, οι Σύμμαχοι κατόρθωσαν να βάλουν στον πόλεμο κατά των Κεντρικών Δυνάμεων τη Ρουμανία (Αύγουστος 1916) και την Ελλάδα (Ιούνιος 1917). Η ελληνική συμμετοχή – που έλαβε χώρα εν μέσω εθνικού διχασμού – απεδείχθη ιδιαίτερα σημαντική, αφού κατέστησε δυνατή την επίθεση των Συμμαχικών δυνάμεων κατά της Βουλγαρίας στην τελική φάση του πολέμου.


5. Η «αμφίθυμη» στάση της Ιταλίας

Αν και δεμένη μέσω της «Τριπλής Συμμαχίας» με τη Γερμανία και την Αυστρία, η Ιταλία έμεινε ουδέτερη στην αρχή του πολέμου. Οι όροι της συμμαχίας αφορούσαν την περίπτωση όπου κάποιο από τα μέλη δεχόταν επίθεση. Ήταν οι Γερμανοί, όμως, που είχαν κηρύξει τον πόλεμο στη Γαλλία και τη Ρωσία, ενώ οι Αυστριακοί δεν είχαν καν μπει στον κόπο να ενημερώσουν τους Ιταλούς σχετικά με το τελεσίγραφο στη Σερβία.

Στη συνέχεια, οι Ιταλοί «πολιορκήθηκαν» διπλωματικά και από τις δύο πλευρές, όμως οι υποσχέσεις των Κεντρικών Δυνάμεων δεν μπόρεσαν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις τους. Σε μια μυστική συνάντηση στο Λονδίνο, τον Απρίλιο του 1915, οι Σύμμαχοι κατάφεραν τελικά να πείσουν την ιταλική κυβέρνηση να βάλει τη χώρα στον πόλεμο στο πλευρό τους. Τα ανταλλάγματα σε περίπτωση νίκης περιλάμβαναν τις αυστριακές επαρχίες που κατοικούνταν από Ιταλούς, τη Βόρεια Αλβανία, καθώς και μέρος της Μικράς Ασίας.

Η Ιταλία υπέστη οδυνηρή ήττα από τις αυστριακές και γερμανικές δυνάμεις στη Μάχη του Caporetto, τον Οκτώβριο του 1917. Οι Κεντρικές Δυνάμεις, όμως, δεν κατάφεραν να τη βγάλουν από τον πόλεμο, αφού οι Βρετανοί και οι Γάλλοι έστειλαν αρκετές ενισχύσεις ώστε να ανασυγκροτηθεί το ιταλικό μέτωπο.


6. Αποχωρούν οι Ρώσοι – έρχονται οι Αμερικάνοι

Η άνοδος των Μπολσεβίκων στην εξουσία (7 Νοεμβρίου 1917), ενδεχομένως αποτέλεσμα και γερμανικών υπόγειων μεθοδεύσεων, σήμανε ολική αλλαγή στην εξωτερική πολιτική της Ρωσίας. Σύντομα, ο V. I. Lenin εξήγγειλε ένα πρόγραμμα που περιλάμβανε πρόταση άμεσου τερματισμού του πολέμου. Καθώς, όπως ήταν φυσικό, δεν βρήκε ανταπόκριση από τους Συμμάχους, ξεκίνησε χωριστές ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με τις Κεντρικές Δυνάμεις στις 3 Δεκεμβρίου του 1917, που κορυφώθηκαν στις 3 Μαρτίου του 1918 με την περίφημη Συνθήκη του Brest-Litovsk.

Με τη συνθήκη αυτή, η Ρωσία, όχι μόνο βγήκε από τον πόλεμο αλλά και απώλεσε, προς όφελος των Γερμανών, όλες τις μη-Ρωσικές περιοχές που κατείχε στην Ευρώπη, πράγμα που είχε τεράστιες οικονομικές και στρατηγικές συνέπειες για τη χώρα. Επί πλέον, η συνθηκολόγηση της Ρωσίας επέτρεψε στη Γερμανία να αποδεσμεύσει δυνάμεις από το ανατολικό μέτωπο ώστε να ενισχύσουν το δυτικό, στο πλαίσιο της μεγάλης γερμανικής επίθεσης που σχεδιαζόταν να ξεκινήσει την άνοιξη του 1918.

