ΤΟ ΒΗΜΑ - Σκέψεις στον απόηχο ενός ντέρμπι

Ο πρόσφατος αγώνας ΑΕΚ – Ολυμπιακού ήταν μια αληθινή διαφήμιση για το ελληνικό ποδόσφαιρο. Παιχνίδι που ελάχιστα είχε να ζηλέψει από αντίστοιχα ντέρμπι μεγάλων ξένων πρωταθλημάτων, από δύο ομάδες που έπαιξαν ποιοτικό, επιθετικό, αλλά και καθαρό, δίχως σκοπιμότητες, ποδόσφαιρο. Κέρδισε τελικά η ομάδα που πίστεψε περισσότερο στη νίκη. Όμως, μεγαλύτερος ακόμα νικητής ήταν το ίδιο το άθλημα!

Στον απόηχο του θριάμβου, όσοι αγαπούμε την ΑΕΚ θα πρέπει να προβληματιστούμε για κάποια πράγματα που, κατά τη γνώμη μου, σκιάζουν ως ένα βαθμό τη μεγάλη νίκη της ομάδας...

Πρώτα και κύρια, για μία ακόμα φορά η ΑΕΚ εκτέθηκε από την εξωαθλητική δράση των γνωστών αλητών που, ως δήθεν οπαδοί της, έχουν παρεισφρήσει στις τάξεις των «οργανωμένων» με μοναδικό σκοπό να χρησιμοποιούν τους συνδέσμους ως ορμητήρια «επαναστατικής γυμναστικής» απέναντι στις αστυνομικές δυνάμεις. Το ότι δεν ανήκουν ιδεολογικά στο χώρο της ΑΕΚ είναι αυταπόδεικτο, αφού κάθε φορά δρουν ενάντια στα συμφέροντα του συλλόγου. Στο πρόσφατο ντέρμπι, ειδικά, δημιούργησαν προϋποθέσεις διακοπής του αγώνα σε μία στιγμή που η ΑΕΚ είχε ήδη ξεκινήσει τη μεγάλη ανατροπή. Προτεραιότητά τους δεν ήταν, εν τούτοις, η υποστήριξη της ομάδας μέσα στο γήπεδο, αλλά η μάχη με τον «εχθρό» απ’ έξω. Πράγμα που αποκάλυψε για πολλοστή φορά τον πραγματικό λόγο της παρουσίας τους σε ένα αθλητικό δρώμενο...

Τι έχουν κάνει οι σύνδεσμοι οπαδών της ΑΕΚ για να απομακρύνουν οριστικά από τις τάξεις τους αυτά τα παράσιτα που δυσφημούν τον σύλλογο και τον ζημιώνουν τόσο σε αγωνιστικό, όσο και σε οικονομικό επίπεδο; Από την άλλη μεριά, ποιες ουσιαστικές (όχι προσχηματικές) πρωτοβουλίες έχει πάρει η ίδια η ΠΑΕ σε αυτή την κατεύθυνση; Πώς επιτρέπεται σε αυτά τα άτομα ακόμα και να πλησιάζουν τον περίβολο του σταδίου; Πόσοι από αυτούς έχουν προσαχθεί και περάσει διαδικασία ταυτοποίησης από την αστυνομία; Τα πιο πάνω ερωτήματα δεν είναι ρητορικά, και κάποιοι οφείλουν κάποτε να τα απαντήσουν!

