Σχόλιο που δημοσιεύθηκε στο Aixmi.gr για το άρθρο "Στη σκιά ενός επίγειου 'θεού'…"

Ο αναγνώστης του Aixmi.gr, Μάριος Γιαννακόπουλος, έστειλε στο site το παρακάτω σχόλιο για το άρθρο Στη σκιά ενός επίγειου «θεού»... (το παραθέτω ως έχει, διατηρώντας την ορθογραφία του):

Κύριε Παπαχρήστου, δεν μπορώ να καταλάβω τον λόγο της εμμονής σας απέναντι στον Λιαντίνη και την προσπάθεια σας να σπιλώσετε την μνήμη του. Ίσως να ευθύνεται σε κατώτερα ένστικτα, όπως η αδυναμία να προσεγγίζει ένας «θνητός» έναν «ημίθεο» για να σχολιάσω σύμφωνα με το πνεύμα σας. Κάνετέ όμως ένα μεγάλο ατόπημα. Προσπαθείτε να αποκαθηλώσετε την προσωπικότητα ενός νεκρού -κι αυτό είναι ύβρις- αντί να ασχοληθείτε με το φιλοσοφικό του έργο, γιατί ο Λιαντίνης δεν απέκτησε ενδοκοσμική αθανασία για τον χαρακτήρα του, αλλά για το φιλοσοφικό του έργο. Σε κάποιο άλλο άρθρο σας επιχειρήσατε να σταχυολογήσετε 5-10 φράσεις από την «Γκέμμα» και να τις αποδώσετε διαστρεβλωμένα με τον «δικό» σας τρόπο, κι αυτό έίναι το λιγότερο ένδειξη ανανδρείας. Έχετε μελετήσει τα έργα του? Όχι τη Γκέμμα, αλλά το «Έξυπνο Ενύπνιο» ή τον «Νηφομανή» πχ? Καλό θα ήταν να μελετήσετε σχολαστικά όλα του τα έργα και να αποκτήσετε σφαιρική άποψη για τις φιλοσοφικές του θέσεις, πως ξεκίνησαν και πως εξελίχθηκαν, αντί να μιμείστε τις μεσημεριανές τηλεοπτικές εκπομπές ξεκατινιάσματος. Δεν θα έπρεπε να ενδιαφέρει κανέναν η προσωπική ζωή του Λιαντίνη ή η επίδραση που είχε στους φοιτητές του -πόσο μάλλον να ασκείται κριτική χωρίς να τον γνωρίζει κάποιος προσωπικά!-, αλλά οι απόψεις που υπάρχουν μέσα στα βιβλία του. 

Λέτε:
Τίποτα δεν προετοίμασε την παρουσία του, τίποτα δεν διαδέχθηκε τη φυγή του. Ήταν σαν αυτό που λέμε στα Μαθηματικά, “singularity”. Σαν την κορφή ενός βουνού που πεισματικά στέκει μονάχη, μοναδική στο είδος της. Ίσως γιατί κι ο ίδιος συνειδητά (όχι δίχως κάποιο αίσθημα ματαιοδοξίας και αυταρέσκειας) τοποθέτησε τον εαυτό του στην κορυφή του κόσμου, έτσι που κανείς ποτέ να μη μπορέσει να δειχθεί άξιος διάδοχός του! 

-Το πέτυχε αυτό που λέτε, βάζοντας το ληθαράκι του στη φιλοσοφία. Αν αυτό είναι ματαιοδοξία, τότε ο Γκαίτε ή ο Σόπενχάουερ ήταν τεράστιοι αλλαζόνες και ματαιόδοξοι!
Αλλά κι αν το πέτυχε, δεν εμπόδισε κανέναν να γράψει ένα φιλοσοφικό δοκίμιο πχ και να τον ξεπεράσει. Έθεσε τον πήχη -ομολογουμένως αρκετά ψηλά-, αλλά ιδού η ρόδος ιδού και το πήδημα. Πάντως, αν είχε τρόπο να διαβάσει το άρθρο σας, θα γέλαγε μέχρι δακρύων, δακρυόεν γελάν όπως συνήθιζε να λέει. 

Λέτε:
Ιδρυτής και μοναδικός αρχιερέας μιας θρησκείας που είχε ένα κεντρικό και μη διαπραγματεύσιμο δόγμα: την άνευ όρων λατρεία στο πρόσωπό του! Οπαδοί οι μαθητές του, που τον λάτρεψαν σαν θεό αρνούμενοι να δουν τις ανθρώπινες αδυναμίες του. Μαγεμένοι, σχεδόν υπνωτισμένοι, από τη χαρισματική του προσωπικότητα, θα μπορούσαν να δεχθούν ακόμα κι ότι ο ήλιος ανατέλλει από τη δύση, αν έτσι έλεγε ο Δάσκαλος! Αυτό που γι’ αυτούς είχε σημασία δεν ήταν τόσο το ουσιαστικό περιεχόμενο της σκέψης του, όσο ο μαγνητισμός κι η γοητεία που τους ασκούσε η εκφορά της… 

-Το αντίθετο θα έλεγα. Ήταν ξεκάθαρα ενάντιος κάθε θρησκείας ή προσωπολατρείας και ήταν αυστηρά ταγμένος στην λογοκρατία και την επιστήμη. Ίσως χάλασε μερικούς ότι ήταν ενάντιος στην μεταθανάτια ζωή και στην αθανασία της ψυχής -όπως και ο Επίκουρος-. Αλλά τι να κάνουμε? Το επέκεινα είναι ο πυρήνας κάθε θεολογικού δόγματος και μυστικιστικού συστήματος. 