Στο μεταξύ, στις 7 Απριλίου του 1917, οι Ηνωμένες Πολιτείες έλαβαν τη μοιραία, για τη Γερμανία, απόφαση να της κηρύξουν τον πόλεμο (η σημασία του οποίου γεγονότος μάλλον δεν εκτιμήθηκε σωστά, στην αρχή, από τη γερμανική ηγεσία). Οι λόγοι της αμερικανικής εισόδου στον πόλεμο έχουν αποτελέσει αντικείμενο πολλών συζητήσεων ανάμεσα στους ιστορικούς. Πέρα από τα όποια ιδεολογικά κίνητρα και τη σχετική ρητορεία («να γίνει ο κόσμος ασφαλής για τη δημοκρατία», «να εξασφαλιστεί στους λαούς το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης», κλπ.), σίγουρα υπήρχαν και πρακτικοί λόγοι που υπαγορεύονταν από καθαρή ιδιοτέλεια, όπως, π.χ., ο κίνδυνος για το αμερικανικό εμπόριο λόγω του ανεξέλεγκτου γερμανικού υποβρυχιακού πολέμου, ή, οι γερμανικές ίντριγκες στο Μεξικό, στο οποίο οι Γερμανοί υπόσχονταν στρατιωτική υποστήριξη σε περίπτωση πολέμου του με τις ΗΠΑ.

Όποιες κι αν ήταν οι προθέσεις των Αμερικανών, η είσοδός τους στον πόλεμο άλλαξε αποφασιστικά την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη...


7. Τελευταία γερμανική ζαριά...

Η μεγάλη γερμανική αντεπίθεση στο Δυτικό Μέτωπο ξεκίνησε στις 21 Μαρτίου του 1918. Η αρχική προέλαση των Γερμανών ήταν σημαντική, κατάφεραν όμως να την ανακόψουν οι Σύμμαχοι με έγκαιρη τακτική υποχώρηση και με την υποστήριξη αμερικανικών δυνάμεων. Πάντως, στις αρχές Ιουνίου οι Γερμανοί βρίσκονταν και πάλι στην περιοχή του Μάρνη, όπως στην αρχή του πολέμου, και το Παρίσι φαινόταν να κινδυνεύει. Την κρίσιμη στιγμή, όμως, ο Ludendorff συνειδητοποίησε ότι τα μέσα που του απέμεναν δεν επαρκούσαν για περαιτέρω προέλαση.

Στις 18 Ιουλίου, οι Σύμμαχοι αντεπιτέθηκαν αιφνιδιάζοντας τους Γερμανούς και αναγκάζοντάς τους σε υποχώρηση. Την ίδια στιγμή, οι Συμμαχικές δυνάμεις που βρίσκονταν σε αναμονή στη Θεσσαλονίκη, σε συνεργασία με τις ιταλικές, έσπασαν το βουλγαρικό και το αυστριακό μέτωπο, αναγκάζοντας τη Βουλγαρία και την Αυστρία να ζητήσουν κατάπαυση του πυρός.

Στο σημείο αυτό, συνειδητοποιώντας τη δεινή θέση στην οποία είχε περιέλθει ο γερμανικός στρατός, ο Ludendorff κάλεσε τη γερμανική κυβέρνηση να αναζητήσει τρόπους για ανακωχή. Στη χώρα άρχισε να ξεσπά επανάσταση που εξαπλωνόταν γρήγορα από πόλη σε πόλη. Στις 10 Νοεμβρίου, κάτω από την πίεση των γεγονότων, ο Kaiser Wilhelm II έφυγε για την Ολλανδία, όπου έζησε εξόριστος ως το τέλος της ζωής του, το 1941. Πρόλαβε, μάλιστα, να δει τους Ναζί να εισβάλλουν στη χώρα αυτή το 1940!

Στις 11 Νοεμβρίου του 1918 υπογράφηκε, τελικά, η ανακωχή ανάμεσα στις Κεντρικές Δυνάμεις και τους Συμμάχους, και ο «Μεγάλος Πόλεμος» έφτασε και τυπικά στο τέλος του...


8. Επίλογος

Λέγεται πως μια ολόκληρη γενιά χάθηκε στα χαρακώματα του Μεγάλου Πολέμου. Στη Δυτική Ευρώπη οι απώλειες ξεπέρασαν κατά πολύ τις αντίστοιχες κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο! Συνολικά, κάπου 8.5 εκατομμύρια χάθηκαν στα πεδία των μαχών, ενώ περισσότερο από διπλάσιος ήταν ο αριθμός των τραυματιών, πολλοί από τους οποίους έζησαν ακρωτηριασμένοι για το υπόλοιπο της ζωής τους. Ο συνολικός αριθμός των θυμάτων πολέμου (νεκροί, τραυματίες, αγνοούμενοι και άμαχος πληθυσμός) υπολογίζεται στα 37.5 εκατομμύρια.

Στον πόλεμο αυτό, χάρις στο αλαζονικό πείσμα και τον ακραίο εγωισμό των στρατηγών, ο στρατιώτης κατέστη αναλώσιμο είδος, η ανθρώπινη ατομικότητα εκφυλίστηκε σε απρόσωπο αριθμό πολεμικού μητρώου, και η αξία της ανθρώπινης ζωής ευτελίστηκε όσο ποτέ άλλοτε (με εξαίρεση, φυσικά, τους θαλάμους των αερίων, είκοσι και κάτι χρόνια αργότερα...).