Ο δεύτερος προβληματισμός έχει διαφορετική αφετηρία από τον προηγούμενο. Θα μπορούσε να κωδικοποιηθεί λέγοντας ότι, μία νίκη μέσα στον αγωνιστικό χώρο μετατρέπεται σε ηθική ήττα αν εκείνοι που θεωρούν εαυτούς νικητές αποδειχθούν κατώτεροι του επιτεύγματος! Όμως, ας πάρω τα πράγματα από την αρχή – και ας μου συγχωρήσει ο αναγνώστης την κατάχρηση του πρώτου ενικού:

Ως φίλαθλος της ΑΕΚ, ενοχλούμαι αφάνταστα από τον κατά βάση συμπλεγματικό τρόπο με τον οποίο εδώ και πολλά χρόνια αντιμετωπίζουν τον Ολυμπιακό ο οπαδικός Τύπος και τα οπαδικά sites της ΑΕΚ. Για να είμαστε αντικειμενικοί, από το 1996 και ως τη λήξη της θητείας της προηγούμενης διοίκησής του, δεν έλειψαν από τον σύλλογο του Πειραιά ο κυνισμός και η αλαζονεία απέναντι στην ΑΕΚ. Πρωτοκλασάτοι ποδοσφαιριστές υφαρπάχτηκαν από την Ένωση. Το ίδιο κι ένας προπονητής – σύμβολο, η φυγή του οποίου έφερε αργότερα την ΑΕΚ στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου. Ένας τίτλος, τον οποίο έχασε η ΑΕΚ στα δικαστήρια παρά στους αγωνιστικούς χώρους, επισφραγίστηκε με τον αλαζονικό σαρκασμό και τη χλεύη του τότε προέδρου του Ολυμπιακού προς τους φίλους της ΑΕΚ, σε αθλητική εκπομπή της τηλεόρασης. Και τόσα άλλα που τώρα ξεχνώ...

Το πληγωμένο φιλότιμο των Αεκτζήδων ήταν «βούτυρο στο ψωμί» για κάποιους ασκούντες την οπαδική δημοσιογραφία, οι οποίοι κυριολεκτικά έχτισαν καριέρες καλλιεργώντας αντι-Ολυμπιακό μίσος στον κόσμο της ΑΕΚ! Όμως, όταν μισείς κάτι υπέρμετρα, ταυτόχρονα το γιγαντώνεις στη συνείδησή σου, ώσπου καταντάς να κατωτεροποιείσαι ασυναίσθητα απέναντί του. Με τις ευλογίες, έτσι, του οπαδικού Τύπου και των συγγενών sites, φτάσαμε στην έσχατη αναξιοπρέπεια να πανηγυρίζουμε ως «νίκες» της ΑΕΚ τις ήττες του Ολυμπιακού, τον καιρό που είχαμε πια προ πολλού λησμονήσει τη γεύση μιας αυθεντικά δικής μας νίκης.

Αν θέλαμε να περιγράψουμε το ζήτημα με όρους ακαδημαϊκούς, θα λέγαμε ότι η ΑΕΚ κατάντησε να ετεροκαθορίζεται μερικώς με βάση μία αρνητική ιδιότητα, αυτήν του «αντι-Ολυμπιακού». Και έφτασε να προσμετρά τα επιτεύγματα του συλλόγου και σε συνάρτηση με τις αποτυχίες του μισητού αντιπάλου. Με πλέον ταπεινωτική έκφανση της νοοτροπίας αυτής τους πανηγυρισμούς δημοσιογράφου και αναγνωστών σε αθλητικό site μετά από μία διεθνή αποτυχία του Ολυμπιακού, σε ένα άρθρο όπου η ήττα εκείνη χαρακτηριζόταν ακόμα πιο σημαντική κι από μια ενδεχόμενη νίκη της ΑΕΚ σε δικό της διεθνές παιχνίδι που θα λάμβανε χώρα την επόμενη μέρα!

Θα μπορούσε κάποιος εδώ να διακρίνει αισθήματα εχθροπάθειας όμοια με εκείνα ενός κατακτημένου λαού απέναντι στους κατακτητές του, τους οποίους φθονεί μεν αλλά κατά βάθος θα επιθυμούσε να βρίσκεται στη θέση τους. Και, ανάμεσα στις μεγαλύτερες χαρές των «υποτελών» είναι οι περιστασιακές ήττες των «εχθρών» τους. Είναι – λυπάμαι που το λέω – η άγρια ικανοποίηση ενός συμπλεγματικού μπροστά στη θέα της αποτυχίας εκείνου τον οποίο έχει πείσει τον εαυτό του να θεωρεί ως υπέρτερο!