Λέτε:
Κανείς δεν διανοήθηκε ποτέ να διακόψει τον χειμαρρώδη λόγο του για να αρθρώσει – υπό μορφή, έστω, απορίας – υποψία εναλλακτικής θέσης, πόσο μάλλον ένστασης. Όχι από φόβο (τούτο το αισχρό συναίσθημα ουδέποτε το ενέπνευσε στους μαθητές του!) μα από μια μορφή σεβασμού που μόνο μια θεότητα θα μπορούσε να απολαμβάνει! Πίστευε, και το εφάρμοσε με συνέπεια στην πράξη, πως η σχέση μαθητή-δασκάλου οφείλει να είναι στον πυρήνα της ερωτική. Έρωτας εξ ορισμού άνισος, βέβαια, αφού σαν προϋπόθεση είχε την πλήρη και συνειδητή υποταγή της μιας πλευράς στην άλλη… 

-Ναι, γιατί στο πανεπιστήμιο πάει κανείς ως φοιτητής για να ακούσει, όχι για να διδάξει. Εκτός αυτού, δεν είναι δική του ευθύνη που δεν τον διέκοπταν, αλλά όσων ενδεχομένως θα ήθελαν να ρωτήσουν και δεν τόλμαγαν. 

Λέτε:
Αληθινά ιδιοφυής (κατά την άποψή μου, ίσως ο ιδιοφυέστερος Έλληνας στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα!), δεν άντεξε τελικά το βάρος της ίδιας του της προσωπικότητας. Κι επέλεξε τη λύτρωση μέσω της φυγής. Μιας φυγής στην οποία προσέδωσε τη μυστηριακή όψη ανάληψης σε σφαίρες υπερκόσμιες, εκεί που η αθανασία αναμένει τους πραγματικά μεγάλους. Ή – γιατί όχι; – τους ίδιους τους θεούς, όπως μαρτυρά μια γνώριμη δαφνοστεφανωμένη εικόνα του! 

-Ο Λιαντίνης ουδέποτε πίστευε σε μυστηριακά ύψη αναλήψεως ή σε υπερκόσμιες αερολογίες. Ήταν πραγματιστής και γήινος. Το μόνο που ίσως να ήθελε, κι αυτό σύμφωνα με την πράξη της στεφάνωσης του αγάλματος του Σολωμού και του Λυκούργου όταν πέθανε, ήταν ότι κατέκτησε την ενδοκοσμική αθανασία. Ότι το έργο του θα μείνει στην ιστορία, γιατί μέσα από αυτό εξυμνείται ο ορθολογικός φιλοσοφικός λόγος και η ποιητική ευρύτητα του κλασσικού ελληνικού πνεύματος. 

Λέτε:
Η απίστευτη διεισδυτικότητα με την οποία ήταν προικισμένη η ματιά του τού επέτρεπε να διακρίνει τα αδύνατα σημεία και τα συναισθηματικά κενά των ανθρώπων που συναντούσε. Μπορούσε να εντοπίζει το έλλειμμα αυτοπεποίθησης, όπου και όσο βαθιά κι αν κρυβόταν μέσα στο ακροατήριό του, και ήξερε πάντα τις κατάλληλες λέξεις που θα χάριζαν πίστη σε αυτοαμφισβητούμενες συνειδητότητες. Αμείλικτος, εν τούτοις, σε όσους (έστω κι άθελά τους) του διέψευδαν το αίσθημα της παντοδυναμίας του – ακόμα κι αν ήταν επιστήθιοι φίλοι! 

-Σε τι στηρίζετε αυτά που λέτε? Γνωρίζετε όλους τους επιστήθιους φίλους του ή γνωρίζετε τόσο καλά τον καθένα από τους ακροατές του? 

Λέτε:
Μάστορας μοναδικός στην τέχνη του χειρισμού του γυναικείου ψυχισμού, δεν έκρυβε τη γνώση του στα βαθύτερα μυστικά της, όπως αποκαλύπτει με περισσή αυταρέσκεια στο κύκνειο άσμα του, το τελευταίο του βιβλίο. Κάποιες μαθήτριές του δεν μπόρεσαν ποτέ να ξεπεράσουν τη φυγή του, θαρρείς και φεύγοντας πήρε μαζί του και τις ψυχές τους. Και κάθε άλλος εραστής, οσοδήποτε άξιος, έμεινε να φαντάζει στα μάτια τους ανεπαρκής – στην καλύτερη περίπτωση, σαν γήινο υποκατάστατο ενός «ημίθεου»! 