Όμως, ο Μεγάλος Πόλεμος δεν τέλειωσε στ’ αλήθεια το 1918. Η εικοσαετής περίοδος που μεσολάβησε ως το ξέσπασμα του επόμενου παγκόσμιου πολέμου δεν ήταν παρά μία ανακωχή για ανασύνταξη δυνάμεων, κυρίως απ’ τη μεριά των Γερμανών. Που, σαν ένιωσαν και πάλι δυνατοί, θέλησαν να κλείσουν τους λογαριασμούς που έμειναν ανοιχτοί στα χαρακώματα.

Αλλά, για το πώς και γιατί απέτυχε η ειρήνη κατά τον Μεσοπόλεμο, ίσως μιλήσουμε σε προσεχές άρθρο...

ΤΟ ΒΗΜΑ

Εξηγώντας σε ένα παιδί το μνημόνιο

Αν πιστέψουμε το κυβερνητικό αφήγημα, τούτες οι καλοκαιρινές μέρες του 2018 είναι μέρες μεγάλης εθνικής γιορτής. Τόσο μεγάλης που, σύμφωνα με κορυφαίο κυβερνητικό στέλεχος, επισκιάζει ακόμα και την πρόσφατη εθνική τραγωδία που άφησε πίσω της κοντά 100 νεκρούς. Γιορτάζουμε, λοιπόν, το γεγονός ότι, μετά από οκτώ και κάτι χρόνια, είναι ορατή πλέον η έξοδός μας από τα απεχθή μνημόνια.

Τα μνημόνια, που πρόσφεραν κι αφαίρεσαν εξουσίες, που έφτιαξαν «πατριώτες» και «προδότες», και που ανέδειξαν τις σκοτεινότερες πλευρές του ελληνικού χαρακτήρα σε μία περίοδο που θα ευχόμαστε κάποτε να διαγραφεί από τα βιβλία της Ιστορίας!

Ας θυμηθούμε, ενδεικτικά, μερικά γεγονότα. Ο φανατικά «αντιμνημονιακός» Α. Σαμαράς γκρέμισε από την εξουσία τον «μνημονιακό» Γ. Παπανδρέου, για να μεταλλαχθεί στη συνέχεια σε μνημονιακότερο του προκατόχου του. Ώσπου να εκτοπιστεί, με τη σειρά του, από τον αντιμνημονιακότερο όλων: τον νεαρό, σύγχρονο Τσε Γκεβάρα, Αλέξη Τσίπρα. Που, αν και δεν φόρεσε γραβάτα, οδήγησε τα μνημόνια στον κολοφώνα της δόξας τους!

Στη διάρκεια των πρώτων μνημονιακών χρόνων, η προδιαγεγραμμένη πορεία της «ανανεωτικής» Αριστεράς προς την εξουσία κόστισε ανθρώπινες ζωές (κανείς δεν θα ξεχάσει ποτέ το ολοκαύτωμα στη Marfin...) και στοίχισε την καταστροφή ακόμα και πολιτιστικών συμβόλων της Αθήνας (κάπου εκεί κοντά στην πρώην Marfin βρίσκονται τα καμένα απομεινάρια δύο ιστορικών κινηματογράφων της πόλης...).

Αλλά, ακόμα κι όταν κόρεσε τη δίψα της για εξουσία, η «ανανεωτική» (την διαχωρίζω απόλυτα από την αξιοπρεπέστατη παραδοσιακή) Αριστερά δεν έπαψε να διχάζει την κοινωνία. Το παρανοϊκό δημοψήφισμα του καλοκαιριού του 2015 λίγο έλειψε να οδηγήσει τον τόπο (κυριολεκτικά και όχι ως σχήμα λόγου) σε εμφύλιο, ενώ όσοι τόλμησαν να υποστηρίξουν ανοιχτά το «ΝΑΙ» εξυβρίστηκαν και χλευάστηκαν από τους φιλοκυβερνητικούς ως «μενουμευρωπαίοι». Για να μείνουν, τελικά, με την πικρή ηθική ανταμοιβή της εφαρμογής, στην πράξη, της μειοψηφήσασας θέσης τους...

Όμως, τι ακριβώς ήταν αυτά τα μνημόνια που χάραξαν τόσο βίαια και τραυματικά την πρόσφατη Ιστορία της χώρας; Καθώς δεν είμαι οικονομολόγος, ούτε νομικός, δεν θα αποτολμήσω μία εις βάθος ανάλυση του θέματος για ενήλικες. Μπορώ όμως να φανταστώ έναν τρόπο να εξηγήσει κάποιος το ζήτημα σε ένα παιδί. Σκαρώνοντας ένα παραμύθι...