Ας έρθουμε τώρα και πάλι στο πρόσφατο ντέρμπι ΑΕΚ – Ολυμπιακού. Αλγεινή (για να μην πω κάτι χειρότερο) εντύπωση μου προκάλεσε ανάρτηση σε γνωστό οπαδικό site φίλων της ΑΕΚ, όπου ο αντίπαλός μας αναφερόταν χλευαστικά ως «ολυμπιακάκι»! Ο (κατά τα άλλα άκρως ευφυής) δημοσιογράφος και διευθύνων το site απέτυχε να αντιληφθεί τον προφανή βιασμό της λογικής στο κείμενό του. Πράγματι, ποια ανάγκη πανηγυρισμών και θριαμβολογίας υφίσταται αν το μέγεθος του ηττηθέντος είναι όντως τόσο μικρό όσο παρεμφαίνει η χρήση του άκομψου και απρεπούς υποκοριστικού;

Εκτός από το να σμικρύνει τη νίκη της ΑΕΚ, ο επιτηδευμένος αυτός μινιμαλισμός ενός μεγάλου αντιπάλου φανερώνει συμπλεγματικό ξέσπασμα λόγω αίσθησης αδυναμίας, παρά αληθινό αίσθημα υπεροχής που πηγάζει από επίγνωση ισχύος. Εκφράζει απωθημένη οργή υποτελών, όχι μεγαλοσύνη αρχόντων. Και, τέτοιου είδους συναισθήματα, εκφραζόμενα με τέτοιας ποιότητας λόγο, κάθε άλλο παρά αρμόζουν στην ιστορία της ΑΕΚ!

Η νίκη της ΑΕΚ ήταν σημαντική λόγω ακριβώς του μεγέθους του αντιπάλου της. Οι αληθινοί νικητές, εν τούτοις, αναδεικνύονται και από το ηθικό τους ανάστημα, όχι μόνο από το σκορ του αγώνα. Και το ανάστημα αυτό μετριέται κι από τον σεβασμό στον αντίπαλο. Οι ποδοσφαιριστές της ΑΕΚ, καθώς και οι περισσότεροι φίλαθλοί της, απέδειξαν ότι πράγματι το διαθέτουν. Για κάποιους άλλους, αντίθετα, ίσως και να χάθηκε το παιχνίδι...

Η ΑΕΚ, λοιπόν, θα πρέπει επιτέλους να απαλλαγεί από το (συνειδητό ή όχι) σύνδρομο ηττοπάθειας που χρόνια τώρα την διακατέχει απέναντι στον σύλλογο του Πειραιά, και να αποβάλει την αυτοεικόνα της «πτωχής πλην τιμίας» που πολεμά με άνισους όρους κάποιες πανίσχυρες αλλά, εν τέλει, ανίκητες δυνάμεις του «κακού». Αν πάρει πρωτάθλημα, όσοι την αγαπούμε θα χαρούμε επειδή ήρθε πρώτη, όχι γιατί ξεπέρασε τον Ολυμπιακό. Κι όποτε κερδίζουμε τον τελευταίο σε ένα ματς, θα χαιρόμαστε απλά και μόνο για τη νίκη σε ένα ντέρμπι, όχι με εκείνη την άγρια χαρά κάποιου που, διακατεχόμενος από αίσθημα κατωτερότητας απέναντι σε έναν αντίπαλο, βλέπει τη νίκη αυτή σαν εκδίκηση. Αν, πάλι, χάσουμε, δεν βλέπω τον λόγο να απολυθεί εξ αυτού και μόνον ολόκληρο το τεχνικό τιμ της ομάδας και να πέσουν οι οπαδοί σε μαζική κατάθλιψη: μια ήττα σαν όλες τις άλλες θα είναι!