-Δεν καταχράστηκε αυτή την σαγήνη που υπενίσεστε για ωφελιμιστικούς ή εμπορικούς σκοπούς, παρά μόνο για να στρέψει το ενδιαφέρον των ακροατών του προς την αρχαία ελληνική κοσμοαντίληψη μέσα από έργα κι όχι αερολογίες ή θεωρίες. 

Κι εγώ μπορεί να διαφωνώ σε κάποια σημεία με τις θέσεις του, πχ στο θέμα της αθανασίας της ψυχής μιας και είμαι νεοπλατωνικός. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα απορρίψω όλα του τα έργα, ούτε ότι θα βγάλω έναν αφορισμό για το πρόσωπό του του τύπου ότι ήταν ματαιόδοξος… και καθάρισα μ’ αυτό. Άλλωστε, μια διαφορετική προσέγγιση οφείλει να βοηθάει το μυαλό να ανοίξει κι όχι να κλειδώσει. Αυτά είχα να σχολιάσω και να σας προτρέψω να ξαναδιαβάσετε με την σειρά προσεκτικά τα βιβλία του: Έξυπνον Ενύπνιον, Homo Educandus, Χάσμα Σεισμού, Νηφομανής, Πολυχρόνιο, Ελληνικά, Γκέμμα και τις Ώρες των Άστρων, όπως και το βιβλίο του κ. Αλικάκου με την αυτοβιογραφία του κι ύστερα να ξαναβγάλετε πιο σίγουρα συμπεράσματα, δίχως προσωπική εμπάθεια ή απέχθεια, δίχως ειρωνεία ή αλλαζονεία. Και τότε, ξαναδιαβάστε προσεκρικά τα άρθρα σας και κάνετε την Αυτοκριτική σας.

Έχω κουραστεί να απαντώ σε άκριτες και επιπόλαιες -συχνά μάλιστα και υβριστικές- αντιδράσεις φανατικών του Λιαντίνη κάθε φορά που "τολμώ" να αναφέρω το όνομά του χωρίς να τον υμνώ (αντιδράσεις που μάλλον παραπέμπουν σε θρησκευτικό φονταμενταλισμό, παρά σε νηφάλια ανταλλαγή απόψεων ακαδημαϊκού επιπέδου). Εν τούτοις, έκρινα πως (και) αυτό το σχόλιο δεν θα έπρεπε να μείνει αναπάντητο:

Αγαπητέ Μάριε, απαντώ επιγραμματικά σε μερικά σημεία του σχολίου σας: 

1. Πού είδατε την εμμονή μου απέναντι στον Λιαντίνη; Έχω δημοσιεύσει δύο άρθρα, το παρόν κι ένα παλιότερο με θέμα την «Γκέμμα» (στο «Βήμα»). Έχω επίσης ανεβάσει δύο σύντομα αποσπάσματα λόγων του στο YouTube. Αν αυτό λέγεται «εμμονή», πού να δείτε τι έχω δημοσιεύσει για τον Wagner! 

2. Δεν έχω την αίσθηση ότι «σπιλώνω τη μνήμη του» καταθέτοντας προσωπικές απόψεις για το έργο και την προσωπικότητά του. Ούτε πιστεύω πως οι νεκροί τοποθετούνται στο απυρόβλητο της κριτικής! Αν ο ίδιος ο Λιαντίνης πίστευε κάτι τέτοιο, θα ήταν πολύ διαφορετική η στάση του απέναντι στον Καζαντζάκη (τον οποίο, εκτός του ότι ειρωνεύεται ως συγγραφέα, κατεξευτελίζει και ως άνδρα χλευάζοντας τις υποτιθέμενες σεξουαλικές του «ανεπάρκειες» – πιστεύω πως έχετε διαβάσει την «Γκέμμα»…). 

3. Στο άρθρο μου για την «Γκέμμα» μεταφέρω κάποιες απόψεις του Λιαντίνη όπως ακριβώς είναι διατυπωμένες στο βιβλίο, δίνοντας παραπομπές σε αντίστοιχες σελίδες. Τα περί «διαστρέβλωσης» είναι προσωπικές σας εκτιμήσεις οι οποίες ουδόλως με αφορούν… 

4. Στο πανεπιστήμιο δεν πηγαίνει κάποιος μόνο για ν’ ακούσει, αλλά και για να ρωτήσει, ενίοτε και να αμφισβητήσει! Κάθε εκπαιδευτικός που πιστεύει στην ελευθερία της σκέψης ενθαρρύνει τον διάλογο με τον μαθητή, δίνοντας επικοινωνιακή χροιά στη διαδικασία της μάθησης. Αν οι φοιτητές του Λιαντίνη δεν «τόλμαγαν» να ρωτήσουν (όπως πιθανολογείτε), τότε κατ’ εμέ ήταν αποτυχημένος ως εκπαιδευτικός! 

5. Εκφράσεις όπως «είναι το λιγότερο ένδειξη ανανδρίας» θα μπορούσαν να είχαν παραλειφθεί από το σχόλιό σας για λόγους αισθητικής του λόγου και μόνο. Το σίγουρο είναι ότι ελάχιστα εμπλουτίζουν την επιχειρηματολογία σας… 

Κ. Παπαχρήστου