Κάποτε, λοιπόν, σε κάποιο χωριό υπήρχε μία ξεχωριστή οικογένεια. Ξεχωριστή όχι μόνο για τις ιστορικές της καταβολές αλλά, δυστυχώς, και για τη σύγχρονη αφροσύνη της. Όσο κι αν τα μέλη της ήταν εργατικά, η μεγαλομανία και ο νεοπλουτισμός τους τα έσπρωχνε να ξοδεύουν πιο πολλά απ’ όσα κέρδιζαν από τις εργασίες τους. Έτσι, κατάφευγαν συνεχώς στην τράπεζα της κοντινής κωμόπολης για δανεικά.

Ήρθε, όμως, κάποια στιγμή που δεν μπορούσαν πλέον να ξεπληρώσουν τα χρέη τους στην τράπεζα. Η οποία τώρα απειλούσε να τους πάρει το σπίτι! Απελπισμένος ο πατέρας (ας τον ονομάσουμε κυρ-Γιώργο, για να συνεννοούμαστε) έτρεξε στην κοινότητα του χωριού για να ζητήσει βοήθεια. Ο πρόεδρος, τότε, συγκάλεσε έκτακτο συμβούλιο των αντιπροσώπων όλων των οικογενειών του χωριού, με αίτημα την οικονομική ενίσχυση του συντοπίτη τους.

Κανείς, βέβαια, δεν ήθελε να μείνει άστεγη η οικογένεια του Γιώργου. Έτσι, αποφάσισαν ομόφωνα να βοηθήσουν, ο καθένας με όσα χρήματα μπορούσε να διαθέσει. Ο βαρύτερος κλήρος έπεφτε στην οικογένεια της Αγγέλας, που τα οικονομικά της φρόντιζε ένας στρυφνός Γερμανός λογιστής, ο Βόλφγκανγκ. Αυτός, λοιπόν, πήρε κάποια στιγμή το λόγο:

«Εντάξει, λοιπόν, ας βοηθήσουμε όλοι. Κι ας βάλει η κυρία Αγγέλα τα πιο πολλά, αν έτσι πρέπει. Όμως, δεν έχω πια καμιά εμπιστοσύνη στο Γιώργο. Δεν ξέρω, π.χ., αν τα λεφτά που θα του δώσουμε στο χέρι θα πάνε πράγματι στην τράπεζα για να ξεπληρωθεί το δάνειο, ή θα ξοδευτούν και πάλι σε λούσα και περιττές σπατάλες. Γι’ αυτό, θα βάλουμε το Γιώργο να υπογράψει ένα χαρτί που θα λέει πως, μέχρι να ξεπληρώσει όλα τα χρέη του στην τράπεζα και τους συγχωριανούς του, εμείς οι αντιπρόσωποι του χωριού θα έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε έλεγχο στα οικονομικά της οικογένειάς του.»

Καθώς δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς, ο κυρ-Γιώργος δέχτηκε να υπογράψει το χαρτί. Κι έτσι γεννήθηκε το «μνημόνιο»! Μα δεν τελειώνει εδώ η ιστορία... Η γυναίκα του Γιώργου, που δεν μπορούσε να χωνέψει ότι δεν είχε αυτή τον πρώτο λόγο στο σπίτι, βρήκε την ευκαιρία που περίμενε. Κατηγόρησε, λοιπόν, τον άντρα της ότι πρόδωσε τα ιερά και τα όσια της οικογένειας, αφού έδωσε σε ξένους το δικαίωμα να κάνουν κουμάντο στο σπίτι τους. Κουρασμένος, τότε, ο Γιώργος, της ζήτησε να πάρει εκείνη την κατάσταση στα χέρια της και να κάνει ό,τι νόμιζε σωστό.

Η γυναίκα του Γιώργου γνώριζε καλά, βέβαια, πως, χωρίς τη βοήθεια του χωριού, το σπίτι τους ήταν χαμένο. Όπως και ήξερε ότι το χωριό θα έπαυε να δίνει χρήματα αν δεν τηρούνταν οι όροι που αναφέρονταν στο μνημόνιο. Έτσι, έκανε στροφή 180 μοίρες (και όχι 360!) και συμβιβάστηκε κι εκείνη, τελικά, με το επίμαχο χαρτί.