Η ίδια της η ιστορία απαγορεύει στην ΑΕΚ να αυτοπροσδιορίζεται (έστω εν μέρει) ως δύναμη άρνησης απέναντι σε οποιονδήποτε αντίπαλο, όσο μεγάλος κι αν είναι αυτός. Οι φίλοι της αυτό το γνωρίζουν καλά. Καιρός να το μάθουν και κάποιοι που έχουν τον τυφλό οπαδισμό ως κύριο επάγγελμα...

ΤΟ ΒΗΜΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ - Το φάντασμα του «μοναχικού λύκου» και η νέα κοινωνία δεδομένων

Στην υπέροχη ταινία του Ντίνου Δημόπουλου, «Ο Άνθρωπος του Τραίνου» (1958), ο Γιάννης Μαρής περιέλαβε στο σενάριό του έναν από τους ωραιότερους διαλόγους που έχουν ακουστεί στο ελληνικό σινεμά:

– Αυτός ο άνθρωπος είναι ένα όνειρο, ένα φάντασμα!

– Αυτό είναι το χειρότερο! Έναν πραγματικό άνθρωπο τον πολεμάς. Έχει αδυναμίες, κακές πλευρές... Ένα όνειρο όμως, ένα φάντασμα, πώς θα μπορέσεις να το πολεμήσεις; Είναι πιο ζωντανό απ' την ίδια τη ζωή!

Βέβαια, το μεγαλύτερο κακό που μπορεί να προκαλέσει το φάντασμα ενός περασμένου – έστω κι αν όχι ξεχασμένου – εραστή είναι η προσωρινή διατάραξη της συζυγικής γαλήνης ενός κατά τα άλλα ευτυχισμένου ζευγαριού (αυτό τουλάχιστον μας διδάσκει η ταινία). Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν «φαντάσματα» που απειλούν σήμερα πολύ περισσότερες και πιο κρίσιμες βεβαιότητές μας. Πάνω απ’ όλα, το ίδιο το αίσθημα της ασφάλειάς μας, εκείνο που μας επέτρεπε κάποτε να βαδίζουμε ανέμελα στους δρόμους μιας πόλης, να απολαμβάνουμε ελεύθερα τις υπηρεσίες των μέσων μεταφοράς, ή να περνάμε ξένοιαστες στιγμές σε κάποιο χώρο μαζικής διασκέδασης...

Το πώς θα αντιμετωπίσει η (κάθε) συντεταγμένη Πολιτεία το χαοτικό φαινόμενο της αυτονομημένης και όχι κεντρικά ελεγχόμενης τρομοκρατίας, είναι ζήτημα που μας ξεπερνά και δεν θα επιχειρήσουμε εδώ να το θίξουμε. Το ερώτημα που εξίσου απασχολεί, όμως, είναι η ανταπόκριση της ίδιας της κοινωνίας στο νέο αυτό είδος μονόπλευρου πολέμου, όπου ο κάθε φιλήσυχος κι ανυποψίαστος πολίτης είναι στις συνειδήσεις κάποιων ένας «στρατιώτης του εχθρού» που πρέπει να αφανιστεί! Κι αυτοί οι «κάποιοι» μοιάζουν με φαντάσματα, δεν έχουν σχήμα και μορφή. Όταν τελικά την αποκτήσουν, είναι ήδη αργά για τα θύματα της παρανοϊκής δολοφονικής τους μανίας...

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αναμφίβολα ο πιο αιματηρός πόλεμος της Ιστορίας. Μέσα σ’ αυτόν καταγράφηκαν μερικά από τα φρικτότερα μαζικά εγκλήματα που διέπραξε ο Άνθρωπος από την αρχή της ύπαρξής του. Αν κατάφεραν, τελικά, να υπάρξουν νικητές είναι γιατί απέναντί τους είχαν έναν απόλυτα οριοθετημένο και ξεκάθαρα προσδιορισμένο εχθρό: τον Φασισμό. Κυρίως στην αποκρουστικότερη εκδοχή του, αυτήν του Ναζισμού.