Ήρθε τώρα, όμως, η σειρά του επαναστατημένου μεγάλου γιου της οικογένειας να αδράξει τη δική του ευκαιρία. Κατηγόρησε και τους δύο γονείς του για προδοσία και υποταγή στα «αρπακτικά» του χωριού (τους συγχωριανούς, δηλαδή, που δέχθηκαν πρόθυμα, και δίχως μεγάλο όφελος γι’ αυτούς, να βοηθήσουν!) και αξίωσε να πάρει αυτός τώρα την κατάσταση στα χέρια του. Αλλιώς, απείλησε, θα έβαζε φωτιά στο σπίτι και θα το έκαιγε ο ίδιος, ώστε να μην υπάρχει πλέον λόγος να δεχθούν βοήθεια από κανέναν!

Αντίθετα με ό,τι θα περίμενε κανείς, στο συμβούλιο του χωριού δεν επικράτησε πανικός. Ήξεραν, καταρχάς, ότι οι απειλές του νεαρού ήταν μόνο λόγια για να τρομάξει τους γονείς του και να τους αναγκάσει να του παραχωρήσουν το κουμάντο της οικογένειας. Εκτός αυτού, ο νέος είχε μεγάλη επιρροή στα μικρότερα αδέρφια του, που τον πίστευαν πολύ. Έτσι, δεν θα είχε δυσκολία να τα πείσει να μη γκρινιάζουν και να μην επαναστατούν όταν κι εκείνος, με τη σειρά του, θα «αναγκαζόταν» να τηρήσει τους όρους του μνημονίου...

Η συνέχεια της ιστορίας δεν έχει τόση σημασία. Το μέχρι εδώ κομμάτι, όμως, είναι αρκετό για να φωτίσει την πιο νοσηρή πλευρά αυτού που ονομάζουμε «πολιτική». Μια διαλυτική δύναμη, δηλαδή, που αντί να συσπειρώνει τα μέλη μιας οικογένειας μπροστά στο φάσμα της καταστροφής, ωθεί το κάθε μέλος χωριστά να βλέπει την καταστροφή σαν ευκαιρία άσκησης εξουσίας.

Όσο κι αν γιορτάσουμε, λοιπόν, την απαλλαγή από τα μνημόνια, θα αργήσουμε πολύ, φοβάμαι, να γιορτάσουμε την απαλλαγή από τον κακό μας εαυτό. Γιατί, όσο κι αν απεχθανόμαστε την υποκρισία και τον κυνικό καιροσκοπισμό που φέρει μέσα του ο κομματισμός, ας μην ξεχνούμε ότι αυτά όλα δεν θα υπήρχαν αν ο «πελάτης» λαός (εμείς οι ίδιοι, δηλαδή) έπαυε να τα ανέχεται. Αλλά, η λέξη «πατριώτης» είναι περίπου ύβρις σ’ αυτό τον τόπο. Οι εκφράσεις «η πάρτη μου» και «η τσέπη μου» ίσως μας ταιριάζουν καλύτερα...

Aixmi.gr

ΤΟ ΒΗΜΑ - Πολυπολιτισμικότητα, δημοκρατικότητα και εθνική αυτοσυντήρηση

Το «Τρίτο Πρόγραμμα» της κρατικής ραδιοφωνίας ήταν κάποτε ο μόνος σταθμός όπου μπορούσε κάποιος να ακούει αποκλειστικά και μόνο κλασική μουσική (ο Leonard Bernstein θα με «μάλωνε» γι’ αυτό τον όρο, αλλά θα τον χρησιμοποιήσω καταχρηστικά). Αργότερα προστέθηκαν (καλώς) και κάποιες εκπομπές λόγου. Σήμερα, όμως, τείνει να μετεξελιχθεί σε πρόγραμμα όπου ο λόγος διεκδικεί ίσο μερίδιο με τη μουσική. Συχνά, μάλιστα, ακόμα και αυτές τούτες οι μουσικές εκπομπές μοιάζουν με ρητορικές διαλέξεις εμπλουτισμένες με μουσικά διαλείμματα. (Θα ξεχωρίσω, εν τούτοις, τις υπέροχες εκπομπές του Δαυίδ Ναχμία, που αποτελούν κόσμημα για το ελληνικό ραδιόφωνο.)

Στο πνεύμα του «προοδευτισμού» της εποχής, άκουσα πρόσφατα μία εκπομπή στο «Τρίτο», στην οποία ένας «ανοιχτόμυαλος» – κατά τον παρουσιαστή – καθηγητής πανεπιστημίου επιχείρησε με πάθος μέγα (και, νομίζω, κάποιον υπεμφαινόμενο σαρκασμό) να αποδομήσει κάθε ιδέα ιστορικής και πολιτιστικής συνέχειας ανάμεσα στην κλασική αρχαιότητα και τη σύγχρονη Ελλάδα. Σε κάποια σημεία του λόγου του, μάλιστα, άφησε περίπου να εννοηθεί ότι τέτοιες θεωρήσεις εκφράζουν σήμερα κατά κύριο λόγο τους εγχώριους νεο-ναζί. Ή, στην καλύτερη περίπτωση, μερικούς αφελείς εθνικιστές.

Δεν αποτέλεσε έκπληξη, βέβαια, ότι στο τέλος αποκάλυψε το όραμά του για τον βαθμιαίο μετασχηματισμό της χώρας σε μία πολυπολιτισμική κοινωνία. Φυσικά, οι προϋποθέσεις του μετασχηματισμού αυτού δεν αναφέρθηκαν καν, ούτε φάνηκε να απασχολούν ιδιαίτερα τον ακαδημαϊκό. Αυτό στο οποίο εστίασε μόνο ήταν η «απαράδεκτη» και «ρατσιστική» συμπεριφορά της ελληνικής αστυνομίας να ελέγχει τα στοιχεία νομιμότητας όσων «απλά φαίνονται» αλλοδαποί (δεν θα το σχολιάσω περαιτέρω...).

Κάπου εκεί στο κλείσιμο της εκπομπής, εν είδει επιμυθίου, ο παρουσιαστής χαρακτήρισε την πολυπολιτισμικότητα ως βασικό συστατικό γνώρισμα μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Η τοποθέτηση αυτή έχει ενδιαφέρον γιατί θα μπορούσε να γίνει αφετηρία συζητήσεων πάνω στο ζήτημα της πολυπολιτισμικότητας, γενικά. Ας δούμε μερικά σημεία μιας τέτοιας υποθετικής συζήτησης:

1. Η πολυπολιτισμικότητα δεν επιτυγχάνεται με πολιτικές ανοιχτών συνόρων, οι οποίες με μαθηματική βεβαιότητα οδηγούν στο χάος. Οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, υπήρξαν εξαρχής πολυπολιτισμική χώρα. Η ένταξη, ωστόσο, ενός νέου μέλους στην αμερικανική κοινωνία δεν γίνεται άναρχα και εκβιαστικά, υπό μορφή τετελεσμένου. Η αμερικανική πολυπολιτισμικότητα δεν είναι μία de facto κατάσταση που προκαλείται από αδυναμία του κράτους να ελέγξει την παράνομη μετανάστευση, αλλά μία συνθήκη που υπόκειται σε κανόνες και θέτει προϋποθέσεις, με προεξάρχουσες εκείνες που αφορούν την εθνική ασφάλεια και αυτοσυντήρηση (όσο κι αν κάποιοι όροι είναι ασύμβατοι με το προοδευτικό λεξιλόγιο...).

2. Θα πρέπει εξ ορισμού να καλοδεχθούμε την πολυπολιτισμικότητα; Εξαρτάται... Δεν θα δεχθώ μία πραγματικότητα που μου επιβάλλεται, όταν αυτή έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής στη χώρα μου, με κύριο χαρακτηριστικό την κατακόρυφη αύξηση της εγκληματικότητας (συχνά, μάλιστα, στις πιο απάνθρωπες εκδοχές της). Αντίθετα, οφείλουμε να καλοδεχθούμε εκείνους που ήρθαν ή θα έρθουν με πρόθεση να ενταχθούν αρμονικά στην ελληνική κοινωνία και να προσφέρουν στη χώρα, σεβόμενοι απόλυτα τους νόμους και τα έθιμά της και διακείμενοι φιλικά απέναντι στους ανθρώπους της.

3. Υπάρχει η άποψη ότι θα πρέπει να εντάξουμε την πολυπολιτισμικότητα στους ευρύτερους εθνικούς σχεδιασμούς μας. Δεν θα διαφωνήσω καταρχήν. Θα πρέπει, όμως, πρώτα να καθορίσουμε τα όρια αυτής της πολυπολιτισμικότητας στην οποία, πλέον, εκόντες–άκοντες συμμετέχουμε. Πόση «πολυπολιτισμικότητα» αντέχει αυτή η μικρή χώρα που μόλις άρχισε να συνέρχεται από μια οικονομική καταστροφή; Ειδικότερα, ποιες θα είναι οι επιπτώσεις (θετικές ή αρνητικές) στο ασφαλιστικό σύστημα; Ποιες τροποποιήσεις θα υποστεί, αναγκαία, το εκπαιδευτικό σύστημα; Πώς θα αντιμετωπιστεί το στεγαστικό πρόβλημα; Πώς θα διασφαλιστεί η δημόσια τάξη και ο έλεγχος του (μεμονωμένου ή οργανωμένου) εγκλήματος; Πώς θα αντιμετωπιστούν τυχόν ζητήματα θρησκευτικής ή πολιτισμικής δυσανεξίας; Ο κατάλογος ερωτημάτων είναι μόνο ενδεικτικός, και οι απαντήσεις εκκρεμούν...