Σήμερα, η πολιτισμένη Δύση (παρά τις όποιες ενστάσεις, θα επιμείνω στην μη τοποθέτηση εισαγωγικών...) βιώνει ένα άλλο είδος πολέμου, απέναντι σε ένα διαφορετικό είδος βαρβαρότητας. Μια βαρβαρότητα που τούτη τη φορά δεν σχετίζεται με εθνική υπεροψία ή με ιδεοληπτικό ρατσισμό, αλλά με τυφλό θρησκευτικό φανατισμό που οδηγεί στο δόγμα πως ο «άπιστος» δεν πρέπει να έχει δικαίωμα στη ζωή!

Πρόκειται, δηλαδή, για ένα είδος εξοντωτικού «νεο-ναζισμού» όπου η έννοια της ράτσας υποκαθίσταται από εκείνη της απόλυτης θρησκευτικής συμμόρφωσης και υποταγής, ενώ τη θέση του “Mein Kampf” παίρνει ένα ιερό βιβλίο που στο όνομά του έχουν χυθεί ποταμοί ανθρώπινου αίματος. Στόχος αυτού του νέου ολοκληρωτισμού είναι ο μετασχηματισμός των κοινωνιών με βάση ιδέες, ήθη και πρότυπα που καταργούν πολιτισμικές κατακτήσεις αιώνων και επιχειρούν να γυρίσουν την ανθρωπότητα στις πιο σκοτεινές περιόδους της Ιστορίας της.

Ο εχθρός, όμως, σ’ αυτό τον πόλεμο είναι ακόμα πιο ύπουλος και πιο επικίνδυνος, γιατί είναι κατ’ ουσίαν αόρατος. Δεν φορά στολή Ναζί, δεν οδηγεί τανκ, ούτε παρελαύνει ομαδικά και συντεταγμένα σε δρόμους κατακτημένων πόλεων. Μπορεί να έχει μορφή γνώριμη κι «ακίνδυνη». Όπως εκείνη του ήσυχου και συνεσταλμένου νεαρού φοιτητή που μένει στο διπλανό σπίτι, ή κάποιου φαινομενικά άκακου οικογενειάρχη δυο δρόμους παρακάτω, τον οποίο η τοπική κοινωνία θεωρούσε πάντα κι αντιμετώπιζε σαν έναν «δικό της άνθρωπο».

Ο εχθρός τώρα είναι αυτός ακριβώς που δεν περιμένεις πως είναι εχθρός! Κάποιος που ποτέ δεν σε άφησε να καταλάβεις το μίσος που κουβαλούσε μέσα του για τον δικό σου πολιτισμό, μέσα στον οποίο έχει εμφιλοχωρήσει σαν κακό μικρόβιο που καταστρέφει τον οργανισμό που το φιλοξενεί... Ο εχθρός - φάντασμα είναι ένας αυτονομημένος και οργισμένος «μοναχικός λύκος» που, έτσι ξαφνικά και απροειδοποίητα, χωρίς την παραμικρή πρόκληση και δίχως εμφανή αιτία, μπορεί να διαπράξει στη μέση του δρόμου τα φρικτότερα εγκλήματα από εποχής Άουσβιτς, στο όνομα μιας ιδεολογίας που αποτελεί διαστροφική παραποίηση θρησκευτικής πίστης...

Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του παρανοϊκού αυτού πολέμου πάνω στην κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων είναι αδύνατο να προβλεφθούν απόλυτα, αφού υπεισέρχεται μία ατέλειωτη σειρά παραμέτρων που είναι δύσκολο να ελεγχθούν επακριβώς και είναι τόσο ευαίσθητες ώστε η σχέση αιτίου – αιτιατού να προσλαμβάνει χαοτικό χαρακτήρα. Ένα από τα πιθανά αποτελέσματα – ίσως το χειρότερο όλων – είναι η ενδυνάμωση ενός φαινομένου της εποχής: η βαθμιαία μετάλλαξη της ανθρώπινης ατομικότητας σε πληροφορία. Ας δούμε το σενάριο συνοπτικά:

Το αίσθημα της δημόσιας ασφάλειας καταρρέει, και μαζί με αυτό καταργείται η εμπιστοσύνη προς οτιδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί «ξένο» ή «διαφορετικό» σε μία κοινωνία. Με σκοπό την καλύτερη προστασία της ζωής του, ο πολίτης πρόθυμα πλέον καταθέτει το δικαίωμά του στην ιδιωτικότητα στα χέρια μηχανισμών της εξουσίας, ενώ παράλληλα τείνει να γίνεται όλο και περισσότερο εσωστρεφής, προτιμώντας συχνά την ασφάλεια του σπιτιού του από την αβεβαιότητα του έξω κόσμου. Κοινωνικός του χώρος γίνονται τώρα κατά κύριο λόγο τα social media, μέσα στα οποία πιστεύει πως μπορεί να αισθάνεται «πιο ασφαλής».

Έτσι, χωρίς να το αντιλαμβάνεται, το άτομο απομακρύνεται βαθμιαία από την κοινωνία των ανθρώπων, εντάσσοντας τον εαυτό του ως σχεδόν απρόσωπο user name σε μία «κοινωνία δεδομένων». Και, δίχως καν να το υποπτεύεται, γίνεται εξάρτημα σε ένα αριστοτεχνικά στημένο οικονομικό παιχνίδι, αφού η παραμικρή πληροφορία και το κάθε δεδομένο – ναι, ακόμα και τα αθώα “Like” στο Facebook! – καταγράφονται συστηματικά από την αγορά και αξιοποιούνται με όλους τους δυνατούς τρόπους.

Εύλογα κάποιος θα αναρωτηθεί, εν τέλει, «πώς τρελάθηκαν» έτσι ξαφνικά μερικοί άνθρωποι και βγήκαν στους δρόμους για να σκοτώσουν τυφλά κι απρόκλητα και να σκοτωθούν. Είναι, άραγε, οι πολιτικές της «κακής Δύσης» προς τον λεγόμενο «Τρίτο Κόσμο» (ζητώ συγνώμη για την αδόκιμη αλλά πρακτικά αναπόφευκτη χρήση του όρου) ικανές από μόνες τους να δικαιολογήσουν αυτή τη δολοφονική παράνοια που βιώνουμε σήμερα; Επί πλέον, πόσο θα μπορούσαν όλα αυτά να επιταχύνουν την ήδη διαφαινόμενη βαθμιαία μετάλλαξη της ανθρώπινης κοινωνίας σε κοινωνία δεδομένων, όπου το άτομο τείνει να αποτελέσει μονάδα κωδικοποιημένης πληροφορίας;

Ένα σκοτεινότερο ερώτημα – ίσως και να ακούγεται σαν θεωρία συνωμοσίας – αφορά το κατά πόσον η παραπάνω μετάλλαξη όντως υπήρξε αναπόφευκτο προϊόν μιας περίπλοκης κι ανασφαλούς εποχής, καθώς και δυσάρεστη παρενέργεια μιας ασυγκράτητης τεχνολογικής προόδου, και όχι το εξαρχής ζητούμενο σε κάποιες αόρατες μεθοδεύσεις...

Δεν ισχυρίζομαι, φυσικά, ότι διαθέτω τις απαντήσεις. Τα ίδια τα ερωτήματα, όμως, τρομάζουν. Ίσως ακόμα περισσότερο κι από την πρωταρχική αιτία που τα προκάλεσε...

ΤΟ ΒΗΜΑ