4. Συνιστά η πολυπολιτισμικότητα τεκμήριο δημοκρατικότητας μιας κοινωνίας; Δεν είμαι βέβαιος! Κατά μία έννοια, πολυπολιτισμική ήταν και η Σοβιετική Ένωση... Μήπως, όμως, ισχύει το αντίστροφο; Δηλαδή, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι κάθε αληθινά δημοκρατική κοινωνία αποδέχεται (αν όχι και επιδιώκει) την πολυπολιτισμικότητα; Ούτε και αυτό ακούγεται λογικό. Το δημοκρατικό πολίτευμα είναι εσωτερικό θεσμικό ζήτημα που αφορά τους πολίτες μιας χώρας και σε καμία περίπτωση δεν επιβάλλει a priori τη διεύρυνση μιας κοινωνίας με εισαγόμενους φορείς διαφορετικών πολιτισμικών χαρακτηριστικών. Τώρα, το ότι την ιδέα της πολυπολιτισμικότητας αντιμάχονται οι εκπρόσωποι κάποιων ακραία αντιδημοκρατικών χώρων, δεν καθιστά εξ ορισμού την αποδοχή της ιδέας αυτής αδιαμφισβήτητο κριτήριο δημοκρατικότητας!

Πριν ξεκινήσουμε, λοιπόν, να χτίζουμε την προοδευτική πολυπολιτισμική κοινωνία που ονειρευόμαστε, θα πρέπει πρώτα να έχουμε ξεκαθαρίσει τι ακριβώς είναι αυτό που ζητούμε να χτίσουμε, καθώς και ποιο μίνιμουμ προϋποθέσεων ένα τέτοιο μεγαλόπνοο σχέδιο επιβάλλει. Διαφορετικά, η πολυπολιτισμικότητα θα είναι συνθήκη που θα μας επιβληθεί εκ των πραγμάτων ως τετελεσμένο άνευ όρων και ορίων, αντί αποτέλεσμα μιας συντεταγμένης διαδικασίας κάτω από τον απόλυτο έλεγχο της πολιτείας. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι όποιες απόψεις πάνω στο ζήτημα αυτό δεν είναι δίκαιο να συνιστούν κριτήριο δημοκρατικότητας ή, κυρίως, έλλειψής της.

Κλείνω με μία υποσημείωση που, προσωπικά, θεωρώ ιδιαίτερα σημαντική. Ένας από τους μεγαλύτερους φιλέλληνες της Ιστορίας υπήρξε ο Γερμανός μουσικοσυνθέτης, ποιητής και φιλόσοφος Ρίχαρντ Βάγκνερ (Richard Wagner, 1813-1883). Αυτό που εντυπωσιάζει ιδιαίτερα είναι το γεγονός ότι, σε αντίθεση με πολλούς άλλους φιλέλληνες που αγάπησαν την Ελλάδα κυρίως (αν όχι αποκλειστικά) λόγω θαυμασμού για την αρχαιότητά της, ο Βάγκνερ (όπως φαίνεται καθαρά στην αυτοβιογραφία του) στράφηκε στη μελέτη της Κλασικής Ελλάδας έχοντας ως αφετηριακό ερέθισμα τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες του σύγχρονού του Ελληνισμού. Για τον Βάγκνερ, η Ελλάδα αποτελούσε μία ενιαία ιδέα και μια πολιτιστική αξία με απόλυτη ιστορική συνέχεια. Μπορώ να φανταστώ, λοιπόν, ότι θα εξοργιζόταν σήμερα αν άκουγε τις απόψεις κάποιων «προοδευτικών» και «ανοιχτόμυαλων» εκπαιδευτικών. Για τους οποίους η άρνηση της Ελληνικότητας αποτελεί όχι μόνο πυρηνικό ιδεολογικό δόγμα αλλά, πιθανώς, και εφαλτήριο (αν όχι προϋπόθεση) επιτυχημένης ακαδημαϊκής καριέρας!

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Πολιτικές τυμβωρυχίες

Ο Ισπανός θεατρικός συγγραφέας Αλεχάντρο Κασόνα (Alejandro Casona, 1903-1965) είναι περισσότερο γνωστός για το έργο του «Τα δέντρα πεθαίνουν όρθια». Έχει, ίσως, λιγότερο εκτιμηθεί για το αριστούργημα «Βάρκα δίχως ψαρά» (La barca sin pescador).

Σε ένα από τα κορυφαία έργα θεατρικής φιλοσοφίας του 20ού αιώνα, ο Κασόνα εξετάζει το ζήτημα της ηθικής της πρόθεσης. Παραπέμπει στον Φάουστ αλλά «σκάβει» σε βαθύτερα και σκοτεινότερα ένστικτα του ανθρώπου. Εκείνα, ειδικά, που θα μπορούσαν να τον οδηγήσουν να αντλήσει όφελος από τον θάνατο συνανθρώπων με τους οποίους δεν έχει την παραμικρή προσωπική διαφορά. Ο δημιουργός ισορροπεί αριστουργηματικά ανάμεσα στο δράμα και την κωμωδία, με την δεύτερη συνιστώσα να εκφράζεται με την αποθέωση του παράλογου: Ο ίδιος ο Διάβολος, σε ρόλο τέλειου ηθικολόγου, διδάσκει στον άνθρωπο το καλό και την αρετή, δίνοντάς του ένα ανεπανάληπτο μάθημα ηθικής!

Ο Κασόνα, όμως, επιλέγει να κλείσει το δράμα με ένα αισιόδοξο μήνυμα. Ότι, στο βάθος της ανθρώπινης συνείδησης υπάρχει πάντα – εν υπνώσει, έστω – το καλό. Και αυτό είναι που στο τέλος θριαμβεύει!

Θυμάμαι το “La barca sin pescador” κάθε φορά που η κοινή γνώμη αυτής της χώρας έρχεται αντιμέτωπη με την πολιτική αξιοποίηση τραγικών περιστατικών θανάτου. Ας θυμηθούμε μερικά σχετικά πρόσφατα παραδείγματα:

– Ως αντιπολιτευόμενοι και εν αναμονή εξουσίας, οι σημερινοί κυβερνώντες ασκούσαν «αντιμνημονιακή» πολιτική πατώντας πάνω σε πτώματα θυμάτων αυτοχειρίας, τα οποία χρέωναν στην «ανάλγητη» και «ενδοτική» πολιτική των «μνημονιακών» κομμάτων που τότε κυβερνούσαν.

– Τα ίδια αντιπολιτευόμενα, τότε, κόμματα δεν είχαν τον παραμικρό ενδοιασμό να εντάξουν στην αντιμνημονιακή ρητορεία τους τον θάνατο δύο φοιτητών στη Λάρισα το 2013, λόγω δηλητηρίασης από μαγκάλι.

– Το 2015, λίγο πριν την αναγκαστική (και σωτήρια) «μνημονιακή» στροφή του κόμματός της, κάποια κυβερνητική – πλέον – βουλευτής έφτασε να αποδώσει την φρικτή δολοφονία της μικρής Άννυ από τον ίδιο της τον πατέρα στον... καπιταλισμό και το μνημονιακό κράτος!

Κι ερχόμαστε στο σήμερα. Η πολύνεκρη τραγωδία της Ανατολικής Αττικής έχει συγκλονίσει, όπως είναι φυσικό, την ελληνική (και όχι μόνο) κοινή γνώμη. Παράλληλα, το φθηνό επικοινωνιακό σόου της νύχτας της 23ης Ιουλίου εξόργισε κάθε πολίτη που δεν φορά χρωματιστά κομματικά γυαλιά, άσχετα με τις όποιες πολιτικές συμπάθειες και εκλογικές προτιμήσεις του. Η ελληνική κοινωνία αναμφίβολα διαθέτει και αντίληψη και ευαισθησία!

Προς τι, λοιπόν, έχει γίνει σημαία της αντιπολίτευσης και αντικείμενο επίμονης ρητορείας της η προφανής κι αναμφισβήτητη αβελτηρία και η (ναι, απόλυτα ασυγχώρητη) υποκρισία των κυβερνώντων; Δεν θα κέρδιζε, άραγε, ηθικούς πόντους η αντιπολίτευση αν απλά σιωπούσε πολιτικά μπροστά στο μαζικό αυτό ανθρώπινο δράμα, μιλώντας μόνο για όλα εκείνα που πρέπει να γίνουν ώστε να μην ξαναβιώσει η χώρα παρόμοια τραγωδία; Και, τέλος, ποιος θα μπορούσε στ’ αλήθεια να κατηγορήσει έναν (έστω) κακοπροαίρετο που θα σκεφτεί πιθανόν ότι υπάρχουν άτομα στον αντιπολιτευτικό χώρο, τα οποία «τρίβουν τα χέρια τους» για τη φθορά που θα προκαλέσει στην κυβέρνηση η εκατόμβη των θυμάτων της φωτιάς;

Κάποιες φορές, μία παρεμφατική σιωπή λέει περισσότερα από εκατοντάδες «κατηγορώ» ενώ παράλληλα συνιστά δείγμα ηθικής ανωτερότητας. Αν, λοιπόν, υποτεθεί ότι η πολιτική ηθική απουσιάζει από την εξουσία, ας την επιδείξει, τουλάχιστον, η εν δυνάμει εξουσία. Εκτός πια κι αν τίποτα δεν αλλάζει σ’ αυτό τον τόπο. Προς διάψευση, δυστυχώς, του Κασόνα...

ΤΟ ΒΗΜΑ